سینماسینما، علی نعیمی – عرضه محصولات فرهنگی در حوزه رسانه‌های دیداری و شنیداری به دو عرصه سینما و موسیقی تقسیم می‌شود؛ حوزه هایی که البته در جذب مخاطب رقیب جدی یکدیگر هستند و هر کدام با ترفندهایی تلاش دارند مخاطبان روزانه این حوزه را به سوی خود جذب کنند؛ مخاطبانی عادی که سبد خرید کالای فرهنگی آنها لاغر است و تنها میتوانند یکی، دو محصول صوتی و تصویری را خریداری کنند. در این میان اما برنده این رقابت کسی است که بتواند با تکیه بر ایده‌های خلاقانه در حوزه پخش و تبلیغ مخاطب را به سوی خود بکشاند.
حسین مسافر آستانه مدیرعامل سابق موسسه رسانه‌های تصویری که مدتی هم رییس ستاد مبارزه با قاچاق محصولات فرهنگی بود درباره اتفاقهایی که در این حوزه افتاده است می‌گوید: زمانی که بنده وارد موسسه رسانه‌های تصویری شدم یک بحران بزرگ عرضه پخش را آزار میداد. آن هم خسارتی بود که سالانه بیش از ۱۰۰میلیارد تومان به سینمای ایران وارد میشد. این رقم در مقابل بودجه فرهنگی کشور یک فاجعه بود. یعنی در واقع با حساب سرانگشتی سه برابر بودجه فرهنگی کشور در یک سال است که در بخش سینما با وجود بخش خصوصی گویا نصف این مبلغ در حال چرخش است. این به کنار که نصف بدنه سینما از ترس یا ورشکستگی کامل در این عرصه الان بیرون از گود نشسته اما حقیقتا اگر جلو این روند زیرزمینی پخش به روز فیلمهای روی پرده گرفته نمیشد؛ امروز دیگر هنری به اسم سینما باقی نمی‌ماند. نکته‌ای که حسین مسافر آستانه پیرامون معضل قاچاق آثار هنری اشاره می‌کند تاثیر مستقیمی است که روند تخریب آن بر عرضه محصولات فرهنگی میگذارد.
تاکنون در حوزه پخش با توجه به تنوع بازار نام این شرکت‌ها بیشتر بر سر زبان است: موسسه رسانه‌های تصویری، قرن۲۱، تصویر دنیای هنر، حوزه هنری، جوانه پویا، جهان تصویر، پرده نقره ای، پارس ویدئو، تصویر گستر پاسارگاد و بنیاد فرهنگی ایرانیان که نام چندتای آنها به تازگی به این فهرست اضافه شده است. تیراژ ابتدایی برای تمامی فیلمهای توزیع شده در نوبت اول رقمی تقریبی بین ۴۰۰ تا ۵۰۰هزار نسخه است که با وجود حجم بالای درخواست تقاضا در بازار برای بعضی از فیلمها این رقم به ۲میلیون هم رسیده است. «دایره زنگی» یکی از همین فیلمهاست که توسط موسسه قرن۲۱ توزیع شده و تا به امروز توانسته رقمی معادل ۲میلیون نسخه بفروشد.
البته «اخراجیها۳»، «جدایی نادر از سیمین» و «گذشته» که همراه با پشت صحنه توزیع شدند هم با اختلاف دو، سه هزار نسخه در جایگاه دوم قرار میگیرند.
