علی نعیمی، سینماسینما_ جشنواره فیلم‌های ویدئویی یاس که با رویکرد توجه به آثار ویدئویی از سال ۹۱ شروع به کار کرده است؛ این روزها در تهران گام‌های پایانی دوره چهارم خود را پشت سر می‌گذارد. لزوم توجه به ساخت فیلم‌های ویدئویی نه تنها از منظر آموزشی و تربیت نیروهای ماهر می‌تواند حائز اهمیت باشد که از منظر اقتصادی می‌تواند تاثیرات خوبی را بر روی معیشت و اشتغال سینماگران گذاشته به نحوی که فیلم‌های ویدئویی را صاحب شخصیت و جایگاهی مستقل نماید.
فیلم‌های ویدئویی یا همان تله فیلم‌ها در ایران سابقه‌ای ۲۰ ساله دارند. فیلم هایی با بودجه‌های اندک و تولیدات انبوه. تولیداتی که گاهی به ۳۰۰ فیلم در سال می‌رسید و از این منظر صاحب جایگاهی قابل اعتنا است.
تاریخچه تله فیلم در اروپا و امریکا به سال‌های میانی دهه ۱۹۸۰ برمی‌گردد. زمانی که شیوه تولید سینمایی و تلویزیونی تغییر کرد و استودیوهای بزرگ فیلمسازی جای خود را به استودیوهای کوچک و گروه‌های مستقل دادند. کانادا یکی از سردمداران تولید تله فیلم در دنیا است.
از اواخر دهه هفتاد سینمای ایران با مشکلی به نام تولید تله فیلم و تبدیل آن به نگاتیو و اکران آن در سینماهای کشور مواجه شد. با این تبدیل سینمای ایران با افت شدید مخاطب مواجه شد. مخاطب ما از درک و هوشمندی بالایی برخوردار است و نتوانست با فیلم‌های این چنینی ارتباط برقرار کند. همین امر باعث شد تا مخاطب به جای رفتن به سینما و دیدن آثاری از این دست از فیلم‌هایی که در سوپرمارکت‌ها عرضه می‌شود و به شانه تخم‌مرغی معروف است استفاده کند و هزینه کمتری را هم متحمل شود.
شاید بتوان سال ۱۳۷۴ را سال شروع تله فیلم در ایران دانست. در این سال فیلم «رابطه» به سفارش شرکت مخابرات تولید و از شبکه ۵ سیما پخش شد. پس از آن در سال ۱۳۷۷ تله فیلمی درباره اعتکاف تولید شد که زمان آن ۷۰ دقیقه بود. تا پیش از افتتاح مرکز سیما فیلم روند تولید تله فیلم سیر معلومی نداشت و پدیده خاصی محسوب نمی‌شد. اما با تاسیس مرکز سیما فیلم، هدف تاسیس آن ساخت فیلم‌های با درجه «الف» اعلام شد.
محمدعلی طالبی کارگردان سینما در مورد ساخت تله فیلم گفت: بزرگترین مشکل تولید تله فیلم در ایران بی‌توجهی به موضوعات و نبود انسجام در سوژه است. به نحوی که موجب می‌شود تهیه‌کنندگان و سازمان هایی نظیر صدا و سیما بودجه‌های اندکی را به آن اختصاص دهند.
طالبی بزرگترین مشکل در زمینه تولیدات تله فیلم را بودجه تولید دانست و ادامه داد: بزرگترین مشکل این است که به این نوع تولیدات کم اهمیت داده می‌شود. بودجه هایی که برای ساخت یک تله فیلم می‌دهند شاید یک دهم بودجه سینمایی باشد درصورتی که همه آن متریال، عوامل وبازیگرانی که می‌آیند، امکانات دوربین فیلم برداری وهمه اینها یکسان است ولی چون این تله فیلم و به صورت فیلم تلویزیونی یا ویدیویی است به اینها خیلی کم بها می‌دهند.
طالبی معتقد است مهم‌ترین مسئله در ساخت تله فیلم توجه به اختصاص بودجه وامکانات بیشتر برای رسیدن به جایگاه قابل توجه آثار ویدئویی است و یکی از اقدامات موثر در این امر برگزاری جشنواره مستقل فیلم‌های ویدئویی است.
