در بررسی صنعت فیلم در کشورهای مختلف سری به نیجریه زدیم که شاید خیلی ها ندانند یکی از کشورهای مهم در تولید فیلم در جهان است و سینمایش را با نام «نالیوود» می شناسند.

به گزارش سینماسینما، نیجریه با نام رسمی «جمهوری فدرال نیجریه» با جمعیتی بالغ بر ۱۸۵ میلیون نفر در غرب قاره آفریقا پرجمعیت‌ترین کشور قاره سیاه به حساب می آید. زبان رسمی مردم نیجریه انگلیسی است و بیش از ۸۰ میلیون نفر از مردم این کشور با وجود آن که کشورشان بزرگترین صادرکننده نفت در آفریقاست با درآمد روزانه کمتر از  ۲ دلار در فقر زندگی را می گذرانند، اما نکته جالب در مورد این کشور صنعت فیلمسازی آن است که شاید بسیاری از دوستداران سینما آشنایی چندانی با آن نداشته باشند. این صنعت فیلمسازی طبق آمار یونسکو در جایگاه دومین تولیدکننده بزرگ فیلم در جهان پس از بالیوود (هند) و بالاتر از هالیوود (آمریکا) قرار دارد.

قدمت سینمای نیجریه که به صورت غیررسمی با نام «نالیوود» شناخته می شود به اواخر قرن نوزدهم و سال های ابتدایی قرن بیستم  برمی گردد. بسیاری از پژوهشگران عرصه فیلم، تاریخ سینمای این کشور را به صورت کلی به چهار دوره «عصر استعمار»، «عصر طلایی»، «عصر فیلم های ویدیویی» و «ظهور سینمای نوین» تقسیم می کنند.

عصر استعمار (اواخر قرن ۱۹ تا اوایل دهه ۶۰)

فیلم به عنوان یک رسانه در اواخر قرن نوزدهم در شکل کینتوسکوپ  وارد نیجریه شد. کینتوسکوپ یک جعبه نمایش تصویر متحرک بود که برای مشاهده فیلم از طریق یک دریچه نمایش در بالای آن، طراحی شده بود. پس از ورود کینتوسکوپ زمان زیادی نگذشت که در اوایل قرن بیستم دستگاه های نمایش فیلم پیشرفته تری وارد نیجریه شدند. اولین تاریخ رسمی برای نمایش فیلم در کشور نیجریه ۱۲  آگوست ۱۹۰۳ در سالن گلوور مموریال شهر لاگوس ثبت شده است.

تا دهه ۲۰ فیلمسازان حکومت استعماری برای مخاطبان بومی خود فیلم هایی می ساختند که اغلب از سینه موبیل به عنوان وسیله نمایش آن استفاده می کردند. با این حال نخستین فیلم بلند ساخته شده در کشور نیجریه به سال ۱۹۲۶ و فیلم «پالاور» (Palaver) ساخته کارگردان انگلیسی جفری بارکاس بر می گردد. صحنه های این  فیلم که روایت جدال یک افسر انگلیسی و یک معدنچی را نشان می دهد در میان دو قبیله سورا و آنگاس در شمال نیجریه فیلمبرداری شده است. مجله پالس نیجریه در سال ۲۰۱۷ درباره این فیلم چنین نوشت: «پالاور با وجود ساخته شدن در نیجریه، برای مخاطب انگلیسی تولید شده بود. فیلمی با روایتی منسجم و ایده ای محبوب برای فروش در اروپا که استعمار ملت های آفریقایی را لطف استعمارگران به آنها می دانست.» از نکات جالب این فیلم حضور پررنگ ۲ بازیگر بومی به نام های ییبر (Yiberr) و ییکوبا (Yikubba) بود که اتفاقی نو برای هنرمندان نیجریه ای به شمار می آمد.

پس از «پالاور» چندین فیلم انگلیسی دیگر در نیجریه فیلمبرداری شد که «رودخانه سندرز» اثر زولتان کوردا مهم ترین آنهاست. در «رودخانه سندرز» بازیگر پیشگام نیجریه ای اورلاندو مارتینز نقش آفرینی کرده است. مارتینز که در آن سال ها به شناخته شده ترین نیجریه ای عرصه سینما مبدل شده بود در فیلم های دیگری چون «مردی از مراکش»، «مردان دو جهان» و «محصول کُنگی» نیز به ایفای نقش پرداخته است. در سال ۱۹۳۵ دفتر مستعمرات بریتانیا، مرکز آموزش سینمایی بانتو (BEKE) را در نیجریه راه اندازی کرد که این مرکز تعدادی فیلم آموزشی با موضوعاتی چون مالیات و مالاریا نوزادان تولید کرد. این فیلم ها سراسر در تورهای کامیون شرق و مرکز آفریقا فیلمبرداری می شدند. شناخته شده ترین مستند این دوره را می توان «سپیده دم در اودی» ساخته تری بیشاپ نامید که توانست جایزه اسکار بهترین مستند سال ۱۹۴۹ را بدست آورد. این مستند، زندگی در بخش زایمان یک بیمارستان و پیشرفت های بوجود آمده توسط دفتر مستعمرات بریتانیا در اجرای پروژه های اجتماعی در شرق نیجریه را به تصویر می کشد.

