سینماسینما: بهروز حسینی با داوود موثقی گفتگویی انجام داده که در سایت جامعه سینما منتشر شده است. این گفتگو را می‌خوانید:
یکی از مباحث جامعه شناسی سینما، جامعه شناسی هنرمندان سینماست که به تأثیر شرایط اجتماعی و چگونگی هنرمند شدن افراد می‌پردازد. با داوود موثقی نویسنده و کارگردان سینما گفتگویی درباره نقش و جایگاه هنرمند در جامعه داشتیم. وی معتقد است تعهدات اجتماعی حکم می‌کند که هنرمند قدمی بردارد و برای بهترشدن وضع موجود اعلام موضع کند.
ایا هنرمندشدن و ورود به عرصه سینما اختیاری است یا اتفاقی؟
ممکن است به صورت اتفاقی اتفاق بیفتد ولی وجه غالبش اختیاری است. از دو وجه می شود این قضیه را بررسی کرد. بعضی ها ذاتا هنرمند هستند و این جوهره در آنها وجود دارد. گاهی مشاهده می شود کسی که در منطقه ای دور افتاده زندگی می‌کند و حتی سواد ندارد می‌تواند شعر بگوید .
یا کسی که اصلا دانشگاه هنر نرفته است نقاشی های شگفت انگیزی می کشد. پس هنر در ذات این طیف از آدم ها وجود دارد و اگر با تکنیک های کار آشنا بشوند می‌توانند به شهرت جهانی برسند. هنر یک وسیله ارتباط است. بنابراین اگر کسی می خواهد وارد این کار شود باید ارتباطات قوی داشته باشد. هنرمندان اکثرا این ویژگی را دارند و در ارتباط برقرار کردن با دیگران جادویی عمل می کنند.
این ارتباط، خود همیشه موقعیت های بهتری به وجود می آورد. اکثر کسانی که وارد سینما شدند سختی های زیادی کشیدند تا توانستند وارد این حرفه شوند. کسی که این هدف را واقعا داشته باشد به خاطرش خودش را به آب و آتش می زند تا آن ارتباط را به وجود آورد. ممکن است عده ای به صورت اتفاقی وارد سینما شوند ولی چون زمینه های هنر را ندارند باقی نمی مانند و حذف می‌شوند.
به نظر شما، آیا هنرمند باید از مردم توقع داشته باشد؟
صددرصد. همانطور که مردم از هنرمندان توقع دارند، هنرمندان به عنوان نماینده یک طبقه روشنفکر از مردم انتظار حمایت دارند و دوست دارند مردم با آنها همکاری داشته باشند. البته این رابطه باید دوسویه باشد و اگر هنرمند از طرف مردم حمایت نشود قربانی می شود.
آیا هنرمند باید نسبت به مسایل روز جامعه اعلام موضع کند؟
بله، اگر واقع بینانه به این قضیه نگاه کنیم هنرمند پرچمدار قشر روشنفکر جامعه است و اگر بخواهد متعهدانه کارش را انجام دهد باید صدرصد موضع گیری کند. هنرمند خودبخود به وجود نمی آید، هنرمند باید تعهدات فرهنگی داشته باشد، باید تحصیلات و آگاهی داشته باشد. تعهدات اجتماعی حکم می‌کند که هنرمند قدمی بردارد و برای بهترشدن وضع موجود اعلام موضع کند.
خیلی از پژوهشگران معتقدند که سینمای ایران رو به افول است. با این نظر موافقید؟
متاسفانه باید بگویم بله. سینمای امروز ما سیاست زده است. دخالت در امور فرهنگی توسط نهادهای غیرفرهنگی ضرر و ضربه خودش را به سینما وارد کرده است. تمام اتفاقات سینما متاسفانه قربانی سیاست‌های خارج از این نهاد شده است.
سیاست زدگی تبعات منفی زیادی دارد از جمله رانت، تبعیض، انحصار و… آبشخور و منشا تمامی این آفت ها همین مسئله سیاست زدگی است. ممیزان بازوی اجرایی قشر سیاستگذار هستند و متاسفانه داخل بدنه دولت و متولیان امر فرهنگ رخنه کردند. هر چقدر جلوتر می رویم عرصه ممیزی سال به سال تنگ تر و مخرب تر می شود.
وقتی ممیزی باشد خلاقیت و جذابیت کمتر می شود و باعث افول سینما، تئاتر و حتی رمان می شود. ما انتظار داشتیم سال به سال وضعیت ممیزی بهتر شود ولی بدتر شد. خیلی از فیلم هایی که در گذشته ساخته شده است الان امکان پخش ندارند.
به نظر شما سینما به قهرمان نیاز دارد؟
بله. در فیلم های هالیوودی از قهرمان بهره برداری عالی می کنند ولی در سینمای ایران متاسفانه این امر صورت نمی‌گیرد. شما در خیلی از فیلم های ایرانی اصلا نقش اول را پیدا نمی‌کنید و نمی‌شناسید. علت را باید در شورای سیاست گذاری پیدا کرد.