در میان شرکت‌ها و موسسه‌های توزیع فیلمهای ویدئویی موسسه رسانه‌های تصویری که از سال۷۲ آغاز به کار کرده قدیمی‌ترین شرکت ویدئویی است و تصویرگستر پاسارگاد که در سال ۸۹ آغاز به کار کرده جدیدترین شرکت است. موسسه قرن۲۱ با داشتن یک استودیو دوبلاژ حرفه‌ای در روند توزیع فیلمهای هالیوودی و بالیوودی از باقی موسسات جلوتر است و تصویر دنیای هنر با ادغام و توافق بین‌المللی‌اش با شرکت سونی پیکچرز تنها شرکتی است که توزیع بین‌المللی را بیش از سایرین جدی گرفته است اما در این میان فعالیت شرکت جوانه پویا در خرید و توزیع فیلمهای سینمایی از بقیه خیلی بیشتر است. آنها سالانه با خرید ۵۰ فیلم ایرانی – قدیمی و جدید- و اختصاص بودجه یک و نیم میلیارد تومانی در هر سال برای خرید آثار خیلی جدی تر به این مقوله می‌پردازند. این شرکت همچنین یک کارخانه تولید سی دی خام دارد که در روند تولید و توزیع فیلمها قیمت‌های اولیه کمتری را نسبت به باقی شرکت‌ها برای خودشان تعریف کرده است.
هزینه نهایی تولید هر سی دی بسته به شرایط شرکت و خرید آن دارد اما تقریبا بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ تومان برای هر محصول هزینه می‌شود که با توجه به مصوبه وزارت ارشاد باید به قیمت ۳۰۰۰ تومان فروخته شود تا سودی بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ تومان از بابت هر سی دی به جیب فروشنده برود؛ یعنی با این حساب هیچ درآمدی نمی‌تواند چنین سودی را به جیب فروشندگان بریزد. برای همین شاید یکی از دلایل کپی نشدن سی دی‌ها همین سودی است که آنها را بی‌نیاز از هر طمع دیگری می‌کند. البته تنها سود شرکت‌های تولید و پخش محصولات تصویری که از این چرخه عایدشان می‌شود ۵۰تومان است. آنها با توجه به هزینه‌های صرف شده که شامل ساخت جلد و طراحی آن و خرید سی دی خام است و در نهایت بین ۷۵۰ تا ۸۵۰ تومان برآورد می‌شود که با افزودن ۵۰ تومان سود خالص به آن در نهایت سی دی فیلمها را به قیمت ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ تومان به‌دست فروشنده میرساند.
برای همین اگر می‌بینید که مثلا در طراحی جلد آنقدرها که باید و شاید دقت نمی‌شود و مثلا عکس صابر اَبر در فیلم «دایره زنگی» را روی جلد «مینای شهرخاموش» درج می‌کنند! یا تصویر محمدرضا فروتن در فیلم «بازنده» و «وقتی همه خواب بودند» روی جلد فیلم «اعتراض» نقش می‌بندد شما بگذارید به پای اینکه دخل با خرج این شرکت‌ها جور در نمی‌آید. البته نمی‌توان پیش‌بینی کرد که این روند چقدر میتواند به سینمای ایران کمک کند اما همین که توانسته ۱۰۰ میلیارد تومان بودجه این سینما را دوباره به بخش توزیع سالم و هدفمند برگرداند دست مریزاد دارد.
بازار داغ خرید و فروش
معیارهای فروش در شبکه ویدئویی با فروش در سینماها بسیار متفاوت است. شاید بعضا فیلم‌هایی که فروش خوبی در اکران داشته‌اند بتوانند در شبکه ویدئویی هم مخاطب را جذب کنند اما آمار و ارقام به ما می‌گوید فیلم‌هایی هم بوده‌اند که در اکران شکست سخت تجاری خورده‌اند اما در عرضه شبکه ویدئویی تازه دیده شده و مردم ارزش آن را دانسته‌اند. مثال واضح‌اش فیلم تقاطع ساخته ابولحسن داوودی است که در اکران تنها توانست ۲۵۰ میلیون تومان بفروشد که با این فروش حتی نتوانست هزینه‌های تولید فیلم را دربیاورد اما در شبکه ویدئویی توانست با فروش ۱.۵ میلیون نسخه بیشتر از مخاطب‌اش در سینما تماشاگر پای فیلم‌اش بنشاند. و یا مثلا تله‌فیلمی با نام جاده جنایت ساخته جهانبخش ایمانی فیلم‌ی است که به منظور پخش در شبکه ویدئویی ساخته شده و توانسته در بین ده فیلم پرمخاطب موسسه رسانه‌های تصویری قرار بگیرد.