از اواخر دهه ۳۰ و سراسر دهه ۴۰ از آن جا که سینما به پدیده ای رایج در زندگی اجتماعی مردم در شهر لاگوس مبدل شده بود سینماهای بزرگ در بخش های استراتژیک این کشور ایجاد شدند که از مشهورترین این سینماها می توان به سینما رکس، سینما رگال و سینما سنترال اشاره کرد. درسال ۱۹۴۹ برای خارج کردن انحصار فیلمسازی از دست فیلمسازان حکومت استعماری «واحد فیلم نیجریه» در این کشور تاسیس شد. «فینچو» (۱۹۵۷) اولین فیلمی بودکه کپی رایت آن کاملا به «واحد فیلم نیجریه» اختصاص داشت که در ضمن اولین فیلم سراسر رنگی کشور نیجریه نیز محسوب می شود.

 عصر طلایی (از اواخر دهه ۵۰ تا اواخر دهه ۸۰)

پس از استقلال نیجریه در سال ۱۹۶۰ حرفه سینما با ایجاد سینماهای جدید به سرعت در این کشور گسترش یافت. در اواخر دهه ۶۰ و در دهه ۷۰ میلادی با افزایش تدریجی تولید فیلم به خصوص در قسمت های غربی کشور، هنرمندان تئاتری چون هوبرت اوگانده، اولا بالوگون، موسی اولایا، جاب آدو، صادق بالوا و… به پرده نقره ای روی آوردند و به عنوان نسل اول کارگردانان نیجریه ای اولین فیلم های کاملا تجاری این کشور را ساختند.

از شاخص ترین این فیلم ها می توان به «محصول کُنگی» ساخته اوسی دیویس که براساس نوشته نمایشنامه نویس بزرگ نیجریه ای و برنده جایزه نوبل ادبیات وله سوینکا ساخته شد، اشاره کرد.

در این دوران کشور نیجریه شاهد هجوم چشمگیر فیلم های آمریکایی، هندی، چینی و ژاپنی بود به گونه ای که روی دیوار اکثر سالن های سینمای این کشور پوستر فیلم های خارجی نقش بسته بود تا این که سرانجام در سال ۱۹۷۲ با افزایش نگرانی ها از بابت نفوذ و هجوم فرهنگ خارجی در نیجریه به دستور یعقوبو گوون رییس حکومت وقت، فرمان ملی سازی در این کشور صادر شد. طبق این فرمان مالکیت حدود ۳۰۰ سالن نمایش فیلم که از آن خارجی ها بود به نیجریه ای ها واگذار شد. از مهم ترین پیامدهای این دستور توجه بیشتر فیلمنامه نویسان، تهیه کنندگان و کارگردانان نیجریه ای به آثار ادبی فرهنگ کشور خودشان بود.

با افزایش قیمت نفت پس از جنگ یوم کیپور بین سال های ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۸ صنعت سینمای نیجریه رونق بیشتری یافت. حضور سرمایه‌گذاران خارجی  منجر به تاسیس چندین مجتمع سینمایی در این کشور شد که از جمله آنها می توان به تئاتر هنرهای ملی ایگانمو با گنجایش ۵۰۰۰ نفر در شهر لاگوس که در سال ۱۹۷۶ ساخته شد اشاره کرد. در این محل دو سالن سینما هر کدام با ظرفیت ۷۰۰  نفر نیز ایجاد شد.

در این سال ها سینما دیگر به یک تجارت پرسود در کشور نیجریه تبدیل شده بود و افزایش قدرت خرید مردم که ناشی از افزایش قیمت نفت در این کشور بود باعث استقبال گسترده مردم از این صنعت شد.

