سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی
برگزاری هردوره ی تازه از جشنواره ی فیلم کودک و نوجوان، همواره با رویکردی تازه و گاه با نوعی بازنگری در سیاست گذاری ها، از سوی اصلی ترین متولی این جریان فرهنگی یعنی “بنیاد سینمایی فارابی”، باهدف نگاهی تازه به مقوله ی فیلم کودک همراه می شود. وقتی جشنواره ای با موضوع سینمای کودک شکل می گیرد، شرایطی پیش می آید تا بیش از یک دهه غفلت از رکود شگفت انگیز این بخش از سینما، به تدریج به فراموشی سپرده شود و بسیاری از سینمادوستان علاقه مند به سینمای کودک و سینماگرانی که از دیرباز دل به تولید فیلم برای کودکان و نوجوانان یا درباره ی آن ها بسته بودند، بار دیگر عزم خویش را برای فعالیت در این عرصه از فیلمسازی جزم کنند و حرکتی تازه را در این راستا آغاز کنند.
برگزاری جشنواره به خودی خود نقشی اثرگذار و تعیین کننده در رشد و تعالی سینمای کودک ندارد اما عرصه ی مناسبی برای عرضه ی تولیدات تازه و ساخت و پرداخت آثاری در خور اعتنا است که در مجموع می تواند به رونق سینمای کودک منجر شود. واقعیت این است که وجود جشنواره ای با نام جشنواره ی بین المللی فیلم های کودکان و نوجوانان به خودی خود امیدبخش است و برگزاری جشنواره ای با این عنوان به نوعی نشانگر اهمیت موضوع فیلمسازی درباره ی کودکان یا برای آن ها است.
سینمای کودک در گذشته های نه چندان دور متولی مشخصی به نام “کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان” داشت اما کم شدن فعالیت های سینمایی کانون به ویژه در دو دهه ی اخیر، به سینمای کودک لطمه ی فراوانی زد. عزم تازه ی بنیاد سینمایی فارابی، دلشادکننده و امیدبخش است. این گونه از سینما و به طور کلی فیلمسازی در عرصه ی سینمای کودک، نیازمند حمایت جدی از سوی دولت است. در واقع این بخش از سینما بدون حمایت جدی بخش دولتی (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد سینمایی فارابی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تلویزیون، حوزه ی هنری و حتی فرهنگسراها و مراکز فرهنگی هنری دیگر) رشد و تعالی چشمگیری نخواهد یافت.
بخش عمده ای از رشد سینمای کودک نیز صدالبته درگرو همت خود فیلمسازان است. بی انگیزه بودن آنان در زمینه ی تولید فیلم درباره ی کودکان یا برای کودکان – به هر دلیلی که باشد – در نهایت به کم رونقی سینمای کودک منجر می شود. حمایت جدی و گسترده از سینمای کودک در کنار توجه به آموزش و پژوهش و ایجاد بستر مناسب برای کسانی که به تازگی به این عرصه روی می آورند، زمینه ساز رشد و تعالی سینمای کودک خواهد بود. سینمای کودک در وضع موجود به هیچ روی ممکن نیست تولیداتی سودآور داشته باشد. به همین دلیل ضرورت دارد که بخشی از زیان های احتمالی یا سرمایه گذاری های بازنگشته و در حقیقت از میان رفته، از سوی نهادها و سازمان های رسمی جبران شود.
سینمای کودک و نوجوان ما، در عین حال سرنوشتی جدا از سینمای ایران و سینمای ملی ما ندارد. اگر سینمای ملی ما، در مجموع با رشد و تعالی همراه باشد بی تردید سینمای کودک ما نیز در این جریان تکاملی سهمی خواهد داشت. برنامه ریزی درست و سنجیده و ارزش دادن به مقوله های پراهمیتی چون آموزش و پژوهش، زمینه ساز رشد و تعالی سینمای کودکان و نوجوانان در ایران خواهد شد. وجود جشنواره ای همچون جشنواره ی فیلم کودک به خودی خود نمایانگر موجودیت صنعت سینما و ادامه ی حیات آن در کشور است. حضور چند فیلم نقاشی متحرک یا عروسکی (انیمیشن) دردوره ی گذشته ی این جشنواره به خوبی نشان می دهد که این قالب در حال کم رونق شدن ِ فیلمسازی کودکان، بار دیگر فرصت نوشدن و حیات دوباره و نوسازی پیداکرده است.
