سینماسینما، جهانگیر شاه‌ولد

جشنواره‌های فیلم بسیاری هر ساله در سراسر جهان برگزار می‌شود. اعتبار جشنواره‌ها به المان‌های زیادی بستگی دارد. قدمت جشنواره، اعتبار سینمایی اعضای هیات انتخاب و هیات داوران، استقلال جشنواره، دبیر، فیلم‌های شرکت‌کننده و تاریخچه هر جشنواره و از همه مهم‌تر کم‌افتراقی با نظرات منتقدین و تماشاگران حرفه‌ای فیلم، هر کدام به سهم خود، بخشی از بار اعتبار جشنواره را به دوش می‌کشد. جشنواره کن، برلین، منتخبین اسکار، شب‌های تالین و خیلی جشنواره‌های دیگر، از چنین شرایطی برخوردارند.
از این روست که فیلمسازان و پخش‌کنندگان فیلم، در تبلیغات خود با افتخار جوایز کسب شده در جشنواره‌ها را اعلام می‌کنند و روی آن مانور می‌دهند. چرا که می‌توان گفت اگر فیلمی برای جشنواره‌ای متعبر جایزه گرفته یا حتی انتخاب شده باشد، به احتمال بالا فیلم خوبی بوده است. چرا که اعضای هیات‌های انتخاب و داوران این قبیل جشنواره‌ها، فیلم‌ها را به دلایل فنی و کیفی انتخاب می‌کنند و قطعا پای انتخاب خود نیز می‌ایستند.
جشنواره فیلم فجر که چهلمین سال خود را می‌گذراند، تقریباً هر سال و در هر دوره متاثر از شرایط سیاسی کشور، با یک دبیر و یک هیات انتخاب جدید کلید می‌خورد. همین عدم ثبات البته یکی از تفاوت‌های این جشنواره با جشنواره‌های مطرح جهانی است. اما وقتی یکی از اعضای هیات انتخاب از هوشمندانه بودن انتخاب فیلم‌ها سخن می‌گوید و دیگری از هم سلیقه بودن اعضای هیات انتخاب، بحث کیفی فیلم به اولویت دست چندم تبدیل می‌شود. آنچه باعث تضعیف پایه‌های جشنواره می‌شود، انتخاب فیلم‌ها بر اساس نظر و دلایلی خارج از سلیقه و نگاه کارشناسی هیات انتخاب است.
انتخاب‌هایی که گاه منجر به حواشی رسانه‌ای بین سازندگان فیلم‌ها و اعضای هیات انتخاب می‌شود و نتیجه‌اش بعنوان مثال در جشنواره پیش رو آن است که بهروز افخمی کارگردان نام آشنای کشور و یکی از اعضای اصلی هیات انتخاب فیلم‌ها، به طور تلویحی از موثر بودن عواملی خارج از سلیقه هیات انتخاب در انتخاب فیلم‌ها می‌گوید: ما برای انتخاب فیلم‌ها امتیاز می‌دادیم و درباره ۲-۳ فیلم خوب، بحث‌های جدی درگرفت و در نهایت فیلم‌های «عروسک» و «علت مرگ: نامعلوم» حذف شدند زیرا نمی‌توانستند برای جشنواره پروانه نمایش بگیرند. من بعد از تماشای فیلم «عروسک» با کارگردان تماس گرفتم و بابت ساخت این فیلم خوب به او تبریک گفتم. به او گفتم خودت هم می‌دانی در این شرایط حساسیت‌هایی وجود دارد که ممکن است در جشنواره نمایش داده نشود.
نکته کلیدی دقیقا همینجاست: تصمیم گیری اعضای هیات انتخاب به جای مسئول صدور پروانه نمایش و خودسانسوری در انتخاب فیلم‌ها. اینکه یک یا چند تن از اعضای هیات انتخاب، خود را موظف ببینند که به جای استدلال‌های فنی و سینمایی از شرایط حساس سخن بگویند و خود را از انتخاب‌های نهایی مبرا کنند. مانند معلمی که بگوید من برگه‌ات را دیدم. خوب نوشته‌ای. نمره قبولی داری اما متاسفانه به دلیل شرایط حساس، نمی‌توانم نمره تو را بدهم و باید بر اساس نظر مدیر، معاون و سایر ارکان مدرسه لیست قبولی‌ها را اعلام کنم.
شاید با چنین تصمیماتی نظر گردانندگان دولتی جشنواره تامین شود اما وقتی انتخاب‌ها از دایره فنی و سینمایی خارج شود، به اعتبار جشنواره لطمه جدی وارد می‌شود. این موضوع را البته باید از بحث سلیقه اعضای هیات انتخاب جدا دانست. چرا که سینما فنّ است که در نهایت سلیقه‌ها می‌تواند متفاوت باشد. اما اذعان به انتخاب یا عدم انتخاب بر اساس شرایط حساس و اینکه این مرحله مردودت کردم چون می‌دانم مرحله بعد مجوز نمی‌گیری، خود گویای مصلحت اندیشی غیرفنی است. این اتفاق البته مسبوق به سابقه است و فیلم‌های زیادی نه به دلایل سینمایی و کیفی که بنا بر مصلحت از جشنواره حذف یا بولد شده‌اند. آشغال‌های دوست داشتنی یک نمونه است که هنوز جنجال‌های رسانه‌ای حول دلایل حذف آن را از یاد نبرده‌ایم.
باید دید آیا هنوز نظیر سالیان نه چندان دور، حضور یا عدم حضور یک فیلم در جشنواره فیلم فجر، دلیل بر کیفیت بالا یا پایین فیلم است؟ آیا هنوز این جشنواره متر و معیاری برای بررسی کیفیت فیلم‌هاست؟