حسین ممتحنی مشهور به حمید سبزواری، متولد ۱۳۰۴ و از پیشگامان شعر انقلاب اسلامی است. از حمید سبزواری سرودههای زیادی توسط گروههای سرود و خوانندگان مطرح کشور خوانده شده است که برای شنوندگان آواهای انقلاب آشناست. شاید همین مساله باعث این تلقی شده که او فقط شاعر صرفا ثناگوی حکومت است. همزمان با دومین سالگرد درگذشت حمید سبزواری، مستندی با عنوان «آقای حمید» از رسانه ملی پخش شد که به زندگی بعد از انقلاب این شاعر میپرداخت. مستندی که زندگی حمید سبزواری را بین دو گزاره شاعر حکومتی یا شاعر منتقد انقلابی، بازخوانی میکند. با سجاد بلوکات، کارگردان و تهیهکننده مستند «آقای حمید» در مورد تلاشش برای ارائه تصویر جدیدی از حمید سبزواری به گفتوگو نشستیم که در ادامه میخوانید.
مستند «آقای حمید» با طرح این سوال شروع میشود که حمید سبزواری تحت ۳ گزاره شاعر حکومتی، شاعر منتقد و شاعر انقلابی قرار داشت. دلایل ککاش در مورد این ۳ گزاره چه بود؟
اولین دلیلش قرائت رسمی بود که از سبزواری وجود داشت. اینقدر این قرائتها تخت و رسمی پیرامونش بود که ذهنها را به این سمت میبرد که سبزواری یک استعداد شعری داشت و این استعداد را در جهت تنها مدح و ثنای حکومت استفاده میکرد. اما وقتی به آرشیوها و حرفهای کمتر شنیده شده از سبزواری رجوع کردیم، دیدیم سبزواری واقعی با این قرائت رسمی همخوانی ندارد.
بالاخره سبزواری شاعر منتقد است، حکومتی است یا انقلابی؟
به نظرم استاد سبزواری به معنای واقعی، انقلابی است چون به وقتش منتقد است و به وقتش هم حکومتی. اگر بخواهیم قیاس بین هنری بکنیم سبزواری حاتمیکیای عرصه شعر است یا بالعکس. یک وابسته آزاده. به وقتش حمایت میکند و لحظهها را ثبت میکند، به وقتش از حقوقهای نجومی و دزدیها انتقاد میکند، به وقتش از امید میگوید و به وقتش از مسئولان نالایق گله میکند. به قول خودش:
نیست این خانه سزاوار خیانتکیشان
که به جز بندگی خصم نزاید زیشان
انتخاب من و تو گر ز سر جهل بود
باز سربار وطن ناکس نااهل بود
دورههای تاریخی که مرحوم سبزواری با آن مواجه بود چقدر موثر در تغییر فنوقوام شعر او بود؟
حتما به فراخور شعر مرسوم آن دوره و رفاقتها و قرابتهایی که با شعرای دیگر داشت، تفاوتهایی در جنس شعرها بود. مثلا در سرودههای اولیهاش، عموما شعرها سنتی آن دوره بود و با امثال شاعرانی چون اوستا و فیروزکوهی قرابت داشت. هرچند به دلیل جنس شعر اعتراضی او، لطافت شعری به مراتب کمتر بود. سبزواری یک شاعر محتواگراست و به همین دلیل به فراخور اشعاری که درباره اشخاص یا مناسبتها میگوید به نماد و نمادسازی توجه ویژهای دارد و به قول مقام معظم رهبری، مضمونساز بود. هرچه به روزهای انقلاب نزدیکتر میشد، این قریحه شعری قویتر میشود. به همین خاطر بهترین شعرهای او در دوره انقلاب سروده شده است. سبکهای خراسانی و عراقی و گاهی هندی از سبکهای مورد علاقه سبزواری بود.
استاد سبزواری برای تقویم تاریخ انقلاب و مناسبتهای مختلف شعر سروده، آیا نمونههای تاریخی و جهانی این شکل شاعر را داریم و آیا در این زمینه پژوهشی شد؟
در دنیا بیشتر کسانی که تاثیر از یک اتفاق دارند بیشتر از فرم مستند و نمایشنامه استفاده میکنند تا شعر. افراد محدودی مثل ویلیام باتلر هم که شعرهای آمیخته با موضوعات سیاسی و اجتماعی میگفت متاثر از انقلاب فرانسه و در اعتراض به وضع ایرلند بود. امروزه البته ترانههای سیاسی در قالب رپ در جهان همهگیر شده است اما حماسه و حمایت از سیستم ایدئولوژیک در کمتر شاعری با این سطح پیدا میشود و اگر بوده، بنده مطلع نیستم.