در خلال دهه ۷۰ میلادی تعدادی شرکت‌ کوچک فیلمسازی در این کشور  ظهور کردند که نتیجه فعالیت آنها انتشار چندین فیلم‌ نیجریه‌ای در هر سال بود. اولا بالوگون (Ola Balogun) شناخته شده ترین کارگردان این کشور در این سال ها بود. بالوگون پیشگام برخی از بهترین موزیکال های قاره آفریقا از جمله «آجانی اوگان» (۱۹۷۶)، «مرد موسیقی» (۱۹۷۷)، «نبرد برای آزادی» (۱۹۷۸) و «الهه سیاه» (۱۹۷۸) است. فیلم های بالوگون اقتباسی از تئاترهای سنتی یوروبا هستند و بازیگران فیلم های وی  اغلب از این تئاترهای سنتی انتخاب می شدند. تئاتر یوروبا (نام یکی از اقوام بزرگ قاره آفریقا) به ترکیبی از آواز سنتی و رقص فولکلور و نمایش های کمدی با نیش و کنایه گفته می شود.

در اواخر دهه ۸۰ عصر طلایی سینمای نیجریه با افول چشمگیری روبرو شد. کاهش ارزش پول ملی کشور، کمبود حمایت های مالی از طرف حکومت، نبود استودیوها و تجهیزات سینمایی استاندارد و نیز بی تجربگی بخشی از کارکنان این حرفه از دلایل افول سینمای نیجریه در این دوره به حساب می آیند. گرچه برخی از تحلیلگران براین باورند که سقوط سینمای نیجریه در این دوره، ناشی از سهل‌انگاری در نتیجه جهش نفتی بود که بر بخش‌های دیگر اقتصاد نیجریه نیز تاثیر گذاشت.

فیلم های ویدیویی (اواخر دهه ۸۰ تا اواسط دهه ۲۰۱۰)

پس از زوال عصرطلایی، دومین دوره رونق و شکوفایی صنعت فیلم نیجریه در اوایل دهه ۹۰ با انتشار فیلم ویدیویی «زندگی در اسارت» شکل گرفت. گفته می شود در این دوره بین سال های ۱۹۹۲ تا ۲۰۰۷ بیش از ۹۰۰۰ فیلم بلند در کشور نیجریه تولید شده که یک رقم شگفت انگیز است. هرچند نشانه های این دوره که به عصر رونق «فیلم های ویدیویی» یا «ویدیوی خانگی» مشهور است اولین بار در اواخر دهه ۸۰ ظاهر شد.

در این دهه که تولیدات تلویزیونی در کشور نیجریه رونق  بسیار یافته بود فیلم ترسناک «برخورد شر» ساخته جیمی اودوموسو برای نمایش در تلویزیون ساخته شد. این فیلم پیش از آن که در تلویزیون پخش شود به طور گسترده در خیابان های این کشور میان مردم توزیع شده بود. بازار آلابا جایی بود که گفته می شد فیلم از آن جا انتشار یافته است. این منطقه تجاری بعدها به مرکز توزیع ویدیو در این دوره تبدیل شد. فراگیر شدن «برخورد شر»  در میان مردم  اولین اثری بود که نشان می داد ساخت فیلم به صورت مستقیم روی ویدیو می تواند سودآور باشد.

پس از «برخورد شر»  قاچاق فیلم به خصوص در شهرهای جنوبی کشور نیجریه رواج بسیار پیدا کرد. از آن پس بسیاری از برنامه های تلویزیونی در این کشور ضبط و کپی های غیر مجاز آن در خیابان ها و کوچه ها میان مردم دست به دست می شدند. اولین فیلم ویدیویی تولید شده در این کشور «سوسو مجی» (۱۹۸۸) ساخته آده آجیبوی بود. متعاقب آن، آلاده آرومیر فیلم «ایکان» را به صورت ویدیویی ساخت که با استقبال گسترده از سوی مردم مواجه شد.

با این حال به عقیده اکثر تحلیلگران، رونق آثار این دوره با فیلم «زندگی در اسارت» (۱۹۹۲) به نویسندگی کنت ننبو به صورت جدی شکل گرفت. بسیاری انتشار فیلم ویدیویی «زندگی در اسارت»  را که با بودجه ۱۲ هزار دلاری در مدت یک ماه ساخته شده بود سرآغاز صنعت «نالیوود» می نامند.

بارزترین ویژگی فیلم های نالیوود در این دوره پایین نگه داشتن هزینه ساخت فیلم ها عنوان شده است. در این فیلم ها دو فرآیند فیلمبرداری و پس از تولید، بسیار کوتاه صورت می گیرند. میانگین مدت زمان ساخت  فیلم از مرحله ابتدایی تا پخش بین ۸ تا ۱۲ روز تخمین زده می شود  و هزینه ساخت برخی از این فیلم ها به اندازه ۱۰ هزار تا ۱۵ هزار دلار برآورد می شود.

