سینماسینما، محمد تقی‌زاده
«عنکبوت» دومین ساخته ابراهیم ایرج‌زاد بعد از «تابستان داغ»، فیلمی درباره سعید حنایی قاتل زنجیره‌ای زنان خیابانی مشهد است که پس از اکران در سینماها، به صورت آنلاین به نمایش درآمده است.
موضوع ملتهب فیلم و جذابیت‌های ماجرای قتل شانزده زن خیابانی در شهر مشهد، اصلی‌ترین برگ برنده «عنکبوت» است و ایرج‌زاد با تیزهوشی این موضوع را دست‌مایه فیلم دوم خود کرده است. ناگفته نماند که مازیار بهاری نیز در سال ۲۰۰۱ میلادی در مستندی با عنوان «و عنکبوت آمد» روایت مستندی از زندگی سعید حنایی را در گفت‌وگو با وی و نزدیکانش به تصویر درآورده بود.
از ایده و موضوع جذاب «عنکبوت» که بگذریم به تحلیل پرداخت و نوع روایت داستانی سازنده آن می‌رسیم که به نظر نمی‌رسد موفقیت چندان و ماندگاری در سینمای اجتماعی و بدنه ایران به‌حساب آید. فیلم روایتی ژورنالیستی و ویکی‌پدیایی از مقاطع مختلف زندگی حنایی دارد و نمی‌تواند به مهم‌ترین پرسش مخاطب یعنی انگیزه اصلی قتل‌های سریالی پاسخ دهد. شخصیت سعید حنایی و ایدئولوژی فکری و روحیات خاص وی از کنجکاوی‌برانگیزترین بخش‌های زندگی وی است که به‌هیچ‌وجه پرداخت دقیق و عمیقی در فیلم نشده است. تنها برخورد یک راننده سواری با همسر وی و همچنین چند دیالوگ کوتاه از مادر سعید قرار است کلیت اعمال و رفتار عجیب و غیرعادی حنایی را در فیلم توجیه کند و فیلمنامه «عنکبوت» نتوانسته در لایه‌های درونی‌تر و عمیق‌تر به جست‌و‌جوی انگیزه‌های اصلی فیلم بپردازد. صرف قتل ۱۶ زن خیابانی که البته با ممیزی‌هایی نیز روبه‌رو بوده، اصلی‌ترین انگیزه فیلم نود دقیقه‌ای «عنکبوت» بوده و ایرج‌زاد نه در روایت داستانی نه در پرداخت شخصیت‌ها نتوانسته همراهی‌برانگیز عمل کند.
شخصیت‌های سعید حنایی با بازی محسن تنابنده و همسرش با بازی ساره بیات، بار اصلی درام را به دوش می‌کشند، حال‌آنکه به جز گریم تنابنده که تاحد زیادی توانسته بود شمایل حنایی را تداعی کند، بقیه اکت‌ها و جزئیات رفتاری وی نتوانسته شخصیتی باورپذیر از سعید حنایی واقعی تداعی کند؛ خونسردی او و همچنین تفکرات ایدئولوژیک و خاص حنایی در برخورد با فساد که به‌زعم او در زنان خیابانی بروز و ظهور کرده، از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی‌اش محسوب می‌شود، اما این‌ها، آن‌چنان که باید و شاید در بازی محسن تنابنده نمود ندارد. البته ایراد اصلی به متن و کارگردانی اثر مربوط می‌شود که نتوانسته شخصیتی چندلایه، پرجزئیات و همراهی برانگیز خلق کند و اطلاعاتی که از شخصیت سعید حنایی می‌دهد هم در حد همان گزارش و مصاحبه‌های مکتوب و تصویری وی باقی می‌ماند و چیز زیادی به تماشاگر اضافه نمی‌کند. درباره نقش ساره بیات به‌عنوان همسر سعید نیز، نقش‌آفرینی، سطحی و یکنواخت است، به‌علاوه اینکه به دلیل اعمال برخی ممیزی‌ها، شخصیت همسر درگیر تغییرات و ممیزی‌هایی شده است.
«عنکبوت» بدون شک از ممیزی و سانسورهای قبل و بعد از ساخت فیلم، ضرر زیادی دیده، چرا که شخصیت سعید حنایی و تمایل به برخی اعتقادات مذهبی و بروز این رخداد در شهر مذهبی مشهد باعث اعمال سانسورها و ممیزی‌های از پیش تعیین‌شده‌ای برای اثر می‌شود به‌طوری که شخصیت همسر و فرزندان حنایی در موضع‌گیری‌ها به طور کلی با کاراکترهای به‌نمایش درآمده در فیلم متفاوت و متضاد است، حال‌آنکه فیلمساز و سازندگان «عنکبوت» از قبل به حساسیت‌های روایی فیلم آگاه بوده‌اند، اما به نظر می‌رسد صرفاً ماجرای وسوسه‌انگیز قاتل سریالی مشهد، انگیزه مهم‌تر و جدی‌تری برای ساخت این اثر بوده و کیفیت پرداخت روایی قصه از اولویت‌های اصلی سازندگان نبوده است.
در کل، «عنکبوت» فیلمی کنجکاوی‌برانگیز و دارای دغدغه‌ی اجتماعی درباره یکی از مهم‌ترین رخدادهای جامعه ایران در اواخر دهه هفتاد خورشیدی است که قصد دارد ماجرای قتل شانزده زن خیابانی را در مشهد توسط سعید حنایی روایت کند و در این مسیر نیز با وجود فرازوفرودهای متعدد، تصویری از خانواده و اقدامات سعید حنایی در گذر از ممیزی‌های فرهنگی و سیاسی جامعه ایران ارائه می‌دهد.