آیا بخشهایی از مستند «آقای حمید» برای پخش تلویزیونی حذف شد؟ چرا؟
یکی از بخشهای مهم مستند درباره فتنه سال ۸۸ بود که میخواستیم نشان دهیم، حمید سبزواری مقداری به دلیل شرایط آن روزها، مثل بعضی دیگر از شعرا، نسبت به وضعیت سیاسی و اجتماعی مکدر بود و حتی در دیدار رهبری هم شرکت نمیکند. البته در مستند این قسمت آمده بود که به مرور به دلیل اتفاقاتی که پیش آمد، صف معترضان از اغتشاشگران جدا شد و این گرههای ذهنی آقای سبزواری هم باز میشود و در جلسات بعدی شعری با رهبری حاضر میشوند و آن شعر معروف «خوشنشینان ساحل بدانند موج این بحر را رامشی نیست» را میخوانند که بسیار شعر جد و حماسی و به قول رهبری جوانانهای است. به دلایلی این بخش حذف شد و شاید در نسخه کاملتر در فضای مجازی نشر بشود. اتفاقا با جاگذاری این بخش میخواستیم به مخاطب نشان بدهیم که سبزواری اگر شعری در حمایت از نظام سرود از آزادگی و غلیان حس درونی خودش بود. سبزواری نشان داده بود که میشود هم انقلابی بود و هم منتقد. اگر هم برای او شبههای پیش آمد، به خانه همسایه فرار نمیکند و تنها به زیر زمین خانه میرود بدون تخریب ساختار. این بخش اتفاقا جواب آن سه گزاره ابتدای مستند بود که میپرسید سبزواری حکومتی بود، منتقد بود یا انقلابی؟
اشعار حماسی سبزواری را به غیر از محمدگلریز و اسفندیار قرهباغی خوانندگان دیگری همچون شهرام ناظری و حسامالدین سراج هم خواندهاند. چرا در مستند از آنها استفاده نشد؟
افراد دیگر مثل آقای شمسایی و گروههای چندنفره سرود هم بودند. اولا ما مدعی نبوده و نیستیم که در این مستند به همه ابعاد زندگی استاد سبزواری پرداخته شده است. دنبال زنجیری بودیم بین زندگینامه او و شعرهای مناسبتی مهم او و روایت منطقی بین این دو مولفه با جریانشناسی سیاسی و اجتماعی قبل و بعد از انقلاب. به همین خاطر اولویت دستهبندی برای ما خوانندهها نبودند بلکه اشعاری بودند که خط تاریخی روایت را حفظ میکردند. بعضی از این شعرها اصلا توسط کسانی خوانده نشد مثل ماجراهای قحطی ایران یا ملی شدن نفت، بعضی توسط گروههای سرود خوانده شد.
این مستند، پرتره سبزواری را در بستر روایتهای مختلفی قرار میدهد ولی به سرعت از کنار هرکدام عبور میکند. مثلا اگر او را متولد سبزوار معرفی میکند، نظر اهالی شهر را نمیپرسد و نشان نمیدهد. دلیل خاصی داشت؟
بله، اول اینکه به سرعت عبور میکنیم چراکه میخواهیم ریتم کار حفظ شود. اگر قرار به توقف در هر ماجرایی بود حتما کار خستهکننده میشد به اضافه اینکه در سبزوار هم با تنها فردی که از دوران زندگی سبزواری در آن منطقه بود مصاحبه کردیم که یک خانم پیر و کمسوادی بود و افراد دیگر همدوره او به رحمت خدا رفته بودند. این را بدانید که سبزواری از دهه ۴۰ به تهران آمده و پیدا کردن افراد زنده بسیار سخت بود. در موضوعات مختلف هم به فراخور شعرها و خاطرات در پس شعرها به حوادث فقط تک اشارهای گفته میشود چراکه نمیخواهیم اصل ماجرا که زندگی سبزواری است به حاشیه برود.
سخن آخر؟
در آخر باید از علی فروغی مدیر شبکه ۳ تشکر کنم که از این مستند و نگاه جدید به زندگی حمید سبزواری حمایت کردند.
فرهیختگان
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- صداوسیما به از کرخه تا راین هم رحم نکرد!
- حاتمیکیا چرا ساخت سریال «موسی(ع)» را پذیرفت؟
- فاشیسم، آرمانگرایی و پایگاه امنِ ایدئولوژی
- یادداشت حاتمی کیا در پی درگذشت نادر طالب زاده
- چرخشهای ناگهانی/ کوتاه درباره فیلم «شب طلایی»
- قصهی خانه مادربزرگ/نگاهی به فیلم «شب طلایی»
- یک ریسک بزرگ/ نگاهی به فیلم «شب طلایی»
- تکرار کلیشهها/ نگاهی به فیلم «شب طلایی»
- رونمایی از لوگو و تیزر فیلم سینمایی «شب طلایی»
- نمایش ۱۰ فیلم مرمت شده از گنجینه سینمای ایران در چهلمین جشنواره فیلم فجر
- نام فیلم پسرحاتمیکیا تغییر کرد
- تعبیر یک رویا/ نگاهی به «خواب ابراهیم»
- مهدویان: مخملباف و حاتمیکیا فیلمسازان مهمیاند، اما من هیچکدام آنها نیستم/ تماشاگر باید خشونت را از عمق جانش تجربه کند
- یادداشت ابراهیم حاتمیکیا برای صادق صفایی/ راز ماندگاری نقش نوذر در «از کرخه تا راین»
- پایان فیلمبرداری فیلم «شمش طلا»
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
آخرین ها
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد