گلاره محمدی|٣٣ سال از برگزاری نخستین دوره جشنواره فیلم فجر می‌گذرد و در این سال‌ها که جشنواره گاه ملی بوده و گاه بین‌المللی، فرازونشیب‌های زیادی را تجربه کرده است. اما یکی از مواردی که هرسال پیش از برگزاری جشنواره بحث‌های زیادی به‌همراه دارد، پوستر جشنواره است. پوستر این دوره از جشنواره به‌لحاظ ایجاد حواشی و جبهه‌گیری موافقان و مخالفان سرسختش گوی سبقت را از دوره‌های پیشین ربوده است. حرف‌وحدیث‌ها از روزی شروع شد که پوستر جشنواره در نشست خبری دبیر رونمایی شد. نقاشی نیم‌تنه‌ای از خسرو شکیبایی که در یک‌سوم پایین تصویر عبارت سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر و تاریخ برگزاری نقش بسته بود. در نگاه اول شاید نزدیک‌ترین حدس این بود که پوستر مذکور برای بزرگداشت این بازیگر طراحی شده ولی پس از اندکی تأمل، بیننده متوجه می‌شود که این تصویر پوستر اصلی جشنواره است. حال این سؤال مطرح است که آیا این طرح جامعیت لازم را برای تبدیل‌شدن به ویترین بزرگ‌ترین رویداد سینمایی کشور دارد؟ آیا می‌توان این پوستر را ١٠روز (یا کمی بیشتر) روی بیلبوردها و پرتابل‌های شهر دید و خسته نشد؟ تکلیف پوستر بخش‌های جنبی جشنواره مثل «نگاه نو»، «مستند» و… چه می‌شود؟ آیا قرار است هر یک از این بخش‌ها ساز خود را بزنند؟ ناگفته نماند که در سال‌های گذشته هم پوستر بخش‌های جنبی استقلال نسبی داشتند اما حکایت امسال به‌گمانم کمی پیچیده‌تر است. شاید عده‌ای در پاسخ به این پرسش که چرا چهره یک بازیگر باید نماد جشنواره باشد بگویند که در جشنواره‌های معتبر جهانی مثل کن نیز از پرتره بازیگران مشهور و محبوب استفاده می‌شود. اما این پاسخ، دلیل قانع‌کننده‌ای برای چنین انتخابی نیست چراکه با نگاهی هرچند اجمالی و گذرا به آن پوسترها می‌توان تفاوت فاحش این دو نوع نگاه را دید. اولا که جشنواره فیلم فجر جشنواره‌ای دولتی است و جشنواره‌ای مثل کن جشنواره‌ای خصوصی. در چنین شرایطی مشخص است که انتخاب‌ها نمی‌توانند یکسان باشند، به‌عنوان‌مثال اگر در جشنواره کن یک‌سال پرتره مارچلو ماسترویانی را در پوستر می‌بینیم، در سال دیگری چهره اینگرید برگمن در پوستر دیده می‌شود. آیا این اتفاق در ایران هم رخ می‌دهد مثلا می‌توانیم تصور کنیم سال آینده یا چندسال بعد چهره سیمین معتمدآریا را ببینیم؟ یا دولت تغییر می‌کند و تصور چهره یک زن روی پوستر جشنواره فیلم فجر امری محال خواهد بود؟ به‌گمانم آنان که امسال هرچند جسورانه این پوستر را برای جشنواره برگزیده‌اند باید به این سؤال مهم پاسخ دهند.
نکته دوم که همواره پاشنه آشیل جشنواره بوده، استفاده نکردن یا بهتر بگویم استفاده حداقلی از طراح‌گرافیک مستقل و حرفه‌ای برای انجام چنین کاری است. البته این نکته را هم باید اضافه کنم که صرف استفاده و به‌خدمت‌گرفتن طراح‌گرافیک حرفه‌ای ضامن موفقیت طرح نهایی نیست اما دست‌کم این معضل را که کار به کاردان سپرده نشده مرتفع می‌کند. به‌عنوان‌مثال پوستر دوره بیست‌ونهم را به خاطر بیاورید که مسعود نجابتی با استفاده مناسب از تایپوگرافی آن را طراحی کرده بود یا همین دوره سی‌وسوم یعنی سال گذشته را که طاها ذاکر با تصویرسازی خلاقانه طراحی و اجرا کرده بود. ناگفته نماند که در میان همین طراحان گرافیک هم گاهی اشتباهاتی رخ می‌دهد و پوستر نامناسبی طراحی می‌شود؛ بزرگانی که انتظار چنین کارهایی از آنها بعید است اما… به‌عنوان نمونه می‌توان به پوستر دوره سی‌ام اشاره کرد که در آن ابراهیم حقیقی مشخصات جشنواره سی‌ام را روی صفحه اول شناسنامه جانمایی کرده بود و با اعتراض‌های زیادی از سوی سینماگران، طراحان و حتی مخاطبان عام سینما روبه‌رو شد. پس آنچه واضح می‌نماید این مهم است