وی با اشاره به رویکرد متفاوت سینمای جهان در استفاده از تکنولوژی‌های نو افزود: الان دنیا به سمت فیلم‌های دیجیتال و ویدیویی دارد می‌رود، دیگر فیلمسازی سی وپنج جایش را کم کم واگذار می‌کند به سیستم دیجیتال؛حتی فیلم‌های دیجیتال را می‌توانند توی اینترنت بگذارند، دانلود کنند. پس، چون آینده سینم دارد می‌رود به این سمت طبعا باید به این حوزه توجه شود.
این کارگردان سینما با اشاره به برگزاری جشنواره مستقل فیلم یاس با رویکرد توجه به آثار ویدئویی گفت: نگاه بی‌طرفانه درهمه زمینه‌ها در جشنواره اعمال شود. نگذارند جشنواره فیلم‌های ویدیویی تهران به سرنوشت برخی جشنواره‌ها دچار شود.
وی افزود: اساسا، کار فیلمسازی دستورالعملی نیست، کاری است که از عشق بر می‌آید و یک رابطه عاشقانه دارد با هنرمندی که کار را می‌سازد. خیلی از دوستانی که این تله فیلم‌ها را می‌سازند دستمزد آن چنانی نمی‌گیرند و حتی، امکان اینکه بتوانند فیلمشان را اکران کنند یا ببینند ندارند ولی به خاطر آن عشق وعلاقه ایی که به سینما دارند جذب این نوع جریان می‌شوند بنابراین برگزارکنندگان جشنواره باید این بی‌طرفی را رعایت کنند که حق این فیلم سازان علاقمند وهمه کسانی که با عشق دراین حوزه کارمی کنند پایمال نشود.
- تولید تله فیلم و هزینه‌های آن
با تولید تله فیلم است که صداوسیما می‌تواند با اطمینان، چیزی را که خودش ساخته است و استاندارد و خطوط قرمزش در آن رعایت شده را به جای فیلم سینمایی معمول پخش کند. در ابتدا سیما فیلم در هر سال تعدادی تله فیلم تولید کرد اما پس از گذشت یکی دو سال، شبکه‌های تلویزیونی خود به طور مستقل به تولید روی آوردند. در یکی دو سال اخیر این محصولات به «نود دقیقه‌ای» مشهور شدند. فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان بسیاری از سینما به تلویزیون کوچ کردند و در رونق تولید تله فیلم‌ها هرکدام سهمی دارند.
کافی است یک بازنگری در گپ و گفت‌های انجام شده با کارگردان، تهیه‌کننده یا فیلمنامه نویس این آثار پس از پخش از تلویزیون داشته باشیم. علاوه بر رویکردهای اشاره شده، نکته مشترک در حرف همه آنها این است که در بهترین شکل ممکن، فیلمنامه را در فرصتی حداکثر دو هفته‌ای و تولید را حداکثر در یک ماه به انجام رسانده و همه معتقدند اگر فرصت بیشتر برای تولید داشتند، کار از کیفیت بهتری برخوردار می‌شد.
در ایران قرار شد تله فیلم‌ها با هزینه کم تولید شود. بودجه در نظر گرفته شده برای تولید تله فیلم درحال‌حاضر بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان است که به عواملی از قبیل لوکیشن، کیفیت، بازیگران و… بستگی دارد.
دستمزد بازیگران مشهور یکی از اصلی‌ترین بخش‌های هزینه بر است. مدیران سیما بر حضور حداقل ۳ بازیگر شناخته شده در یک تله فیلم تاکید کرده‌اند. در نتیجه با افزایش تولید تله فیلم کار بازیگران تلویزیونی رونق گرفته و دستمزدها بالا رفته است.
اجاره لوکیشن، هزینه‌های صحنه و دستمزد بقیه عوامل هزینه‌های بعدی تهیه‌کننده هستند. تهیه‌کننده تله فیلم مجبور است برای اینکه سودی برای خودش محفوظ بماند فیلم را در کمتر از ۲۰ جلسه تصویربرداری جمع کند.
