سینماسینما، علی نعیمی ـ «تنها صداست که می‌ماند»، این جمله‌ای است که بارها و بارها شنیده‌ایم و به واقع صداپیشگی حرفه‌ای بسیار سخت است.
دوبلورها با صدای گرم خود به شخصیت‌ها جان می‌بخشند اما سوال این است که آیا برای ماندگاری و حفظ این صدا اقدامی انجام شده است؟ آیا دوبلورها امنیت شغلی دارند؟ آیا دستمزدها کفاف زندگی‌شان را می‌دهد و خیلی از اماها و آیاهای دیگر…
دوبله در ایران،قدمتی به اندازه ی سینمای داستانی دارد.از همان ابتدای ورود سینما به ایران،صنعت دوبله در آن جان گرفت و به یک شغل مهم در سینما تبدیل شد.علاوه بر دوبله ی فیلمهای خارجی، فیلمهای ایرانی هم(اکثراً به علت کمبود امکانات برای صدابرداری سر صحنه و هزینه بر بودن آن)دوبله می شدند.این روند در دهه های ۴۰ و ۵۰ به اوج رسید.در اوایل دهه ی ۶۰،تعدادی از فیلم های ایرانی به روش صدا برداری سر صحنه ساخته شدند و به تدریج در سالهای اولیه ی دهه ی ۷۰،دوبله در فیلمهای ایرانی تقریباً منسوخ شد.با این وجود،دوبله ی فیلم های خارجی تا همین سالهای اخیر طرفداران زیادی داشت.تا اینکه پدیده ی جدیدی وارد بازارهای فیلم ایران شد: دی وی دی های فیلمهای خارجی با کیفیت تصویری بالا و با زیرنویس انگلیسی و خیلی وقتها زیرنویس فارسی. این پدیده،سبک جدیدی از فیلم دیدن را با خود به ایران آورد و باعث ایجاد بحث های زیادی درباره ی ضرورت ادامه ی حیات صنعت دوبله در ایران شد.
دستمزدهای کم؛ بدون توجیه
شاید بهترین حدیث نفس دوبله ایران را بشود از زبان دوبلورهای قدیمی ایران شنید که سال‌ها در زیرزمین‌های استودیوهای دوبلاژ ایران قد خم کردند تا هنر دوبله راست قامت باقی بماند. ورود فیلمهای دوبله شده به شبکههای ماهوارهای که باکیفیت نازل انجام میشود، باعث شده بسیاری از دوبلورها از این حرفه فاصله بگیرند.
چنگیز جلیلوند، هنرمند پیش‌کسوت دوبله درباره مشکلات این حوزه می‌گوید: یکی از مشکلات گویندگان بحث مالی و مشکل دیگر به لحاظ کاری است. دستمزدی که به ما پرداخت میشود به هیچ عنوان قابل توجه نیست و نسبت به کاری که انجام می‌دهیم، هیچ است؛ یعنی یک دوبلور متوسط، روزانه به اندازه یک کارگر بنا دستمزد می‌گیرد، بنابراین تصور کنید چقدر به لحاظ مالی دچار دردسر میشود. بنابراین دل به‌کار نمی‌دهند، بی‌توجه هستند، انگیزه‌ای برای انجام کار خوب ندارند و اندکی بی‌تفاوت شده‌اند.
وی در ادامه گفت: مشکل دیگر این است که فیلمهای جالب برای دوبله و همچنین سینمای نمایش‌دهنده فیلمهای خوب وجود ندارد. دوبلور، فیلمهای خارجی را به فارسی برمی‌گرداند ولی وقتی که سینمای نمایش‌دهنده فیلم‌ها وجود ندارد، با چه انگیزه می‌تواند یک کار خوب انجام دهد تا بر پرده سینما به چشم بیاید. از بیمه هم خبری نیست و هیچ حمایتی از ما نمی‌کنند. گویندگان فیلم در وضعیت بدی هستند. در حال حاضر تلویزیون هم با وجود اینکه قول‌هایی داده اما هیچ کمکی نکرده است.
استفاده ابزاری از دوبلورها
بن مایه نگاه و طرز فکری که امروز به دوبله فارسی وجود دارد، بر پایه بی اعتمادی است. بسیاری به مرور علاقه خود را نسبت به تماشای آثار تازه دوبله شده از دست داده اند و در این بین ترجیح می دهند که فیلم ها را با نسخه زبان اصلی به همراه زیرنویس تماشا کنند. عوامل پُر شماری در شکل گیری این فضای بی اعتمادی و به تعبییری تغییر سلیقه مخاطب دخالت داشته اند، از اعمال ممیزی به شکل وسیع تا نگاه ساده انگارانه برخی از صاحبان فیلم در راستای دوبله ارزان و ویراستاری های غیر کارشناسانه در تلویزیون و شیوه کار عجولانه و سرسری عده ای از مدیران دوبلاژ باعث شده است دایره بی اعتمادی مخاطب نسبت به دوبله گسترده‌تر شود. این موضوع هم اکنون تنها شامل یک بخش نشده بلکه در سه بخش شاخص دوبلاژ (داستانی، مستند و انیمیشن) آشکارا دیده می شود و در این میانه اگر کار در خور توجهی ارائه شود، محصول فضای تعریف شده فعلی نیست بلکه حاصل حرکتی خود جوش و علاقه مندی افرادی است که هنوز دغدغه عرضه اثری تحسین برانگیز دارند.