تلویزیون به دلیل برخورداری از شبکه های متنوع و امکانات فنی گسترده می تواند در مسیر تازه ی رشد و تعالی سینمای کودک و نوجوان، سهمی چشمگیرتر از سایر نهادها و سازمان ها داشته باشد. برنامه سازان تلویزیونی با پرهیز از تولید برنامه های تکراری و کلیشه ای و با تأکید بر جنبه های مفرح بودن، آموزنده بودن، هدفمند بودن و پرمحتوا بودن و در عین حال جذاب بودن برنامه های تازه، می توانند نمونه هایی آموزنده و جذاب تولید کنند و به سینمای کودک و نوجوان غنای بیش تری ببخشند. در تولید فیلم هایی که به گونه ی سینمای کودک مربوط می شود به ویژه در نگارش فیلمنامه های تازه، مثل هر فیلمنامه ی کم نقص و منسجم دیگر، باید به ضرباهنگ داستان، طراحی تعلیق های مناسب و کشمکش های هیجان انگیز در متن فیلمنامه و به ویژه رعایت گزیده گویی و پرداخت هنرمندانه ی اثر، به نحوی که معیارهای زیبایی شناسانه ی کار هنری نیز از نظر پوشیده نماند، توجهی جدی مبذول داشت.
بی تردید در این مسیر، فیلمسازانی موفق تر عمل خواهند کرد که با استفاده ی درست از زمان و مکان و موقعیت های نمایشی و با رعایت اصول سنجیده ی داستان پردازی، تقطیع درست نماهای مختلف و انتخاب درست بازیگران، آثاری کم نقص تر پدید آورند. ارزشیابی مستمر و پیگیرانه ی تولیدات تلویزیونی، به ویژه در گونه ی سینمای کودک و نوجوان، به برنامه ریزان، برنامه سازان و کارگردانان این گونه آثار در رفع نارسایی ها و برطرف ساختن کمداشت ها به خوبی کمک خواهد کرد و در نهایت به رونق سینمای کودک منجر خواهد شد.اگر به راستی باور داشته باشیم که کار برای کودکان باید با وسواس بیش تری همراه باشد، تلاش خواهیم کرد تا در طرح هر موضوع ساده، در راستای ایجاد ارتباط با کودکان و نوجوانان و اولیا و مربیان آنان، از دقت نظر و دوراندیشی های لازم غافل نمانیم و همواره با پشتوانه ی آگاهی و پیش دانسته هایی درباره ی خلق و خو و ویژگی های رفتاری گروه های سنی کودکان و نوجوانان به کار فیلمسازی روی آوریم.
فیلم های کودکان و نوجوانان باید آمیزه ای از شادی، هیجان، حرکت، تلاش، سازندگی، نوع دوستی، محبت، ایثار و آشنایی با نشانه های خلقت باشد و باید که این عواطف مثبت را با بهره گیری درست و سنجیده از عنصر «خیال» – تخیلی سازنده و خلاق – به مخاطبان این گونه فیلم ها انتقال داد. شاید ساده انگارانه باشد که فیلم کودک را به دلیل طرح داستان های ساده و غیرپیچیده ی آن، کاری ساده و غیرخلاقانه به حساب آوریم. سامان بخشیدن به سینمای کودک به عنوان سینمای آینده، در دیار ما به راستی نیازمند عزم و اراده ی همگانی فیلمسازان فعال در این عرصه است. شایدچندان هم دور از دسترس نباشد که باردیگر شاهد ساخته شدن ِ نمونه های تازه ای از بهترین یادگارهای سینمای کودک یعنی فیلم هایی چون: “دونده ” (امیرنادری)، “خانه ی دوست کجاست ؟” ( عباس کیارستمی )، “چکمه “( محمد علی طالبی )،شهرموش ها ( مرضیه برومند- محمدعلی طالبی)،کلید ( ابراهیم فروزش )،گال ( ابوالفضل جلیلی )،نیاز ( علیرضا داوود نژاد)،بادکنک سفید ( جعفرپناهی)،نان و شعر ( کیومرث پوراحمد) ،رنگ خدا (مجید مجیدی ) و…. باشیم.