پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

«حمید هما» مستندی است با دست‌مایه‌هایی ارزشمند از دو بازیگر درگذشته تئاتری که می‌توانست با ایجاز و ساختاری هنرمندانه همچون سوژه‌های محوری‌اش ماندگار شود، اما این اتفاق نمی‌افتد.
محمدعلی سجادی پس از نگارش و ساخت ١٧ فیلم سینمایی، یک مجموعه تلویزیونی، چندین فیلم تلویزیونی و ویدئویی، کتاب، مجموعه شعر و… ساخت مستندی درباره زنده‌یاد هما روستا را از زبان خودش برعهده گرفته است؛ سرگذشتی که به شکل موازی روایتی شخصی از همسر این بانوی تئاتری؛ زنده‌یاد حمید سمندریان را نیز دنبال می‌کند. ناگفته پیداست که امتیاز اولیه و مهم مستند «حمید هما» سوژه یا به گفته بهتر سوژه‌های محوری آن هستند که از چهره‌های ماندگار و تأثیرگذار تئاتری محسوب می‌شوند. البته در کارنامه بانو روستا تجربه‌های منحصربه‌فرد سینمایی همچون «مسافران» و «از کرخه تا راین» هم وجود دارد.
ایده قراردادن هما روستا مقابل دوربین و ثبت شفاهی سرگذشت وی در فضای صمیمانه گفت‌وگو با حمید لبخنده – که همکار و همبازی او در گذشته تئاتری‌اش بوده – جرقه مهم اولیه است؛ جرقه‌ای که با هدف ثبت خاطرات این بانو روشن شده اما به‌واسطه گستردگی و تأثیرگذاری فعالیت وی و مرحوم سمندریان در عرصه تئاتر، محدود به آنها باقی نمانده بلکه به‌نوعی تاریخچه تئاتر این سرزمین را در مرور خاطرات این زوج ثبت می‌کند.
همان‌طور که اشاره شد، بخش اعظم این فیلم مانند مستندهای پرتره و پرتره‌نگاری‌ها که در گفت‌وگو با سوژه یا افراد پیرامونی شکل می‌گیرند، گفت‌وگوی رودررو با بانو روستا است. حضور لبخنده نیز به‌منظور ایجاد فضایی صمیمانه برای حرکتی فراتر از گفت‌وگوهای کلیشه‌ای و اطلاعاتی که همواره حضور دوربین سنگینی می‌کند، کارکرد پیدا کرده است. همچنین برخی یادآوری‌ها و تأکیدها و حتی خط‌وربط‌دادن به این خاطرات به‌گونه‌ای که در قالب یک مستندپرتره جذاب جای بگیرند، با حضور حمید لبخنده تأمین شده است.
اما نکته اینجاست که سجادی نتوانسته از موقعیتی که خودش با ظرافت چیده، برای رسیدن به یک مستند سروشکل‌دار و جذاب بهره ببرد چراکه فیلم طراحی و ساختاری خاص برای کنارهم‌قراردادن این خاطرات شفاهی و چیدمان هنرمندانه و هدفمند این گفت‌وگوها ندارد. فیلم از خاطرات کودکی هما روستا آغاز می‌شود و در میانه آن جسته‌وگریخته به حمید سمندریان اشاره دارد سپس یک‌باره بخش‌هایی از گفت‌وگوی سمندریان در یک برنامه تلویزیونی لابه‌لای این خاطرات به تصویر درمی‌آید.
این رفت‌وبرگشت‌های حساب‌نشده که مانع از شکل‌گرفتن یک نظم و روند درونی در کار شده، با صحنه‌هایی از مراسم بزرگداشت مرحوم سمندریان، تمرین‌های او با هنرجویان آموزشگاه، دیدار از قطعه هنرمندان، بازی با گربه و… ادامه پیدا می‌کند که به جهت نبود یک طراحی دراماتیک و ساختارمند برای کنارهم‌قرارگرفتن آنها به یکپارچگی کار لطمه زده است.
به رسم معمول مستندهای پرتره در لابه‌لای این خاطرات شفاهی، از عکس‌ها و فیلم‌های قدیمی خانوادگی این زوج هم استفاده شده که از جمله بخش‌های جذاب فیلم است اما باز هم رویکرد غریب فیلم‌ساز در استفاده از قاب‌ها و عکس‌های آرشیوی- به‌ظاهر مرتبط- تأثیر آنها را کم‌رنگ و کار را مغشوش کرده است؛ مثل تصاویری که روی خاطرات بانو روستا از کودکی، زندگی در مسکو و… ظاهر می‌شود که یک تصویرسازی کلیشه‌ای از حرف‌های او است مثل کلیپ‌های موسیقی که هرچه خواننده می‌سراید همان تصویر کادر را پر می‌کند.
اما از نقاط قوت کار می‌توان به این نکته اشاره کرد که فیلم در عین ثبت خاطرات به‌ظاهر شخصی که درواقع بخشی از تاریخچه تئاتر این سرزمین است، نقدی زیرپوستی همراه با طنزی تلخ وارد کار می‌کند که لحنی متعادل دارد و به آن دامن زده نشده، به همین دلیل هم تأثیرگذار می‌شود. مثل شرایط ناخوشایندی که این زوج را به رستوران‌داری سوق داده و بانو روستا و لبخنده از خاطره تلخ آن روزها و تشبیه موقعیت خود به یک اجرای تئاتر به کارگردانی سمندریان یاد می‌کنند؛ او در هر صحنه‌ای یک کارگردان بالقوه بود.
درواقع می‌توان «حمید هما» را به دلیل دست‌مایه‌های موجود و ایده و سوژه اولیه که بخشی از تاریخچه تئاتر ایران و البته خاطرات دو بازیگر ماندگار تئاتری را ثبت کرده، مورد توجه قرار داد و با آن ارتباط حسی برقرار کرد. اما این مستند نمی‌تواند فراتر از دست‌مایه اولیه حرکت کرده و اهمیت خود را از کارگردانی و طراحی یک روند دراماتیک برای دنبال‌کردن این گفت‌وگوها بگیرد.
گفت‌وگوهایی که در بهترین شکل خود باید بتوانند پازل شخصیتی این زوج را در روندی تدریجی و هنرمندانه تکمیل کنند درحالی‌که این مستند روندی بدون ریتم و ساختار دارد که توجه مخاطب را به یکی از ایرادهای اصلی کار جلب می‌کند که آن‌هم تدوین فیلم توسط کارگردان است. ای‌کاش محمدعلی سجادی همان نسخه چهارساعته فیلم را به‌عنوان آرشیو و تاریخچه‌ای ماندگار برای آیندگان ثبت و ضبط می‌کرد و برای ساخت یک مستندپرتره هنرمندانه و تأثیرگذار، بدون احساسی‌شدن و با جدیت یک کارگردان هوشمند که از او انتظار می‌رفت، به فرم و ساختاری موجز و جذاب برای تأثیرگذاری بیشتر فیلم می‌اندیشید.

منبع: شرق