سینماگران ما کتاب های سینمایی نمی خوانند! آنها که فیلم می سازند، فیلم می بینند، فیلم بازی می کنند و… اما گذرشان هم به کتاب های سینمایی نمی افتد! چرا؟ شاید فکر می کنند چه کاری است وقتی راحت کارشان را می کنند و پول درمی آورند! اصلا سینما چه ربطی به کتاب دارد! چرا باید وقت تلف کنند! وقتی هم که حرف از خواندن کتاب های سینمایی می شود لبخندی بر لب می نشانند و می گویند این حرف ها مال روزهای دانشگاه است!
انگار که دانش، تخصص و علم در همان روزهای دانشگاه متوقف شده و اصلابه روز نشده! در سینما همین مطالعه نشدن کتاب های سینمایی و به قولی راحت طلبی دوستان گاهی موجب خلق آثاری بی ارزش و سطحی شده که روزبه روز بیشتر علاقه مندان سینما را طرد می کند. انگار دیگر نسل بیضایی، مهرجویی، تقوایی و… که پیش از این که فیلمساز باشند، پژوهشگر، روان شناس، جامعه شناس و… بودند منقرض شده و تنبلی و تن پروری در دل سینماگران که هیچ، در کل جامعه ریشه دوانده!
مقابله فضای مجازی با کتاب
تهماسب صلح جو، منتقد پیشکسوت سینما درباره چرایی تیراژ پایین کتاب در کشور به جام جم می گوید: علت پایین آمدن تیراژ کتاب (نه صرفا سینما) این است که این روزها مردم اگر هم بخواهند خبری کسب کنند، از طریق فضای مجازی و با یک کلیک این نیاز را برآورده می کنند. این طور می شود که کم کم کتاب خواندن از یاد مردم می رود و اینترنت می شود منبع هر اطلاعاتی! با توجه به این که در فضای مجازی (و خاصه در اینجا، سینما) هر کسی برای خودش کارشناس است و روی مطالب انتشار یافته نظارتی نیست، نتیجه اش می شود جامعه ای سطحی که عمق ندارد. در زمینه کتاب اما، شرایط به گونه دیگری است. چون وقتی کتابی نوشته می شود کسانی هستند که آن را ویرایش کنند و صاحب نظران ذی صلاح راجع به آن نظر می دهند. در حال حاضر ظاهرا فضای مجازی با کتاب و نشریات کاغذی به مقابله برخاسته و در این راه هم تاکنون موفق بوده است. امروزه دیگر مانند سال های قبل کتاب بین مردم رواج ندارد و همه ترجیح می دهند به جای مطالعه، با گوشی های موبایلشان در فضاهای مجازی مانند «اینستاگرام»، «فیسبوک» و… سرگرم باشند. متاسفانه فضای مجازی نه تنها در ایران که در تمام دنیا محیطی را به وجود آورده که اگر از آن استفاده درست نشود به لطمات جبران ناپذیری منجر می شود.
صلح جو در ادامه خاطرنشان کرد: قطعا فیلمساز یا هر کسی که کار هنری می کند، در صورت مطالعه کتاب های مرتبط با حوزه تخصصی اش می تواند بهتر عمل کند. بدیهی است که با مجهز بودن به دانش و سواد، آثار بهتر و ارزشمندتری را می توان خلق کرد.
جزیره فیلمسازی شد ه ایم
آرش معیریان، قبل از ورودش به عرصه کارگردانی، از استادان رشته سینما در دانشگاه تهران بود و البته هنوز هم در کنار فیلمسازی و تدوین، تدریس هم می کند. او که این روزها «آس و پاس» را بر پرده سینماها دارد با اشاره به تیراژ پایین کتاب در کشور در گفت وگو با جام جم توضیح می دهد: اصولافرهنگ کتابخوانی (بالاخص درباره کتاب های تخصصی) بین شهروندان ما از بین رفته و این موضوع منحصر به اهالی سینما نیست. به نظرم دلیل عمده این مساله به هجوم اطلاعات فضای مجازی برمی گردد که کم کم لذت ورق زدن کتاب را از یاد مردم برده، ضمن این که کتاب های به روز سینما متولی و حامی دلسوزی ندارد که به مملکت ورود پیدا کند و توسط مترجمان به فارسی ترجمه شود. به عبارت دیگر، عمدتا پل ارتباطی ما با ناشران متبحر قطع است و کتابفروشی های ما بیشتر کتاب هایی به زبان فارسی را در معرض فروش قرار می دهند. بنابراین ما دسترسی دقیقی به کتاب های به روز در حوزه سینما نداریم و از فضای تخصصی غافل هستیم.
