سینماسینما، زهرا نورا نجفی؛

یک دست صدا ندارد، این ضرب‌المثل قدیمی به سادگی می‌تواند همه آنچه بر انیمیشن‌های سینمایی در جشنواره فیلم فجر می‌گذرد را به خوبی بیان کند. چراکه انیمیشنی‌ها به این نقطه از تاریخ صنعت خودشان در ایران رسیده‌اند که بتوانند بخش ویژه‌ای در جشنواره فیلم فجر داشته باشند، اما هنوز مسئولان سینمای ایران به این نقطه نرسیده‌اند که بخواهند نگاه ویژه‌ای به انیمیشن در این جشنواره داشته باشند.

اگر توضیحات بالا به نظر شما متناقض می‌آید، بیایید باهم نگاهی به آنچه در این دوره بر بخش ویژه انیمیشن می‌گذرد بیندازیم. استودیوهای انیمیشن در طی مدت است که در ایران بر عرصه ظهور رسیده‌اند و تعدادشان به طرز قابل توجهی افزایش یافته و همچنان هم در حال افزایش است. امروز که این یادداشت را می‌نویسم علاوه بر چهار انیمیشن سینمایی «ژولیت و شاه» به کارگردانی اشکان رهگذر، «پسر دلفینی ۲» به کارگردانی محمد خیراندیش، «افسانه سپهر» به کارگردانی عماد رحمانی و «زال و رودابه» به کارگردانی محمدعلی سجادی که در بخش ویژه جشنواره فیلم فجر چهل و سوم حضور دارند، سه انیمیشن سینمایی «شنگول منگول»، «ساعت جادویی» و «ببعی قهرمان» روی پرده سینما در حال اکران هستند. از طرف دیگر انیمیشن کوتاه «سایه سرو» در لیست نامزدهای جایزه اسکار بهترین انیمیشن کوتاه سال ۲۰۲۵ قرار دارد. با ورق زدن گذشته به راحتی می‌توانیم بگوییم در هیچ دوره تاریخی انیمیشن سینمای ایران تا این اندازه فعال و پویا و حاضر در عرصه نبوده است.

اما همانطور که در ابتدا اشاره شد، یک دست صدا ندارد و سینمای انیمیشن به رسمیت شناخته نمی‌شود. آنچه شما در جشنواره فیلم فجر چهل و سوم مشاهده می‌کنید، نشان از همین ماجرا دارد. از ابتدا که برای مراسم قرعه‌کشی ساعت نمایش فیلم‌ها در سالن اصحاب رسانه، چهار جایگاه مشخص برای قرعه‌کشی انیمیشن‌های سینمایی تعیین شده بود؛ یعنی هنوز انیمیشن‌های سینمایی به عنوان بخش جدایی از سینما برای مسئولان محسوب می‌شوند.

در ادامه شاهد این بودیم که در بخش اکران‌های مردمی برای هر ۳۳ فیلم حاضر در جشنواره فقط در تهران ۳۳ سانس به این فیلم‌ها اختصاص داده شده بود و به انیمیشن‌های سینمایی فقط ۸ سانس اختصاص داده بودند. عملاً این اتفاق نه تنها فاصله بسیار زیاد انیمیشن‌های سینمایی در ذهن مسئولان را نشان می‌دهد، بلکه منجر به حذف عامدانه انیمیشن‌های سینمایی از سیمرغ بلورین مردمی هم می‌شود. گویی هنوز به این باور نرسیده‌اند که انیمیشن سینمایی هم می‌تواند رقیب قابل توجهی برای سینمای زنده باشد.

این در حالی است که سینمای انیمیشن ایران در حوزه اکران‌های بین‌المللی و نمایش‌های خارجی بسیار جلوتر از سینمای زنده است. شاید سینمای زنده ما به لحاظ کسب جوایز معتبر بین‌المللی آن‌هم به واسطه تولیدات بی‌شمار و تاریخ طولانی‌تر بروز و ظهور آن جلوتر باشد، اما انیمیشن‌های سینمایی که شاید سابقه تولیدشان به بیست سال هم نرسد همین امروز در بازار بین‌الملل گیشه دارند و مخاطبان بین‌المللی را به سالن‌های سینما می‌کشانند. اتفاقی که برای سینمای زنده ایران تاکنون در چنین ابعادی جز در برخی استثنائات ممکن نبوده است.

نگارنده این یادداشت در گفتگو با یکی از داوران جشنواره فیلم فجر مطلع شد که حتی داوری آثار انیمیشنی هم به روز آخر موکول شده است و مسئولان تصمیم گرفته‌اند برای هیات داوران در روز آخر هر چهار انیمیشن‌سینمایی را به نمایش دربیاورند. این رویکرد نشان‌دهنده عدم توجه جدی به این آثار است.

از همه مهم‌تر اینکه برای این چهار انیمیشن سینمایی که ساختنشان روی هم رفته شاید ۱۰ سال طول کشیده باشد، فقط یک جایزه وجود دارد. یعنی عملاً بخش‌هایی مثل کارگردانی، فیلمنامه، تدوین، دوبله، صداگذاری، آهنگسازی و حتی جلوه‌های ویژه که می‌توانند در کنار فیلم‌های زنده مورد داوری قرار بگیرند، از نگاه جشنواره فیلم فجر حذف می‌شوند.

برخی می‌گویند خبرنگاران و اصحاب رسانه باید بیشتر به سینمای انیمیشن بپردازند، ولی واقعیت این است که اگر انیمیشن‌های سینمایی وارد رقابت اصلی جشنواره فیلم فجر شوند و به گوشه‌ای جهت خالی نبودن عریضه رانده نشوند، طبیعی است که خبرنگارن و اصحاب رسانه هم به آن‌ها توجه ویژه‌تری می‌کنند. مگر جشنواره فیلم برلین در سال ۲۰۱۸ با انیمیشن سینمایی «جزیره سگ‌ها» افتتاح نشد؟ مگر استودیو جیبلی برنده نخل طلای افتخاری هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم کن نشد؟ آیا سینمایی «آپ» (up) نبود که علاوه بر گرفتن جایزه بهترین انیمیشن بلند اسکار برای جایزه بهترین فیلم در بخش اصلی اسکار هم نامزد شد؟ در تاریخ سینمای جهان نمونه‌های فراوانی از این دست وجود دارد، جایی که سینما به مثابه سینما دیده شده و بدون در نظر گرفتن تکنیک و قالب، آثار با استانداردهای بالا بر روی پرده سینما قرار می‌گیرند.

بنابراین این سینمای انیمیشن نیست که دستش را برای به صدا درآوردن توانایی و شکوهش بالا نیاورده باشد، این مسئولان سینمای ایران هستند که هنوز دست دست می‌کنند و دستشان را بالا نمی‌آورند. تنها چیزی که لازم است، تغییر دیدگاه مسئولان سینمایی است که هنوز درک نکرده‌اند که سینمای انیمیشن، بخشی جدی و فعال از صنعت سینما است.