اما قیمت بعضی از فیلم‌هایی که توسط موسسات ویدئویی خریداری شده‌اند و کمی نسبت به عرضه آن در بازار قیمت بالاتری دارند بیشتر فیلم‌هایی هستند که یا اکران پر سر و صدایی داشته‌اند و یا حضور چهره‌های درون فیلم بر فروش آن تاثیر گذاشته است.
در موسسه جوانه پویا فیلم توفیق اجباری با توجه به فروش بالای آن در اکران توسط این موسسه ۲۵۰ میلیون تومان خریداری شده است و فیلم رییس ساخته مسعود کیمیایی ۱۸۰ میلیون تومان خریداری شده است. جالب است بدانید فیلم سینمایی سنتوری که توسط این موسسه پیش خرید شده بود رقمی معادل ۳۰۰ میلیون تومان بوده که به دلیل لو رفتن فیلم در بساط دست فروشان این قرار داد منتفی شده است.
در سال ۸۷ فیلمهای پرمخاطب موسسه رسانه‌های تصویری که چند زیرگروه از جمله تصویردنیای هنر و جوانه پویا و جهان تصویر را در اختیار دارد با رتبه‌بندی ۱۰ فیلم پرمخاطب در چند رتبه نخست فیلمهای «انعکاس» ساخته «رضا کریمی» با فروش ۷۰۰ هزار نسخه، «زن‌ها فرشته‌اند» ساخته «شهرام شاه‌حسینی» با فروش ۵۵۰ هزار نسخه، فیلم «مادرزن سلام» ساخته «خسرو ملکان» ۶۵۰ هزار نسخه و فیلم «همیشه پای یک زن در میان است» ساخته «کمال تبریزی» با ۸۰۰ هزار نسخه پرمخاطب‌ترین فیلمهای شبکه ویدئویی شدند.
با این اوصاف فیلم‌هایی که در این رتبه‌بندی قرار گرفتند فیلم‌هایی هستند که با قیمت بالایی به فروش رسیده‌اند.
قیمت بعضی از خرید‌های موسسات برای بعضی از فیلمها در نوع خود جالب است. به عنوان مثال فیلم سوپراستار ساخته تهمینه میلانی توسط موسسه رسانه‌های تصویری ۱۷۰ میلیون تومان خریداری شده است. که این قیمت نصف فروش فیلم در اکران آن است. این موسسه همچنین فیلمهای سه زن و کنعان را به ترتیب با قیمت‌های ۱۵۰ و ۱۷۰ میلیون تومان خریداری کرده است که هر دوی آنها به شبکه ویدئویی راه یافته‌اند. البته این موسسه فیلم آواز گنجشکها را هم با قیمت ۲۰۰ میلیون تومان معادل نصف فروش اکران فیلم که ۴۰۰ میلیون تومان بوده است خریداری کرده است.
تصویر دنیای هنر نیز فیلمهای انعکاس با ۲۲۰ میلیون تومان، اخراجیها۱ با ۳۵۰ میلیون تومان و تقاطع با ۱۸۰ میلیون تومان شرکتی است که برای فیلمهای خود پول خوبی را پرداخت می‌کند.
موسسه پرده‌نقره‌ای هم که فیلم چارچنگولی را با رقم ۳۰۰ میلیون تومان خریداری کرده است برای فیلم «اخراجی‌های ۲» که از لحاظ ریالی بعد از «محمد رسول الله» و «شهر موش‌ها۲» سومین فیلم پرفروش سینمای ایران به حساب می‌آید با رقمی معادل ۶۰۰ میلیون تومان توسط این موسسه خریداری شد. البته این شرکت فیلمهای مجنون لیلی با ۱۳۰ میلیون و ایستگاه بهشت با ۷۰ میلیون تومان را خریداری کرده است که هر دو را نیز به شبکه پخش فرستاده است.
البته نمی‌توان پیش‌بینی کرد که این روند چقدر میتواند به سینمای ایران کمک کند اما همین که توانسته است ۱۰۰ میلیارد تومان بودجه این سینما را دوباره احیا کند دست مریزاد دارد.