کسانی که مجوز پخش فیلم ها را صادر می‌کنند، هر فیلمی مطابق سلیقه آنها باشد مجوز می‌گیرد و اگر مخالف نظر آنها پروانه نمایش نمی گیرد. تمام ریزش مخاطب و گریز آنها از سینما و گرفتاری های سینما از آنجایی نشات می گیرد که چهار، پنج نظر خود را تحمیل می کنند.
به همین دلیل است که از سینمای بین المللی فاصله گرفته ایم. خیلی از فیلم ها مانند پالپ فیکشن، تصادف، بیست ویک گرم، بابل و غیره با شیوه خاصی از بیان ساخته شدند که در آنها دیگر قهرمان وجود نداشت و پر بود از تعدد شخصیت، این فیلم ها سبک جدیدی را در فیلمسازی به وجود آوردند. در ایران کاری که آقای فرهادی در فیلم سینمایی جدایی نادر از سیمین انجام داد این بود که این تکنیک را به حد اعلا رساند.
مخاطب از سینما چه می خواهد؟ اساسا چه کسی باید پاسخگوی نیاز مخاطب باشد، سیاستگذاران یا سینماگران؟
سینماگر مخاطب را انتخاب نمی‌کند، بلکه مخاطب است که سینماگر را انتخاب می کند. ما باید روی ذائقه مخاطب کار کنیم و سطح سلیقه مخاطب را بالا ببریم. در شرایطی که سطح فرهنگ جامعه افزایش یابد فیلمساز دیگر نمی تواند فیلم بد بسازد.
فیلم های دم‌دستی و مبتذل به سینما لطمه می‌زنند، اما سینماگران ناچارند به خاطر معیشت و نگهداشتن سینما به ساخت فیلم های دم دستی بپردازند. اگر سیاستمداران در نهادهایی مانند آموزش و پرورش سرمایه گذاری کنند و بتوانند فرهنگ جامعه را بالا ببرند، در این صورت مردم نمی توانند فیلم بد ببینند.
در شرایط موجود، مهمترین وظیفه بر عهده متولیان فرهنگی جامعه است. در شرایطی هستیم که اگر فیلمساز بخواهد فیلم خوب بسازد منزوی می شود. در حالی که باید بر عکس باشد و فیلمساز بد منزوی شود.
اینکه برخی ها مدعی هستند فساد در سینما نسبت به بقیه نهادها و ادارات بیشتر است آیا تحلیل درستی است؟
من قبلا در مخابرات تحلیل گر سیستم بودم، جاهای مختلفی از دولتی تا خصوصی گرفته کار کردم. سینما را از همه جاهایی که کار کردم پاک تر می‌بینم. از روابط در شرکت های خصوصی خبر دارید؟ در جامعه اتفاقات زیادی می افتد ولی مردم خبردار نمی شوند چون سینما کانون توجه مردم است. سینما خیلی پاک تر از جاهای دیگر است.
کرونا چه روند و تاثیری بر روند فعالیت های هنریتان به جا گذشته است؟
متاسفانه همه ما و به طور کلی جهان متضرر شدیم. وقتی غمی میان همه مردم دنیا مشترک باشد قابل تحمل تر است. اما در این میان چیزی که مرا اذیت می‌کند این موضوع است که در همه جای دنیا در شرایط کرونا از سینماگران حمایت می شود ولی متاسفانه در ایران هیچ حمایتی صورت نگرفت.
به طور مثال در فرانسه قیمت بلیت سینما را در صبح به یک سوم و در بعدازظهرها به نصف کاهش دادند و دولت با این کار از سینما حمایت کرد. ولی در ایران تبلیغات فیلم های سینمایی کاهش پیدا کرده است، قیمت بیلبوردهای تبلیغاتی افزایش داشته است. اگر سیاست گذاران ما دغدغه فرهنگ داشتند رکود در سینما به این میزان که الان وجود داشت، نبود.
پلتفرم ها چه آسیبی به سینما و مخاطبان آن می زنند؟
پلتفرم ها در تمام دنیا بازار جدیدی در عرضه محصولات هنری به وجود آورده اند. اگر عوامل تولید (بازیگران) در پلتفرم ها و سینماها یکی باشد، به شدت خطرناک و آسیب زاست.
باید بازیگرانی که برای نمایش خانگی و سریال های تلویزیونی بازی می‌کنند از بازیگران سینما جدا باشند تا آسیبی به سینما و تولیدات آن وارد نشود. در دنیا این دو از هم تفکیک شده اند ولی متاسفانه در ایران عوامل تولید در پلتفرم ها و سینماها مشترک هستند.
این مسِئله به ضعف مدیریت بر می‌گردد. مدیریت اصولی باید عوامل تولید را از هم جدا کند ولی متاسفانه این کار صورت نمی گیرد و باعث می شود به طور مثال دستمزد بازیگران برای سینما خیلی بالا باشد.
به عنوان سوال آخر؛ چه خبر و نویدی از تولید هنری جدید خود دارید؟
من فیلمی ساختم به نام «عاشق پیشه» که قرار است در آینده اکران شود. اگر درآمدی که مدنظرم هست از این فیلم حاصل شود، تولید فیلم جدید خود را آغاز می کنم.