فقر تولید آثار سینمایی مناسب و رشد قارچ گونه و بی‌کیفیت آثار تلویزیونی آنقدر به بدنه سینما و تلویزیون صدمه زده که بعید است حتی با حذف بخش ویدئویی جشنواره فجر و اختصاص یک جشنواره جداگانه برای بررسی این آثار به نتیجه‌ای قابل قبول دست پیدا کند.
- سوژه‌های محدود و سفارشی
کاوه سجادی حسینی از کارگردانان سینما معتقد است در سال‌های اخیر نمی‌شود گفت که نسبت فیلم‌های تولید شده درمقابل کیفیت آنها مطلوب است چرا که انگیزه و نگاه فیلمساز با سفارش‌های تلویزیونی سازگار نیست و اگر بخواهیم اصولی به این جریان نگاه کنیم قطعا، کمیت جای کیفیت را گرفته است.
کارگردان فیلم‌های «بوفالو» و «شب، بیرون» می‌گوید: «کسانی که در این حیطه کار می‌کنند محدودیت‌های خاص خودشان را دارند و بیشتر متونی که تبدیل به تله‌فیلم می‌شوند سفارشی هستند و اصولا، سفارش‌دهنده و صداوسیما می‌خواهند فیلمنامه جنبه سرگرمی داشته باشد تا اینکه به مسائل روز و موضوعات انتقادی و چالشی پرداخته شود.»
وی همچنین از عدم سخت‌گیری در روند تولید تله‌فیلم‌ها انتقاد می‌کند و می‌افزاید: «فیلمنامه سفارشی و بدون دغدغه اجتماعی، زمان کم تولید، استفاده از غیرحرفه‌ای‌ها در زمینه‌های مختلف تولید به دلیل بودجه کم از نکات بارز افت کیفی فیلم‌های ویدئویی محسوب می‌شود.»
این فیلمساز سینمای ایران اضافه می‌کند: «اگر این آثار رویکردهای فرهنگی درست و هدفمندی داشته باشند، می‌توانند بسیار تاثیرگذار باشند. ارائه رویکردهای متنوع فرهنگی از طریق تولید فیلم‌های ویدئویی به دلیل سهولت ساخت این آثار و توزیع گسترده آن در مقیاس خانواده‌ها و پخش وسیع آنها، کارکردهای زیادی در رشد، آگاهی و ارتقای فرهنگ عمومی جامعه دارد.»
کارگردان فیلم ویدئویی «بی پایان» براین باور است از آنجا که فیلم‌های ویدئویی و دیجیتالی سهل‌الوصول شده‌اند و با بودجه کمتری ساخته می‌شوند و گاه، هر بی‌تجربه‌ای با اندک پولی می‌تواند آنها را بسازد، گاهی احساس می‌شود رویکردهای فرهنگی این جنس فیلم‌ها سیر نزولی داشته‌اند و به حد فیلم‌های نازل کشیده می‌شوند. وی می‌گوید: « دلیل این سیر نزولی را فقدان مکانیسم‌های کنترلی و نبود دانشکده‌ای برای آموزش می‌دانم که متاسفانه به لحاظ محتوایی، شکلی، فرم و ماهیت سیر نزولی داشته‌اند.»
وی معتقد است جایگاه فیلم‌های ویدئویی باید در کشور بهتر شود و ویژه‌تر و متمرکزتر به آن نگاه شود و چنین اتفاقی در پرتو یک جشنواره مستقل ویدئویی امکان‌پذیر است.
وی اضافه می‌کند: «در سال‌های قبل فیلم‌های ویدئویی که مثلا با صد میلیون ساخته می‌شد می‌آمد با فیلم سینمایی که مثلا با ۲ میلیارد ساخته می‌شد در یک بخش رقابت کند و از لحاظ پروداکشن، منابع و امکانات به هیچ‌وجه منصفانه نبود ولی الان این بخش مستقل شده است و وقتی آثار مورد داوری قرار می‌گیرند همه در یک شکل تولید و چرخه و با یک نگاه و مدیوم تهیه شده‌اند و از اینرو، هم حرمت فیلم‌های ویدئویی حفظ می‌شود و از سوی دیگر هم جای فیلم‌های سینمایی بازتر می‌شود.»