آنچه «این پیکان» را دارای اهمیت می کند، مسائل نشانه شناسانه آن است.سینماسینما، مینو خانی:
رولان بارت، نظریه پرداز و نشانه شناس فرانسوی، عناصر فرهنگی را «اسطوره» می نامد. اسطوره نوعی گفتار است و پیامی را می رساند. از نظر او، در زمانه ما همه چیز از دریا و ماشین تا پودر رختشویی و دادگاه میتواند به اسطوره یعنی رساننده پیام مبدل شود. بارت اسطوره را پیامی می داند که برای عامه مردم معنایی دارد. بهعنوان مثال از منظر او کشتی کچ ورزش نیست، بلکه اسطوره ای است که پیامی را می رساند. یعنی کسانی که کشتی کچ می گیرند، یا کسانی که به تماشای آن می نشینند، دارای خصلت ها و ویژگی هایی هستند که ما با شنیدن کشتی کچ، آن خصلت ها را به یاد می آوریم.
این همان چیزی است که «پیکان» است. پیکان در جامعه ایران تبدیل به اسطوره شده است و مستند «این پیکان» روند اسطوره شدن این اتومبیل را بازنمایی می کند. اتومبیل جمعوجور و ساده ای که وقتی در نیمه دوم دهه ۴۰ شمسی وارد جامعه ایران شد، تاثیر عمیقی بر روند زندگی ایرانیان گذاشت؛ ظهور زنانی که دیگر نیازی به راننده نداشتند و خودشان می توانستند پشت فرمان بنشینند، مردمی که با داشتن یک اتومبیل ارزانقیمت، فرهنگ سفر رفتن پیدا کردند، و این یعنی ساختارشکنی در فضای جامعه ای که اتومبیل های رایج در آن اتومبیل های آمریکایی بزرگ و البته در دست عده ای محدود بود.
درواقع، در شرایطی که پهلوی دوم درصدد بود ایران را در همه وجوه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری خود مدرن کند، انقلاب سفید و اصلاحات ارضی را طرح کرد که باعث شد تعداد زیادی دهقان زمین هایشان را رها کنند و به جامعه شهری کشیده شوند. در عین حال، قدم های اولیه برای زندگی مدرن با وسایل مدرن و تکنولوژیک مثل ماشین لباسشویی، یخچال و… برداشته شد. در چنین شرایطی صنعت مونتاژ پیکان به ایران آمد و محصول، اتومبیل ساده، ارزانقیمت و جمعوجوری بود که بهراحتی توانست مورد استفاده خانواده های بورژوا و خردهبورژوایی قرار گیرد که حالا به سهم خود می خواستند از قافله مدرنیزاسیون عقب نمانند.
شاهین آرمین که طراح اتومبیل است، تهیه کنندگی و کارگردانی این مستند بسیار ساده و سرراست و بدون هیچ ترفند تصویری را بر عهده دارد. آرمین تلاش کرده نقطه نظرات گوناگونی را در خصوص پیکان ارائه دهد. برای همین از جامعه شناس و متخصص جغرافیای انسانی گرفته تا طراح و گرافیست و نقاش و مهمتر از اینها هر کس را که به گونه ای با پیکان ارتباطی داشته یا دارد، جلوی دوربینش نشانده است؛ مثل راننده های تاکسی که با پیکان راحت تر از پژو و سمند کار می کنند، آقایی که از خاطرات کودکی می گوید و زمانی که پدرش پیکانی داشت و طی یک جلسه خانوادگی نام ایرج (نام عموی مورد علاقه صاحب پیکان) را بر آن می گذارند، خانم میانسالی که سالها پیکان دارد و از برخورد مردم با پیکانش روایت می کند، جوانانی که در دهه ۹۰ پیکان سوار شدن به آنها حسی می دهد که «پورش» به آنها نمی دهد و نوستالژی «پیکان» دارند، خانم مدیر نمایشگاهی که در ابتدای دهه ۹۰ کاپوت پیکان را به تعدادی هنرمند می دهد تا اثر هنری خلق کنند و واحد خاکدان، هنرمندی که اثر مفهومی بسیار زیبایی با موضوع «پیکان- نان» خلق کرده؛ اتومبیلی که منبع درآمد خانواده های خردهبورژوا بود تا هم اتومبیل داشته باشند و هم منبع درآمد. فارغ از نقطه نظرات مصاحبه شوندگان، اطلاعات تاریخی و تصاویر تکمیلی این مستند که درست کنار هم جمع شده است، نشان می دهد کارگردان شناخت و تسلط کاملی بر موضوع دارد و حاکی از آن است که پس این مستند ساده، پروژه تحقیقاتی جدیای وجود داشته است؛ امری که از الزامات یک مستند است تا خوب به بار بنشیند و در کنار ارائه تصاویر، اطلاعات مفید و جدیدی هم به مخاطب دهد.