که در زمینه طراحی نمی‌توان تنها به نام‌ها اکتفا کرد اما کافی‌ست کسانی که مسئول واگذاری مواد تبلیغی و گرافیک جشنواره هستند رویدادهایی مثل بی‌ینال طراحی گرافیک، نمایشگاه سرو نقره‌ای و نمایشگاه‌هایی از این دست را رصد کنند تا با طراحان خوش‌فکر و خلاق آشنا شوند. برای جشنواره‌ای در سطح جشنواره فیلم فجر، داشتن یک آرشیو از نام طراحان گرافیک امری واجب، لازم و ضروری است. به گمان نگارنده آنچه باعث شدت اعتراضات شده این است که هیچ‌یک از نام‌هایی که به‌عنوان طراح این پوستر معرفی و مطرح شده‌‌اند تخصصی در زمینه طراحی گرافیک ندارند. تا آنجا که به خاطر دارم، بزرگمهر حسین‌پور کارتونیست متبحری است و مجید برزگر فیلم‌سازی موفق؛ اما هیچ‌یک طراح گرافیک نیستند. حسین‌پور اخیرا برای فیلم ارغوان (آخرین فیلم امید بنکدار و کیوان علیمحمدی) چهره مهتاب کرامتی را نقاشی و به‌عنوان پوستر منتشر کرده و برزگر نیز برای فیلم‌های خودش و بعضی از فیلم‌های تولید دفتر فیلم‌سازی خود پوسترهایی طراحی کرده است اما اینها دلیل بر سپردن پوستر جشنواره‌ای در این سطح، به این دو عزیز نمی‌شود. به این نکته توجه داشته باشید که یکی از مهم‌ترین نکات در طراحی و اجرای پوستر لی اوت (lay out) و جانمایی حروف است که در این مورد به بدترین و دم‌دستی‌ترین شکل ممکن اجرا شده است. یعنی نمی‌شد عنوان سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر را با فونتی مناسب و تایپوگرافی درخور این رویداد طراحی و جانمایی کرد؟ نوشتن عنوان جشنواره با فونتی اداری و اجرائی خام‌دستانه یکی دیگر از نقاط ضعف این پوستر است. جالب اینجاست که بعد از رونمایی از پوستر، بحث‌هایی درگرفته که در آن هر یک از این دو (برزگر و حسین‌پور)، طرح نهایی را متعلق به خود می‌دانند!!!
در حرفه‌ای‌نبودن این طراحی همین بس که این دو با افتخار می‌گویند پوستر را دوهفته‌ای طراحی کرده‌‌اند و این شائبه به وجود می‌آید که نکند آنها این مورد را به‌عنوان حُسن بر زبان می‌آورند؟ دقیقا بعد از همین صحبت‌ها گاف‌های تایپی پوستر خودنمایی می‌کند؛ از تاریخ میلادی درج‌شده گرفته (به‌جای سال ٢٠١۶، سال ٢٠١۵ نوشته شده و به جای ١٢-٢٢ بهمن، ٢٢-١٢ بهمن درج شده است!!!)
سال‌هاست که جشنواره فیلم فجر ١٢ تا ٢٢ بهمن برگزار می‌شود، آیا همچنان در دقیقه ٩٠ کارها سفارش داده می‌شوند؟ بعد از گذشت ٣٣ دوره، آیا وقت آن نرسیده که از گذشته درس بگیریم و در حد و اندازه یک جشنواره درجه‌یک و حرفه‌ای عمل کنیم؟
جشنواره فیلم فجر با همه نواقص و کمبودهایش مهم‌ترین رویداد سینمایی هرساله سینمای ایران است اما آنچه اکنون در ویترین این رویداد شاهدیم، حسی است که نگاه خسرو شکیبایی (در پوستر طراحی‌شده) در بیننده ایجاد می‌کند؛ ترکیبی از دلمردگی، افسوس و حس عذاب‌وجدان!!! جایی خواندم که مجید برزگر، شکیبایی را نمادی از سینمای ایران نامیده و علت انتخاب او را چنین توضیح داده است. در اینکه خسرو شکیبایی یکی از بازیگران توانمند و جاودان سینمای ایران است شکی نیست اما واقعا امکان آن فراهم نبود که در صورت اصرار به استفاده از تصویر این بازیگر، تصویری از شکیبایی مهربان و شاد روی پوستر نقش ببندد؟ مگر جشنواره فیلم فجر، سال تحویل سینمای ایران نیست؟ مگر از این رویداد سینمایی به‌عنوان بهار سینمای ایران یاد نمی‌شود؟ آیا نشانی از جشن و بهار در این پوستر می‌بینید؟
و نکته آخر؛ آقای مجید برزگر، فیلم‌ساز مستقل! ای‌کاش وقتی طراحی پوستر جشنواره توسط دبیر جشنواره به شما سپرده شد از ایشان می‌خواستید که این کار را به یک طراح گرافیک حرفه‌ای و مستقل بسپارند تا شما فیلم‌ساز مستقل باقی می‌ماندید و آقای حسین‌پور کارتونیست مستقل… .
منبع: روزنامه شرق