خسرو خسروشاهی با انتقاد از وضعیت بسیار بد دوبله در ایران می‌گوید: یک سال است کار نمی‌کنم و از دستمزد گویندگان خبر ندارم. در تلویزیون رسم شده که میهمانی‌هایی برگزار کند و ۸۰۰ ، ۹۰۰ نفر را شام بدهد. جز این کاری برای گویندگان انجام نمی‌دهد. من هم با وجود چنین شرایطی با آنکه مردم را دوست دارم کار نمی‌کنم تا زمانی که اینقدر بی‌وفایی وجود دارد بهتر است خانه‌نشین باشم. البته ویدئو کلوپی هم وجود ندارد که برای آنها کار کنم!
وی در ادامه با اشاره به نبود ساز و کار مناسب در سپردن فیلم‌ها به دست دوبلورها و بروز پدیده جدید شبکههای فارسی زبان ماهوارهای گفت: در حرفه ما مشکل مادی و فشردگی زمان وجود دارد. موسسات بیرون سازمان کمتر کار می‌پذیرند چراکه شبکههای ماهوارهای گسترش پیدا کرده‌اند و کار موسسات کم شده است. دستمزدها هم پایین است و مسئولان باید رسیدگی کنند. توصیه می‌کنم جوانان علاقه‌مند وارد حرفه دوبله نشوند چراکه حرفه‌ای است که از لحاظ بحث مالی به هیچ‌وجه نمی‌توان روی آن حساب کرد.
افت دوبله در دو دهه اخیر
دوبله ایران در دهه ۴۰، نقاط اوج درخشانی‌دارد که به عصر طلایی دوبله معروف است اما ازاواخر این دهه به خصوص اوایل دهه ۵۰، به‌دلایلی شروع به افت می‌کند. البته گاهی کارهای‌خوب هم می‌دیدیم اما به پیروی از نزول فیلم‌ها وعلل دیگر، دوبله نیز رو به افول‌می‌گذارد.
از دلایل اصلی این افول، سرعت در کار دوبله‌بود که باعث از بین رفتن کیفیت کار می‌شد. درآن هنگام هرکس می‌توانست واردکننده فیلم‌شود و با سلیقه خودش از مدیر دوبلاژ بخواهدفیلم را کمدی و… کند. علل دیگر دستمزدهای کم و گاهی عدم پرداخت دستمزدها و نداشتن‌حمایت قانونی از این حرفه، عدم تامین حرفه‌ای(مانند بیمه، بازنشستگی و…) بود. پس از انقلاب،تاثیر افول دهه قبل باعث بی‌توجهی به دوبله‌می‌شود اما دوبله به علت نیاز جامعه همچنان به‌کار خود ادامه می‌دهد. مشکلات ذکر شده برای‌دوبلورها به قوت خود باقی می‌ماند و ناآگاهی به‌مسائل و امور دوبله و بعضا فیلمهای نامناسب واظهارنظرهای سلیقه‌ای اهل سینما جمعا باعث‌واردآمدن ضربات جبران‌ناپذیری به پیکر دوبله‌شد.
ناصر ممدوح، رئیس انجمن دوبله خانه سینما درباره وضعیت دوبله در ایران بیان می‌کند: ما هیچ مشکلی نداریم و همه‌چیز درست و امن و امان است. البته درباره دستمزدها تصمیماتی گرفته شده و دارد اعمال میشود و اواخر سال گذشته ۲۰درصد دستمزدها افزایش یافت و قرار است در آن تجدیدنظر شود. گویندگان برای بیمه به وزارت ارشاد معرفی شده‌اند. این نکته را بگویم که متاسفانه ارزیابی نسبت به کار بعضی از گویندگان صورت نمی‌گیرد که کار درستی نیست و ما با آنها برخورد می‌کنیم؛ چون معتقدیم که کیفیت دوبله باید حفظ شود و به هیچ عنوان نباید شتابی در کارها باشد. متاسفانه مساله امنیت شغلی نیز در خیلی از مشاغل ما مشهود است!
مردان و زنان این دوبله همان افراد عصرطلایی دوبله‌اند. دوبله‌ای که در دنیا حرف اول رامی‌زد و هنوز هم به تنهایی با قدرت عظیم عشق به‌حرفه سعی می‌کند بر روی پاهای ضعیفش بایستد.بعضی از دوبلورهای ما به جرات می‌توان گفت که‌اجرایی جهانی داشته‌اند اما آیا همین جا، کنارگوشمان، در جشنواره فجر جایزه‌ای برای این‌قشر پرکار، مسئول و مظلوم در نظر گرفته‌ایم؟مطبوعات چقدر نقش دوبله را پررنگ کرده‌اند؟چقدر در افول آنها نقش داشته‌اند؟ به راستی‌آنان چقدر تشویق شده‌اند؟ چقدر حمایت‌شده‌اند؟