اما آنچه «این پیکان» را دارای اهمیت می کند، مسائل نشانه شناسانه آن خصوصا همه آن چیزی است که بر نظرات بارت درخصوص اسطوره متکی است. از نظر بارت، جامه بداهت پوشاندن به امور زندگی روزمره نوعی سوءاستفاده ایدئولوژیک است که بورژوازی به آن دست می زند. بارت معتقد است اسطوره، زبان ایدئولوژیک بورژوازی و خردهبورژوازی است و مکانیسم اسطوره، طبیعی جلوه دادن امور تاریخی است. بورژوازی با اسطوره سازی می خواهد پدیده های تاریخی را که ساخته او هستند، به گونه ای جلوه دهد که انگار اموری طبیعی هستند و بدین وسیله تناقض های آفریده خود را امری طبیعی جلوه دهد.
در دهه ۴۰ و زمانی که جامعه ایران به سوی مدرن شدن گام برمیدارد، پهلوی دوم با ترفندهای خاص خود، مثل نخست وزیری (هویدا) که یک پیکان میخرد، برخوردی ایدئولوژیک با این اتومبیل و مردم میکند. برادران خیامی، صاحبان ایران ناسیونال که صنعت مونتاژ پیکان را وارد کرده بودند، در سومین سال تولدش، سفارش ساخت مستندی به کارگردانی کامران شیردل می دهند و شیردل علاوه بر نگاه جدیدی که در ساخت مستند تبلیغاتی بدون کلام اعمال می کند، موسیقیای برای آن می سازد که طی چندین دهه قبل و حتما تا بی نهایتِ تاریخ در ذهن هر ایرانی حضور دارد: موسیقی «تولد مبارک» که آن زمان جانشین «هپی بردث دی» آمریکایی شد و از آن به بعد هر ایرانی بارها در بهترین لحظات عمرش آن را شنیده و در هر جمعی که با شادی حضور داشته است، شنیدن بی بهانه این موسیقی حسی از لذت در او ایجاد می کند. قطعا برای ایرانی هایی که موسیقی «تولد مبارک» را همزمان با تبلیغ پیکان شنیده بودند، تا مدتها با شنیدن این موسیقی، تصاویر مستند ساخت پیکان در ذهنشان تداعی می شد و این یعنی روند نشانه و اسطوره شدن. (دال و مدلولی که نشانه ای برای مخاطب می سازد و او را به چیزی فراتر آنچه هست، ارجاع می دهد.)
برای همین به نظر می رسد پیکان در دهه ۵۰ به ایدئولوژی هر ایرانی تبدیل می شود؛ اینکه یک روز هر ایرانی یک پیکان داشته باشد، شعاری که سرلوحه حرکت های سیاسی – اجتماعی پهلوی دوم قرار می گیرد، این اتومبیل را تبدیل به یک اسطوره می کند. تعریف اسطوره از نگاه بارت، یعنی اینکه پیکان (تصویر- معنا یا دالی) که مخاطب را به مفهومی (مدلول) ارجاع می دهد؛ زندگی بورژوایی.