مجموع فیلم های تولید شده سالانه در این کشور بین ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ فیلم اعلام شده که اکثریت آنها در سال ها گذشته به صورت نوار ویدیویی و در سال های اخیر به صورت دی‌وی‌دی عرضه می‌ شوند. طبق برآورد کمپانی Iroko Partners (شرکت پخش رسانه ای آنلاین که تمرکز خود را بر آثار نالیوود قرار داده) از یک فیلم محصول نالیوود به طور میانگین در حدود ۵۰ هزار نسخه دی وی دی در سرتاسر آفریقا به فروش می رود.

در سال ۲۰۱۴ ارزش صنعت فیلمسازی نیجریه ۸۵۴ میلیارد نایره (معادل ۵ و یک دهم میلیارد دلار آمریکا) تخمین زده شده که پس از ایالات متحده آمریکا و هند جایگاه سوم سودآورترین صنعت فیلمسازی دنیا را به خود اختصاص داده است. با این حال باید گفت پس از اوج دوران تولید فیلم در نیمه دوم دهه ۲۰۰۰، صنعت فیلم نیجریه در این عصر نیز با افول محسوسی روبرو شد.

در این سال ها با وجود آمار بازگشت سرمایه فوق العاده و همچنین تعداد فیلم های ساخته شده، شایعات زیادی اطراف نالیوود به وجود آمده که نشان می دهد دومین صنعت بزرگ فیلم از نظر تولید و سومین از لحاظ بازگشت سرمایه در شرف از بین رفتن است. علت اصلی این اتفاق نیز به میزان نقض کپی رایت نسبت داده شده که موجب سرمایه گذاری نکردن در فیلم های ویدیویی می شود. براساس گزارش بانک جهانی ۹۰ درصد دی وی دی های موجود از فیلم های رایج نیجریه ای در بازار، نسخه های غیرقانونی این فیلم ها هستند.

ظهور سینمای نوین نیجریه (اواسط دهه ۲۰۰۰ تا به امروز)

در این دوره با تغییر عمده در روش فیلمسازی و بازگشت از فرمت ویدیو به شیوه سینما، تحولی در صنعت فیلمسازی نیجریه بوجود آمد. بسیاری ساخت فیلم «مجسمه کوچک» به کارگردانی آفولایان را آغازگر این دوره می نامند. این فیلم که داستان یافتن یک مجسمه مرموز در یک معبد دور افتاده را روایت می کند برخلاف آثار پیشین که به صورت دیسک های کم ارزش ارایه می شدند در سینماها نمایش داده شد و به رقم فروش قابل توجه ۳۰ میلیون نایره در نیجریه دست یافت.

پس از ساخت این فیلم که دوران تازه ای را در سینمای نیجریه نوید می داد چندین موسسه سینمایی در این کشور تجدید حیات پیدا کردند. در این دوره  برخلاف عصر پیشین، فیلم ها از کیفیت بسیار بالاتر و همچنین بودجه های کلان تر بهره می برند مثلا هزینه ساخت هر فیلم به طور تقریبی بین ۲۵۰ هزار دلار تا ۷۵۰ هزار دلار آمریکا تخمین زده می شود که نسبت به دوره فیلم های ویدیویی رقم قابل توجهی است همچنین زمان ساخت این فیلم ها برخلاف عصر فیلم های ویدیویی که معمولا چند روز یا نهایت چند هفته به طول می انجامید، ماه ها  و یا شاید حتی چندین سال به طول می انجامد.

در سال های اخیر کمدی رمانتیک «جشن عروسی» (۲۰۱۶) اولین فیلم صنعت سینمای نیجریه نام گرفت که توانست رکورد فروش بیش از ۴۰۰ میلیون نایره (معادل ۱.۳ میلیون دلار آمریکا) را بشکند. این مقدار فروش شاید به طور معمول برای یک فیلم هالیوودی رقم قابل توجهی نباشد اما برای کشور نیجریه که سال هاست با مشکلاتی چون قاچاق فیلم و مشکلات اقتصادی دست به گریبان است رقم فوق العاده ای است.

از پیشرفت های نالیوود جدید می توان به اجرای ظریف تر و دقیق تر بازیگران فیلم ها نسبت به گذشته، تفاوت چشمگیر با ملودرام های سطحی آن دوران، پرداختن به موضوعات جهانشمول، داستان های کاربردی تر، منطقی تر و در کل بهتر اشاره کرد، هر چند هنوز هم توزیع و تکثیر غیرقانونی فیلم ها یکی از چالش های عمده سینمای جدید نیجریه به حساب می آید.

منبع: مهر