سینماسینما، کیوان کثیریان:

جشنواره سی و ششم فیلم فجر تا کمتر از یکماه دیگر آغاز می‌شود و تنها یک بخش دارد که رقابتی است. بی‌شک هر دوره از جشنواره نقاط ضعف و قوتی دارد که گوشزد کردن آنها با نیت رفع کاستی‌ها و به جهت دلبستگی و علاقه‌ای است که به ارتقاء کیفیت و اعتبار این مهم‌ترین جشنواره کشور وجود دارد. طبعا سی و شش دوره برگزاری پی‌درپی یک جشنواره از سویی آن را صاحب اعتبار می‌کند و از سوی دیگر توقعات را در حد همان ۳۶ دوره بالا می‌برد.
متاسفانه به دلیل نبود ثبات مدیریت در سینمای ایران و البته مدیریت جشنواره گاه مدیران به محض انتصاب، می‌خواهند چرخ را از نو اختراع کنند، به تجربیات پیشین چندان بها نمی‌دهند و گاه مسیرهای صحیح پیش از خود را رها می‌کنند.
طبیعتا جشنواره باید به جایی برسد که از بیرون به عنوان یک کل واحد و یک شخصیت قابل شناسایی به نظر بیاید، فارغ از آنکه مدیرش چه کسی است و وزیر کیست و رئیس جمهور کیست!
ثبات مدیریت می‌تواند مهمترین عامل در راه رسیدن به این شخصیت به شمار بیاید. با این منطق، جشنواره در ده دوازده سال نخست خود به دلیل مدیریت ثابت، با تمام کاستی‌ها و ایرادها، به این تشخص نزدیک شده بود.
تغییرات جشنواره فجر پس از دهه اول اما کم و بیش بزرگ بوده؛ نامشخص بودن تعداد جوایز، ایجاد بخش‌های مختلف جشنواره با نام‌های مختلف(مرور، چشم انداز، خارج از مسابقه، هنرتجربه، معناگرا، ملی و…)، متغیر بودن تعداد فیلم‌های بخش مسابقه، متغیر بودن و البته انعطاف در زمان تحویل نسخه کامل فیلم های چهره‌های مشهورتر، ایجاد و یا حذف بخش فیلم اولی ها و گاه اول و دومی‌ها، گسترش و یا گاه تقلیل بخش‌های مستند و کوتاه در جشنواره، نگاه متفاوت به انیمیشن، بلاتکلیفی و بلاتعریفی مفهوم کاخ جشنواره و مفهوم سینمای رسانه‌ها، استفاده حداقلی از چهره‌های تازه در هیات‌های انتخاب و داوری، وضعیت بخش بین‌الملل و …
اینها در کنار سیاست‌های تشویقی و تنبیهی نانوشته که در دولت‌های مختلف، تغییر می‌کند و گاه جشنواره را به محلی برای زهر چشم گرفتن از یک طیف و حال دادن به طیف دیگر بدل می‌کند، از جمله ویژگی‌های همیشگی جشنواره فجر بوده است.
عمر مسئولیت دبیران جشنواره در بیش از دو دهه اخیر جز یک مورد، از دو دوره متوالی تجاوز نکرده و این مساله ای است که به شدت به جشنواره لطمه وارد کرده است. طبیعتا دبیری که تنها یک سال برای اعمال مدیریتش فضا و زمان دارد، نه برنامه ریزی دراز مدت می‌کند و نه کاری می‌کند که نارضایتی احتمالی کسی را درپی داشته باشد. همه چیز را حداقلی و محتاطانه پیش می‌برد. از همین رو جشنواره فیلم فجر در مجموع، محافظه کار است و کمتر توانسته ثبات و قانونمندی را تجربه کند. متاسفانه در غالب دوره‌ها دیده می‌شود که فراخوان و آیین نامه جشنواره، شکل دکوراتیو دارد و به سادگی از سوی دبیر و مافوقش زیرپا گذاشته می‌شود و عملا تعداد استثناها در ادوار جشنواره به شکل طبیعی بسیار زیاد بوده است.
اینها که ذکر شد، بی‌آنکه مربوط به دوره سی و ششم باشد ویژگی غالب هرساله این مهم ترین و محبوب ترین جشنواره فرهنگی ایران است.
امسال ابراهیم داروغه زاده که در برگزاری جشنواره‌ها کم تجربه نیست، دارد تلاش می‌کند که از ضعف‌های همیشگی فاصله بگیرد. حذف بخش مستقل فیلم اولی‌ها که دوره پیش انجام شد و این دوره نیز ادامه یافت، اقدام درستی است اما تعداد فیلم اولی‌های پذیرفته شده امسال غافلگیر کننده بود. سه فیلم در میان ۲۲ فیلم آمار عجیبی برای سینمای ماست که در دوسه سال اخیر حرف اول و آخر را در آن فیلم اولی‌ها زده اند. چون همه فیلم‌ها را ندیده ام قضاوتی ندارم ولی امیدوارم برخی فیلم‌های قابل پیشبینی بخش مسابقه، حتما از فیلم های بیرون مانده -بخصوص از فیلم اولی‌ها- بهتر باشند. امیدوارم برخی فیلمسازانِ همیشه متوسط، که فیلمشان در مسابقه پذیرفته شده، این بار شاهکار زندگیشان را ساخته باشند.
ایستادن روی تعداد اعلام شده بخش مسابقه و تخطی نکردن از آن هم نکته مثبتی است. گرچه گمان می‌کنم بحث سیمرغ هنروتجربه و حضور دو فیلم مستند و یک انیمیشن در میان فیلم‌های مسابقه همچنان توجیه کافی کارشناسی ندارد. گرچه همین حالا سیمرغ فیلم اول نیز در حالی که تنها سه فیلم اول وجود دارد بلاتوجیه به نظر می‌رسد.
وفاداری به زمان‌ها و مهلت‌های تعیین شده نیز قابل تقدیر است به شرطی که فیلم‌های بیش از حد ناقص، دیده نشده باشند و حق آنها که فیلمشان کامل بوده تضییع نشده باشد.
راستش تمام توضیحات دبیر محترم و سایرین را درباره دو فیلم انصرافی بخش چشم انداز سال گذشته خواندم و شنیدم ولی همچنان قانع نشده‌ام که مطابق فراخوان جشنواره رفتار شده باشد. یکی از این دوفیلم سال گذشته به دلیل انتخاب نشدنش در بخش مسابقه، با اعتراض، از بخش چشم انداز انصراف داده و دیگری به دلیل آماده نبودن. و امسال هر دو در بخش مسابقه حاضرند! بی‌تردید مشکلی در این میان وجود دارد.
حتی اگر هیات انتخاب سال گذشته کوتاهی کرده باشد و یا دبیر سال گذشته تخلف کرده باشد و این دو فیلم را سرخود به بخش چشم‌انداز برده باشد – که البته از این دست خبط و خطاهای فاحش کم ندارد- باز هم جشنواره به عنوان یک نهاد مستقل نباید هزینه اشتباه سال گذشته را به دوش امسال بیندازد. با احترام به عوامل هر دوی این فیلم‌ها، ابهام قانونی در این ماجرا همچنان پابرجاست که امیدوارم دوستان جشنواره در این باره درست بگویند و حق دوفیلم دیگر تضییع نشده باشد.