دکتر مهدی محسنیانراد
استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)
ایران آنلاین / گروه اندیشه:
نابردباری حاکمیتها در ایران در خصوص شبکههای اجتماعی یک امر نهادینه شده است حتی حکومت شاهِ تجددخواه و قاجاریه را نیز در بر میگیرد. اصطلاح «شبکه اجتماعی» عمر زیادی ندارد و نخستینبار در سال ۱۹۷۶ در یک متن علمی آورده و توضیح داده شد که «شبکه اجتماعی مجموعهای از ارتباطات و روابط اجتماعی است که طی آن، فرد بطور مستقیم به دیگران وصل شده و از دیگران به طور غیرمستقیم به تعداد بیشتری از افراد متصل میشود.»
در طول تاریخ، ابزارهای مختلف سبب تغییر ساختار و کارکرد شبکههای اجتماعی شده است که میتوان آنها را در سه نسل طبقهبندی کرد؛ ۱٫ شبکهاجتماعی شفاهی ۲٫ شبکههای اجتماعی ارتباطات راه دور؛ مثل پست، تلگراف و تلفن ۳٫ شبکههای اجتماعی دیجیتال یا مجازی.
در ایران قهوهخانهها، زورخانهها، بازارها، آبانبارها و… محل شبکههای اجتماعی «شفاهی» نسل اول بود؛ این مکانها محل مبادله اطلاعات و حرف و حدیثهای مردم بود؛ اتفاقی که امروزه در تلگرام رخ میدهد.
به تدریج وقتی قهوهخانهها در اصفهان، پایتخت صفویه، رونق گرفت و به مرکزی برای تبادلات اجتماعی بدل شد، دامنه گفتوگوها به انتقاد از روش حکومت صفوی کشیده شد. از این رو، شاه حکم کرد که هر روز صبح قبل از آنکه کسی داخل قهوهخانه شود، صاحبِ قهوهخانه میزبان یک ملا شود که موظف است وقتی جمعیت داخل غذاخانه زیاد شد، شروع به گفتن مسائل شرعی و روایتهای تاریخی کند. در این پروژه نابردبارانه، پس از آنکه ملا دو ساعتی مردم را مشغول میکرد، سپس به مردم میگفت که حال وقت کار است باید به دنبال حرفه خود بروید.
در یک دوره ۳۷ ساله، سه اتفاق بزرگ رخ داد که زمینهساز پیدایش نسل دوم شبکههای اجتماعی شد؛ نخست، تمبر پست به جریان افتاد. دوم، تلگراف و سوم، تلفن اختراع شد. این سه ابزار جدید، به یکباره نسل شبکهاجتماعی را تغییر داد و شرایط جدیدی را ایجاد کرد.
نکته بسیار مهم در خصوص شبکههای اجتماعی نسل دوم یا «ارتباطات راه دور» این است که در کشور ما تلگراف و تلفن در انحصار حکومت قرار گرفت. سهم جمعیت برخوردار از امکانات بسیار ناچیز و توزیع آن بسیار نامتوزان بود. در سال ۱۳۳۷ ، تنها یک نامه از ۱۷۱ هزار نفر جمعیت به پست انداخته شد، همچنین از بین جمعیت ۴ هزار نفری، تنها یک تلگراف زده شد. این در حالی است که در آمریکا در جمعیت ۴ هزار نفر، ۴۷۴۸ تلگراف زده شد که این قیاس نشان میدهد که شبکههای اجتماعی در جامعه آن زمان ما بسته بود.
ما نابردباری حکومت رضا شاه در خصوص شبکه «پست» هم شاهد بودیم. فردی نامهای مینویسند، آدرس آن را دربار رضا شاه میزند، نامه به دست رضا شاه میرسد و درمییابد که یک نفر تظلمخواهی کرده است، بسیار عصبانی میشود و دستور میدهد که از این پس در کنار تمام صندوقهای پست یک پاسبان بایستد تا کسی که میخواهد نامه خود را در صندوق پست بیاندازد، پلیس ابتدا ببیند که به آدرس رضا شاه نیست و بعد آن را به صندوق پست بیاندازد.
اما در شبکههای اجتماعی نسل سوم یا شبکههای دیجیتال و مجازی، تعاملها اساسا «متن بنیاد» است که بر پایه فناوری انجام میشود و چند مشخصه دارد؛ ۱٫ چند رسانهای است. ۲٫ حجیم و پر عضو است. ۳٫ چند تعاملگر است به این معنا که به طور همزمان هزاران بازیگر در آن میتوانند به تعامل بپردازند.
اگر «آبراهام مازلو»، روانشناس و انسانشناس آمریکایی، در زمانه ما بود، قطعا یک نیاز جدید را به سلسله مراتب نیازهای انسان به عنوان «نیاز رسانهای» اضافه میکرد. واقعیت این است که ما امروز با جهان پیچیدهای مواجه هستیم و باید بفهمیم که در اطرافمان چه میگذرد. این سه خصلت فوق، امکاناتی را فراهم آورده که در نسل قبل نبود. کشورهای پیشرفته شبکههای اجتماعی خود را یک «سرمایه اجتماعی» میدانند ولی در تلقی حکومتی جامعه ما، این شبکهها، مزاحم پنداشته میشوند.
در این فضا «فیلترینگ تلگرام» دنباله همان نابردباریهایی است که طی ۱۸۱ سال گذشته از سوی حاکمان ایران اجرا شده است. هرچند که امکانات و فناوری زمانه «فیلترینگ» را خنثی کرده است و معتقدم برخوردهای امنیتی با شبکههای اجتماعی زمینه را بیش از پیش برای عقبماندگی جامعه فراهم میکند که خود میتواند آسیبهای بسیاری را به همراه داشته باشد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- احیای ناپلئون در کن/ نخستین نمایش جهانی نسخه ترمیمشده «ناپلئون به روایت ابل گانس» در جشنواره
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
آخرین ها
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد
- صدور پروانه ساخت غیرسینمایی برای ۴ فیلم کوتاه داستانی
- ادامه اجرای «سهخواهر» در تالار مولوی
- یک واقعگرای بیرحم؛ دل تورو درباره میازاکی چه نوشت؟/ سینماییهای فهرست تایم ۲۰۲۴
- راهیابی ۳ فیلم کانون به جشنواره بینالمللی کودکان لکنوی هند
- تمدید فراخوان دومین جشنواره ایده تا محصول صنعت ارتباطات
- فراخوان تأمینکنندگان گوشی همراه
- «هیس» در فستیوال «روسکایا کلاسیکا» روی صحنه میرود
- کنایه کارگردان «آپاراتچی» به تبعات استفاده نکردن از تبلیغات ماهوارهای
- «گالیله» با ۳ اجرا ۳۰۰ میلیون فروخت
- کیانو ریوز در فیلم جدید روبن اوستلوند بازی میکند