سینماسینما، علی نعیمی- این روزها شبکه نمایش خانگی یکی از رقیب‌های اصلی برای سینما و تلویزیون به حساب می‌آید و اکثر کارگردان‌های مطرح سینما این روزها در پس ذهن‌شان به فکر ساخت یک سریال برای این شبکه رسانه‌ای هستند. شبکه‌ای که بدون احتساب نسخه‌های قاچاق فروش فیلم‌ها درون آن یکی از قدرتمند‌ترین مجاری ارتباطی ـ تصویری برای جذب مخاطب است.
ساخت سریال و عرضه آن در شبکه نمایش خانگی اگر چه عمر طولانی در کشورهای صاحب سینما دارد اما این پروسه پس از آنکه سینما و تلویزیون جوابگوی برخی نیازهای مخاطبین نبود، کارگردانانی که پرورش یافته تلویزیون بودند فرصت را غنیمت شمردند و وارد عرصه شبکه نمایش خانگی شدند. سریال‌های «قلب یخی»؛ «قهوه تلخ» و «ساخت ایران» از جمله پروژه‌هایی است که در فاصله زمانی میان سال ۸۸ تا امروز ساخته و وارد بازار عرضه و تقاضا شد. پروسه ای که با وقفه و شکست‌های مختلف در این عرصه با کمی کندی روبرو بود و امروز باز هم رقابت تازه ای میان فیلمسازان نسل دوم سینمای پس از انقلاب در شبکه نمایش خانگی به راه افتاده است که نمی توان به سادگی از آن گذشت.
سه سریال «دندون طلا»، «عطسه» و «شهرزاد» این روزها وارد شبکه نمایش خانگی شدند. سریال‌هایی که رقابت را بار دیگر داغ کرده و توجهات را به سمت سوپر مارکت‌ها و فروش‌گاه‌های عرضه محصولات فرهنگی معطوف کردند.
«دندون طلا» جدیدترین اثر داوود میرباقری است که بعد از «شاهگوش» و با همان حال و هوا وارد شبکه نمایش خانگی شد. فیلم فضایی شهری دارد و از علائق میرباقری به تهران دهه ۴۰ و ۵۰ و نوع دیالوگ‌ها و تیپ‌های این دوران نشات می‌گیرد.
دندون طلا سال ۷۸ در سالن اصلی تئاترشهر روی صحنه رفت و با استقبال تماشاگران روبه رو شد؛ اقبالی که باعث شد این نمایش، قریب به چهار ماه و تعداد ۱۲۰ اجرا، روی صحنه باشد. اما در شرایطی که خیلی ها مشتاق دیدن این نمایش بودند، موفق به دیدن این نمایش نشدند. شاید به همین دلیل میرباقری تصمیم گرفت مجدد این نمایش نامه را در قالب یک مینی سریال برای شبکه نمایش خانگی بسازد.
میرباقری که یکی از دلمشغولی‌هایش آماده کردن مقدمات سریال «سلمان فارسی» برای تلویزیون است دوست ندارد ساخت آثار فاخر و سنگین باعث شود نتواند به جنس دیگری از فعالیت در فیلمسازی ادامه دهد. از این رو شاید «دندون طلا» و «شاهگوش» پاسخ به نیاز درونی میرباقری به حساب می آید.
مهران برومند تهیه کننده سریال «دندون طلا» با اشاره به موفقیت این سریال در شبکه نمایش خانگی به سینماسینما می گوید: بعد از آنکه سریال «شاهگوش» با استقبال خوب مخاطبان روبرو شد؛ مجموعه سازنده و شخص آقای میرباقری بر این باورشان ایمان آوردند که طنز فاخر نیازمند فرهنگ عامیانه است و از این رو با همان نگرش درستی که کارگردان مطرح کشورمان نسبت به طنز و ادبیات ایران دارند مجموعه «دندون طلا» را تهیه کردند.
وی در ادامه گفت: این اتفاق زمانی رخ داد که همه فکر می‌کردند تولید سریال جدید در شرایط فعلی اقتصادی کشور به صلاح نیست اما واقعیت این است که اگر یک اثر استاندارد لازم را برای جذب مخاطب داشته باشد و از کیفیت بالایی برخوردار باشد در هر شرایطی مخاطب خودش را جذب می کند. و خوشبختانه مجموعه «دندون طلا» در همین مدت کوتاه به فروش خوبی دست یافته است.
برومند گفت: در پروژه مینی سریال “دندون طلا” دشواری اصلی ما این بود که ما تا چه میزان توان بازسازی و ساخت آن را به صورت مطلوب داریم. به عبارتی بهتر اینکه تا چه میزان ما می توانیم آن را به صورت یک تئاتر تلویزیونی و یا یک درام نمایشی دربیاوریم. بر همین اساس ما مشغول تحقیق و پژوهش در این زمینه شدیم زیرا ما باید بخش تاریخی را مورد بررسی خود قرار می دادیم.
برومند خاطرنشان کرد: شبکه نمایش خانگی فعلی آفت هایی دارد. این آفت ها عمدتا به سیستم توطیع و عرضه محصولات در آن برمی گردد. بر همین اساس هم اگر فکر و برنامه ریزی درست و اصولی برای آن شود ظرفیت آن ۱۰ برابر سینما است. برای نمونه این موضوع را عرض می کنم که یک قسمت از سریال شاهگوش را ۱۷ میلیون نفر مشاهده کرده اند. در حقیقت فروش ۵/۲ میلیون این سریال شمارگان واقعی آن محسوب می شود.