از منظر بارت، بورژوا طبقه اجتماعی است که نمی خواهد به این نام شناخته شود. برای همین مرتب درصدد نام زدایی است. بورژوازی را از حیث اقتصادی می توان به سهولت نامگذاری کرد و آن را سرمایه داری نامید، اما از حیث سیاسی و ایدئولوژیک و زیبایی شناسی بورژوازی تمامی سعی خود را به کار می برد تا خود را مخفی و پنهان کند. نتیجه این است که هر آنچه ساخته بورژواهاست، بهعنوان آفریده هایی طبیعی جلوه میکنند. بهعنوان مثال از حیث سیاسی، نام زدایی بورژوا از طریق ایده ملت انجام می گیرد. بورژوازی نمی خواهد بگوید که نظام ناعادلانه فعلی که بر مبنای عدم برابری کار می کند، آفریده اوست. بنابراین به توده ناهمگنی که درون این نظام شناورند، نام ملت می نهد و بدین ترتیب با این نوع نام زدایی، خود را کنار می کشد؛ ملت چیزی طبیعی است و نابرابریها نیز چیزی طبیعی هستند. اما از آنجا که معتقد است در زمانه سیطره فرهنگ بورژوایی، نه فرهنگ و نه اخلاق و نه هنر پرولتاریایی می تواند وجود داشته باشد، تاکید می کند که هر آنچه بورژوایی نیست، مجبور است از فرهنگ بورژوایی استقراض کند. بنابراین فرهنگ بورژوایی می تواند از طریق مکانیسم نام زدایی همه چیز را در باطن بورژوایی کند. و این همان کاری است که دولتها انجام می دهند تا اختلاف طبقاتی بورژوا و خردهبورژوا و کارگر را پنهان کنند؛ یعنی پیکان.
اما از منظر بارت، اسطوره ابدی نیست، اسطوره ها تاریخ مصرف دارند و به سبب انگیزش خاص به وجود می آیند و تغییر می کنند و از هم می پاشند و بهطور کامل از میان می روند. برای همین پژو ۴۰۵ جانشین پیکان می شود تا اسطوره دیگری برای ملت ایران ساخته شود.
ماهنامه هنر و تجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- اکران «ایساتیس» در «هنر و تجربه» از ۲۲ دی
- شهاب حسینی: میخواهم فیلمی اقتباسی از ساعدی بسازم
- آغاز اکران یک مستند سیاسی در هنر و تجربه
- اکران «آویختگی» در سینماهای هنر و تجربه
- اکران چهار فیلم جدید در گروه سینمایی هنر و تجربه در آذر ماه
- رونمایی از تیزر مجموعه انیمیشن «رویاهای رنگی»
- تحقق آرزوی چندساله فعالان انیمیشن در هنرو تجربه
- «پسر انسان» پرفروشترین و پرمخاطبترین فیلم هنروتجربه شد
- شهاب حسینی با «مقیمان ناکجا» به هنر و تجربه میآید
- در نشست نقد و بررسی فیلم سینمایی «پسر انسان» مطرح شد: هیچکدام از شخصیتها ضدقهرمان نیستند/بحران خانواده اهورا به عدم پذیرش جامعه برمیگردد
- «پسر انسان»؛ سوژهای که جایش در سینمای ایران خالی بود
- اکران فیلم «مهاجران» از ۳۱ خرداد در هنر و تجربه/ رونمایی از پوستر
- مستند «رنج زیر پوست» در گروه هنروتجربه اکران میشود
- کاوه مظاهری کارگردان «بوتاکس» مطرح کرد/ قوانین مربوط به فیلمساز اول باید تغییر کند
- آغاز اکران آنلاین «سبالو» و «اینجا کن است، اینجا کن نیست»
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
آخرین ها
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد