سینماسینما، حسین سلطان محمدی
ماه رمضان که می رسد، شاخصه نخست برای مواجهه در همه امور، توجه به معنویت و خودسازی و نکات انسانی و اخلاقی است. هر اقدام ما، با نیروی قدرتمندی از درونیات، همراه است و همین، باعث می شود جلوه های بیرونی نیز متأثر از این شاخصه، بروز پیدا کنند. برای ما که در عالم تصویر سیر می کنیم، جستجو در آثار این ماه، جستجو در چگونگی نشان دادن معنویات یا توجه دادن به درونیات برای رسیدن به حالتی خوب و نیکو و سرشار از امید و انساندوستی و حرکت است. در دو سال اخیر، هم که شیوع کرونا بر چگونگی نگرش های انسانی تأثیرگذار بوده و رفتارها و آثاری که این رفتارها را نشان می دهند و قرار است برانگیزاننده به سوی خوبی و سلامت باشد، مهمتر می نماید. و با بسته بودن سینماها، تلویزیون بیشتر در برابرمان است.
یکی از آشناترین برنامه ها در تلویزیون ما، برنامه هایی است که ساعتی پیش از فرارسیدن وقت افطار پخش می شود. برنامه هایی که وقتی الگوی ماه عسل، بسیار موفقیت آمیز نمود، تقریبا در همه شبکه هایی که چنین برنامه هایی به صورت عمدتا زنده پخش می شود، با همان ساختار جاری شده است: وله، مجری، کلمات و متن آشنا، مهمان و برانگیختن احساسات بینندگان. حتی اگر ماه عسلی دیگر وجود نداشته باشد. اشکال ندارد الگویی موفق، سرلوحه برنامه سازی قرار گیرد، اما بدیهی است اگر ابتکاراتی بروز پیدا کند، بیننده و ناظران بیرونی رسانه را بیشتر متوجه به خود و برنامه می کند. معنویت پراکنی، رکن اصلی برای ساعات ماه رمضان و البته هنگام رسیدن به زمان اذان صبح یا اذان مغرب است. اما با نگاهی به این گونه برنامه های معنوی در سحرگاهان یا شبانگاهان، ما تفاوتی می بینیم؟ یعنی جوری هست که شاخک های ذهنی را فعال کند و ما را متوجه به برنامه کند؟ آیا این توجه برانگیزی، مستمر خواهد بود یا تک برنامه ای و مثلا برای حساس کردن ناظران بیرونی به برنامه ای در سحرگاهان، بخشی کوتاه از اظهارات مهمان درباره موضوع روزی چون حوادث نطنز، را در فضای مجازی منتشر می کنیم؟ بدون توجه به اصل کار که، معنویت بوده است! بگذریم.
به تازگی در گردش در شبکه های سیما در هنگام اذان مغرب، در شبکه سلامت، به برنامه «ماه ماه» برخوردم که به ظاهر همان ساختار مرسوم این برنامه ها را دارد اما با یک تفاوت: متناسب با ماهیت شبکه، مهمانان و موضوعات، ویژه مباحث سلامتی و پزشکی قابل فهم برای عموم و با خاطراتی مرتبط. دست کم در این شبکه، یک ابتکار دیده شد و آن، توجه به هویت شبکه. نکته ای که در برنامه های سایر شبکه ها به چشم نمی آید. فکر کنید اگر هر شبکه ای متناسب با هویت خودش، برنامه سازی کند، چه تحولی در برنامه سازی یا جذب مخاطب بیشتر و مستمر، خواهد بود. درست است که در هنگام افطار، خانواده بر سفره و در برابر تلویزیون هستند، اما رعایت همین موضوع خیلی ها را به رقابت برای دیدن برنامه شبکه مورد علاقه خواهد کشاند.
در یک قسمت از برنامه «ماه ماه» با تیم کاری اورژانس بیمارستان امام خمینی(ره) مواجه شدم. بحث درباره ماهیت کار، موضوعاتی چون واکنش بیماران اورژانسی و همراهانشان، واکنش های بعضا تند – که به گفته یکی از پزشکان حاضر در برنامه، پیش آمده بود که دست او را شکسته بودند – و البته دستورات و قواعد پزشکی و انسانی. خب، این موضوع خیلی از افراد را درگیر خود، خاطرات اینچنینی، حضورشان در اورژانس و مانند آن می انداخت و در غور در موضوعات و خاطرات بیان شده، خودشان نیز به اندیشه ای در درون می رسیدند که همین توجه به درون، بخشی از معنویات است برای اندیشه و خودسازی. من به عنوان بیننده که در زمان جنگ، در کادر بیمارستانی مشغول کار بودم، با شنیدن خاطرات برخورد همراهان بیماران با کادر اورژانس، خاطره ای به یاد آوردم که همراهان یک بیمار چاقوخورده که پیش از رسیدن به اورژانس فوت شده بود، با قمه دنبال پرسنل بیمارستان کرده بودند یا دانشجوی مجروحی را به یاد آوردم که از جبهه آورده بودند و خودش راحت روی تخت جا به جا می شد اما چند روز بعد او را در کما دیدم و دو هفته بعد تصویرش به عنوان شهید در روزنامه چاپ شد و همین طور، یکی از عزیزانی که در جایی با او همکار بودم ولی بعدا او را با دو پای قطع شده به یاد آوردم که از جبهه به بیمارستان آورده بودند و راحت مرا صدا می کرد و جابه جا می شد ولی در اندک مدتی و در آخرین دقایق عمرش برای انجام کاری برای او به بخش مراقبت های ویژه فراخوانده شده بودم و دیدم که روحش از بدنش جدا شد و از دنیا رفت و خیلی خاطرات دیگر بخصوص از همان اورژانس بیمارستان امام خمینی(ره) در دوره ای که مادرم در آنجا بستری بود، به یاد آوردم. خود من با دیدن این قسمت برنامه، با وجود انتقادهای ریز به ساخت برنامه، خیلی در خود و خاطرات و رفتارهای رخ داده و تجربه هایم افتادم و منظور برنامه را که پیگیری «امید» نزد بینندگان بود، درک کردم. حالا موضوعی که ما را در خود فرو برد و به تأمل و تفکر وادارد و به قولی به «لختی تفکر برتر از سالها عبادت است» برساند، بهتر است یا تکرار در تکرار با شیوه هایی که بعضا همانند گفتار مهمانی معلول، به نادرستی مورد ارزیابی قرار می گیرند؟ دنیا، دنیای رو به تحول است و نسل ها دگرگون شونده. برای همین، در برنامه سازی بخصوص برای ماه رمضان، باید شیوه های نو و متناسب با مخاطب و البته با رعایت اصول انسانی تولید کرد تا شاخصه ماه رمضان، به عینه، در جان مخاطب بنشیند.