وی اضافه کرد: در آینده شاهد خواهیم بود که حتی شکل عرضه این قبیل محصولات در شبکه نمایش خانگی تغییر خواهد کرد و در این راستا ما در حال فراهم کردن زمینه ای هستیم تا این مینی سریال در شبکه بسیار خوب و مناسب آپارات و بسترهایی از این دست البته فقط برای نمایش و نه دانلود پخش شود.
شبکه نمایش خانگی در ایران از حدود دو دهه گذشته کار خود را آغاز کرده است. در ابتدا این شبکه تنها به نمایش فیلم‌های سینمایی ایرانی و خارجی می‌پرداخت اما از حدود شش سال پیش شبکه خانگی وارد مرحله جدیدی از کار خود شد. به این ترتیب که برای اولین بار سریال سازی از انحصار تلویزیون خارج شد و سریال‌هایی مختص فروش در شبکه نمایش خانگی ساخته و پخش شدند.
این تجربه جدید در فرهنگ سینمایی کشور به دلایل مختلفی ایجاد شد. یکی از دلایل آن تب سریال‌های خارجی مانند سریال‌های لاست، فرار از زندان، ۲۴ و … بود که اقبال مردم را به سریال‌هایی با تعداد قسمت‌های طولانی نشان می‌داد و فیلمسازان را به این فکر انداخته بود که از ظرفیت شبکه نمایش خانگی برای جذب مردم استفاده کنند.
از سوی دیگر، برخی از هنرمندان نیز به دلایل مختلف مانند اختلافاتی که با صداوسیما داشتند، کسب سود بیشتر از محل فروش سریال‌ها، باز بودن دست آنها به دلیل کمرنگ‌تر بودن خط قرمزهای شبکه نمایش خانگی نسبت به تلویزیون و … نسبت به فعالیت در این عرصه اقبال نشان دادند.
حسن فتحی کارگردان سینما و تلویزیون که سابقه ساخت مجموعه های موفق همچون «مدار صفر درجه»، «زمانه» و «میوه ممنوعه» را برای تلویزیون ساخته است این روزها به دلیل همین اختلافات در ایجاد محدودیت‌ها، سریال «شهرزاد» را به شبکه نمایش خانگی آورد. سریالی با انبوه بازیگران مطرح و حال و هوایی شبیه «مدار صفر درجه» که فتحی پیشتر نشان داده است این نوع فضا را خوب می شناسد.
برخلاف چارچوب صدا و سیما که درآمد تولیدکنندگان آثار نمایشی از پیش مشخص است، در این حوزه، کسب سود به میزان استقبال مخاطب بستگی دارد. به همین دلیل عامل اصلی انگیزه ساز در سازندگان آثار شبکه نمایش خانگی، فراز و نشیب های اقتصادی است.
حسن توکل نیا تهیه کننده سینما که تجربه ساخت آثاری در شبکه نمایش خانگی دارد درباره تفاوت‌های کار در این شبکه در مقایسه با تلویزیون می گوید: یکی از تفاوت‌های مهم سریال سازی در شبکه نمایش خانگی با سریال سازی در تلویزیون این است که مردم برای تماشای سریال‌های تلویزیون پولی پرداخت نمی‌کنند اما سریالی که در شبکه نمایش خانگی پخش می‌شود باید از اولین قسمت، چنان جاذبه‌ای از جهات مختلف داشته باشد که بتواند مخاطب را به خرید قسمت‌های بعدی تشویق کند.
وی در ادامه با اشاره به نقاط قوت و ضعف شبکه نمایش خانگی می‌گوید: به نظر می‌رسد توجه هنرمندان و سیاست‌گذاران به نقاط قوت و ضعف سریال‌هایی که تاکنون در شبکه نمایش خانگی پخش شده و همچنین توجه به دلایلی که سبب قوت و ضعف این سریال‌ها شده می‌تواند به کار سازندگان این آثار بیاید تا بتوانند با برنامه‌ریزی دقیق‌تر و رفع مشکلات گذشته سریال‌های موفق‌تری تولید کنند که مخاطب را از ابتدا جذب و تا انتها با خود همراه نماید.
وی در ادامه اشاره می کند: در شرایط فعلی که تلویزیون از خلأ سریال‌هایی که از حداقل‌های حرفه‌ای و استاندارد برخوردار باشند و بتوانند مخاطب را روی کانال ایران نگه دارند به شدت رنج می‌برد، سریال سازی در عرصه خصوصی می‌تواند به رونق سریال سازی در ایران کمک کند.
توکل نیا همچنین با تاکید بر اینکه فروش آثار در شبکه نمایش خانگی باید با ساز و کار درستی ترسیم شود گفت: نکته مهم دیگر اینکه سریال سازی برای فروشگاه ها و سوپرمارکت ها، باعث دامن زدن به بی عدالتی فرهنگی می شود؛ چرا که مخاطبان این محصولات برای تهیه هر قسمت از آنها باید مبلغی پول پرداخت کنند. اما در این میان برخی خانواده ها توانایی خرید همه بخش های این سریال ها را ندارند، درست برعکس تلویزیون که در زمان پخش یک برنامه، همه اقشار و خانواده ها به یک میزان حق و توان استفاده از برنامه را دارند.