کارگردان «کما»، «چپ دست»، مجموعه «رالی ایرانی» و… ادامه داد: این معضل البته خاصه در حوزه سینما دلایل متعددی دارد. از جمله مهم ترین این دلایل ترجمه آثار سینمایی توسط مترجمان نامعتبر است. به عبارت دیگر، عمدتا کسانی به سمت ترجمه کتب سینمایی رو می آورند که تقریبا ۹۰ درصدشان نه تجربه آموختن سینما در محیطی آکادمیک را دارند و نه تجربه ای در حوزه عملی و اجرایی سینما، یعنی صرفا مترجمانی هستند که بنا به علاقه شخصی شان رو به سمت کتاب های تخصصی سینما آورده اند. بنابراین خروجی شان کتابی می شود اسما سینمایی که با توجه به رعایت نشدن ادبیات درست سینمایی و گاهی حذف برخی از مطالب توسط مترجمان، به قدری مبهم و گنگ است که خواننده از مطالعه آن سر باز می زند. به دلیل همین فقر دانش تخصصی مترجم و از آنجا که هیچ نظارت تخصصی هم در حوزه ویراستاری و چاپ و نشر وجود ندارد، کتاب های سینمایی که به بازار وارد می شود (حتی اگر نسخه اصلی آن معتبر باشد) عمدتا ایراداتی دارد که از آن استقبال نمی شود. البته این مساله شامل کتاب های قدیم سینمایی چند دهه قبل نمی شود. این کتاب ها اگرچه مطالب به روزی ندارد، اما عمدتا توسط منتقدان و مدرسان تراز اول سینما ترجمه شده است که می توان روی آنها به عنوان یک منبع حساب کرد.
معیریان تصریح کرد: متاسفانه حتی اگر تمام مشکلات و موانع خواندن کتاب های تخصصی مرتفع شود، باز هم شاید ۱۰ درصد تاثیر مثبت در خوانش این گونه کتاب ها توسط اهالی سینما داشته باشد، چون در حال حاضر اهالی سینما به قدری درگیر مشکلات بیکاری و تامین معاش هستند که دیگر فکر نمی کنند مانند بعضی از اقشار جامعه با جریانات روز همراه باشند و دیگر آن که باید ببینیم سینمای ایران چقدر در حین اجرا به مسائل تئوریک اعتنا می کند! متاسفانه سینمای ما به دلیل نبود تنوع ژانریک در حوزه سینما، خودکار خودش را از مسائل علمی سینما مبرا می داند. سینمای ایران به دلیل قطع ارتباط با سینمای دنیا و اکران نشدن فیلم های ایرانی در خارج (غیر از فضای جشنواره ای) ایزوله شده و بومی است و به همین دلیل از این سینما خیلی نمی توان انتظار داشت خودش را با دانش جهانی مطابقت دهد. واقعیت این است که ما تبدیل به یک جزیره فیلمسازی شده ایم که احتیاج چندانی به دانش روز سینما ندارد، چون خودش فقط برای خودش تولید می کند.
کتاب های سینمایی که خواندنشان پیشنهاد می شود:
سه گانه «آینه جادو»، اثر: مرتضی آوینی
مجموعه کتاب های «فیلم شناخت ایران»، اثر: عباس بهارلو
«تاریخ سینما»، اثر: اریک رود
«هنر سینما»، اثر: دیوید بوردول
«فیلم به عنوان فیلم»، اثر: و.ف.پرکینز
«داستان، ساختار، سبک و اصول فیلمنامه نویسی»، اثر: رابرت مک کی
«تعمق در فیلم»، اثر: پیتر لمان و ویلیام لور
«بوطیقای ارسطو برای فیلمنامه نویسان»، اثر: مایکل تی یرنو
«معمای درام»، اثر: امیر راکعی
«حکمت معنوی و ساحت هنر»، اثر: محمد مددپور