سینماسینما، عزیزالله حاجی‌مشهدی

بسیاری از مخاطبان تلویزیونی، ممکن است از خودشان بپرسند که چرا در سال های اخیر دیگر از ساخت مجموعه های تلویزیونی پرجاذبه و پرکشش که به طور معمول با هزینه های سنگین نیز تولید می شوند، نشانی نیست؟ آیا داستان ها و فیلمنامه های قابل اعتناء کم تر نوشته می شود یا کارگردان ها دیگر علاقه ی چندانی به تولیدات پیچیده و پردردسر ندارند؟

واقعیت این است که پخش دوباره و گاه چندباره ی برخی از مجموعه های موفق تلویزیونی در دو سه ساله ی اخیر، اگرچه به دلیل کیفیت مناسب بعضی از همین نمونه ها، برای مخاطبان گسترده ی این رسانه ی پرنفوذ و تاثیر گذار بسیار نیز دلشاد کننده و لذت بخش بوده است، اما در عین حال می تواند زنگ خطری برای برنامه ریزان تلویزیونی و مدیران شبکه های مختلف باشد که به دلیل شرایط دشوار اقتصادی، کمبود اعتبارات و دراختیار نداشتن نقدینگی لازم و یا دیگر تنگناها، ناخواسته به محدودکردن دامنه ی تولیدات یا پرهیز از تولید آثار پرهزینه که برخی از مدیران در سینمای ایران از آن ها به عنوان «تولیدات فاخر» یاد می کنند، منجر شده است. در عین حال، میل و اشتیاق مخاطبان برای تماشای مجموعه های پرجاذبه، همچنان در حال افزایش است و تکرار دوباره و گاه چندباره ی برخی از آثار نیز در غیاب تولیدات متنوع و تازه نیز شاید تنها چاره ی کار برنامه ریزان تولید مجموعه های تلویزیونی باشد.

برای پاسخ دادن به این پرسش که دلیل ارتباط برقرار کردن مردم بابرخی از مجموعه های دو سه دهه ی گذشته چیست و چرا تلویزیون دست به پخش دوباره و تکراری برخی مجموعه های بایگانی شده ی خود زده است، باید گفت: واقعیت این است که ساخت مجموعه‌ های تلویزیونی -به ویژه مجموعه های بلند و جذاب- در کنار برخی مجموعه‌های کوچک (سریال های کوتاه وچند بخشی series Mini) در تلویزیون ما نیز مانند بسیاری از تلویزیون های دنیا از دیرباز طرفداران و مخاطبان بی شماری داشته است. خاطره ی ساخته شدن برخی مجموعه های موفق و پرطرفدار در نیمه ی اول دهه ی ۵۰ (دلیران تنگستان، آتش بدون دود، سلطان صاحبقران و….) همچنین تولید چند مجموعه ی به یاد ماندنی در دو سه دهه ی اخیر در تلویزیون (سربداران، افسانه ی سلطان و شبان، روزی روزگاری، پدر سالار، هشت بهشت، مدرس، مرغ حق، ابوعلی سینا، گرگ ها، کوچک جنگلی، امیرکبیر، در چشم باد، شب دهم، روزگار قریب و…. ) هنوز در خاطر بسیاری از دوستداران این گونه آثار باقی مانده است. به خصوص با ساخته شدن چند مجموعه ی فاخر (امام علی، در چشم باد، و…) در یکی دو دهه ی اخیر، مجموعه سازی در تلویزیون به ویژه در عرصه ی تولیدآثار داستانی، همواره در مقایسه با مجموعه های مستند و حتی مستند داستانی برای مخاطبان همگانی شبکه های مختلف سیما طرفداران بیش تری داشته است.

ناگفته پیداست که ساخت مجموعه های داستانی ماجراجویانه و گاه حتی کارهای طنز و همچنین ملودرام نیز همواره از تولید سایر گونه های برنامه‌سازی در تلویزیون (برنامه هایی از قبیل ورزش، مسابقات و سرگرمی، نشست های کارشناسی گفت‌وگو محور، نقد و بررسی تخصصی آثار سینمایی و تلویزیونی، میزگردها، برنامه‌های مصاحبه و گفت‌وگوهای تخصصی در زمینه های مختلف آموزشی، اخلاقی، خانوادگی، جوانان، ازدواج، همسرگزینی، تعلیم و ترتیب، اعتیاد و سایر معضلات اجتماعی و…) به راستی دشوار بوده است. چرا که با توجه به هزینه های سنگین مجموعه های مثلاً ۶۰ بخشی به هم پیوسته، ساخت این گونه آثار دارای حساسیت های بیش تری بوده و به همین سبب نیازمند نظارت کیفی جدی تری بوده است. گذشته از این ها، تولید چنین مجموعه هایی بدون انجام پژوهش های لازم در مرحله ی پیش از تولید (از مرحله ی ایده یابی گرفته تا نگارش فیلمنامه) هیچ گاه نتایج درخشانی دربرنداشته و به خصوص در مورد تولید مجموعه های تاریخی، وجود کم ترین انحراف یا تفاوت ها در بازسازی یک واقعه ی تاریخی -حتی در قالب یک مجموعه ی داستانی- همواره با نقدهای منفی و اعتراض های کارشناسانه روبه‌رو شده است.

نداشتن چشم‌اندازی روشن یا «نقشه ی راه» شفاف و مشخص، خطر از دست دادن مخاطبان کنونی شبکه های تلویزیونی ما را در پی خواهد داشت و در چنین شرایطی حتی ساختن برخی مجموعه های سرگرم‌کننده، مهیج، مفرح و شادی آور یا هشداردهنده و انتقادی-اجتماعی و یا تنها با تکرار و پخش دوباره وچند باره ی برخی از مجموعه های خاطره انگیز نیز نمی توان از گرایش روزافزون مخاطبان فارسی زبان به شبکه های تلویزیونی خارجی جلوگیری کرد.

برای نجات تولیدات تلویزیونی (به طور عام) و ساخت مجموعه های تلویزیونی (به طور خاص) نیاز به هم‌اندیشی و رایزنی های دلسوزانه و کارشناسانه ی گسترده‌ای داریم تا بتوانیم با دستیابی به چارچوب‌های روشن و دقیق و کارشناسانه با هدف حفظ کیفیت و جذابیت و تازگی آثار که در عین حال، مانع نوآوری ها و خلاقیت‌های هنرمندانه ی فیلمنامه‌نویسان و سازندگان فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی نیز نباشد، از حجم مشکلات موجود بر سر راه مجموعه سازان تلویزیونی کاسته شود و به مجموعه های تلویزیونی به عنوان پرمخاطب ترین برنامه های این رسانه ی پرنفوذ، رونقی دوباره بخشیده شود.