سینماسینما، مینو خانی
در جامعهشناسی هنر دو رویکرد وجود دارد که علیرغم اینکه جهت فلش آنها در «اثر هنری- جامعه» خلاف یکدیگر است، عملا بسیار مکمل هم هستند: رویکرد بازتاب و رویکرد شکلدهی. رویکرد اول بر این باور است که هنر، آئینه جامعه است و رویکرد دوم بر این باور است که آثار هنری ایدههایی را ذهن مخاطبان ایجاد میکند. باید تذکر داد که جامعهشناسی هنر نگاه زیباشناسانه به آثار هنری ندارد، به عبارتی ارزشگذاری هنری درباره آثار نمیکند. برای همین در این یادداشت که قصد دارد سریال «خسوف» را از منظر جامعهشناسی هنر ببیند، نیز چنین نکاتی مد نظر قرار نمیگیرد.
با نگاه اندکی عمیق به بسیاری از آثار هنری، به راحتی میتوان به این نتیجه رسید که هر دو این رویکردها در تحلیل یک اثر هنری به کار میآید، هر چند سازنده یا سازندگان اثر هنری در زمان ساخت توجهی به این رویکردهای جامعهشناسانه نداشته باشند. «خسوف» از جمله آثاری است که با همین نگاه قابلیت بسیار زیادی برای بهکارگیری این رویکردها دارد. از یک سو، وقتی بیاخلاقیهای فراوان و گسترده بسیاری از شخصیتها در این سریال دیده میشود، احساس میکنیم که همه اینها را در زندگی و در جامعه دیده یا شنیدهایم پس یعنی «خسوف» آئینه جامعه است. و از سوی دیگر ، چون نمیتوانیم چنین آدمهایی با انواع بیاخلاقیها را ببنیم و بشناسیم، تصور میشود که این رفتارها و بیاخلاقیها میتواند تاثیری بر مخاطب بگذارد و ایدههایی را در ذهن آنها ایجاد کند. برای انجام این بررسی نگاهی به شخصیتهای «خسوف» میاندازیم.
سفید و سیاه و خاکستری
مامان امیر خاکستری است، مادری که نگران تنها پسرش است اما معقول رفتار نمیکند، و رفتارهای خشونتآمیز دارد برای همین برای سر به راه کردن امیر، او را از خانه بیرون میکند! مهراب مسعودی زیادی به اطرافیانش اعتماد میکند، در قبال خانواده اندکی بیمسئولیتی عاطفی دارد و درگیر عشق پیری است که گر بجنبد سر به رسوایی زند و میزند چرا که دروغ بزرگی درباره مرگ آتیه و امیر میگوید تا ظاهرا خواسته ناحق دخترش را برآورده کند اما در باطن، با این دروغ، شرایط مناسب برای خودش را مهیا میکند تا به آتیه نزدیکتر شود. مامان مرضی در عوالم مادرانه خودش بود و چقدر حضورش شیرین بود.
مهتاب اما به شدت مثبت است. انگار پذیرفته که بعد از شکست در عشق جوانی باید زندگی کند و خوب هم زندگی کند، باید آنچه خود نداشته یا از دست داده را به جوانها بدهد و به آنها بیاموزاند چطور راه بهتری پیش بگیرند و پناهشان باشد. امیر و آتیه هم که تکلیفشان روشن است. همه بر زندگی آنها قمار کردند و آنها و خواستهشان را نادیده گرفتند تا به اهداف خود برسند. البته که آتیه قویتر از امیر است و به عنوان یک دختر خیلی قوی عمل میکند، مثلا در مواجهه با این همه اتفاق بد و وحشتناکی که طی چند قسمت اخیر دیدهایم، همچنان سرپاست و برای رسیدن به واقعیت تلاش میکند.
اما رضی سرمد، شاخصترین فرد بیاخلاق است، از دروغ گفتن به همه و دور زدن دوست و رفیق و رئیس گرفته تا ترغیب افراد ضعیفتر و بلندپرواز به کارهای خلاف با وعده درآمد و موقعیت بهتر که البته در همه آنها اهداف خود او نیز نهفته است. سمیرا، دختر روستایی بلندپروازی که برای رسیدن به اهدافش از انجام هیچ کاری ابایی ندارد؛ از دروغ گفتن به دوست و همسر تا همدست شدن در انجام کارهای غیرقانونی. علیرضا دوروست و با سمیرا در کارها و دروغها همدست میشود، نه برای کمک به او، برای ادامه دوروئیهایش. ریحانه شخصیت سیاه نیست، اما بعد از مرگ مادر و منزوی شدن پدر در دماوند بعد از از دست دادن آتیه، تا انتهای جاده نیستی و سقوط پیش رفته و اسیر اعتیاد خانمانسوز شده است. اسما که باید از او پرسید: آیا فکر نکرد به چه قیمت میخواهد به عشقش برسد؟ تا سر حد نزول به قهقهرا و راضی شدن به مرگ رقیب؟ و حالا بعد ۴ سال که رقیب برگشته، پروندهسازی؟ آرمان، برادری است که برای صعود به قلههای مثلا مالی، راضی میشود زنده بودن خواهر را منکر شود! این رفتارها آیا آئینه جامعه است یا نه اتفاقا باعث میشود تا مخاطب نیز به این کارها و راهها فکر کند و تصور کند راه موفقیت در پیش گرفته است؟
درست است که سریال «خسوف» بر بستر نمایش خانگی است و نه تلویزیون که همه به آن دسترسی دارند، اما بستر نمایش خانگی این روزها، مکمل تلویزیون است و خیلیها مخاطبان سرسخت آن هستند. پس باید به تاثیر آن بر مخاطب فکر کرد. با نمایش قسمت اول و دوم سریال که انتظار میرفت عاشقانهای پیشرو داریم و بر بال خیال همراه لذت آنها میشویم نوشتم این سریال میتواند تجربه زیسته مخاطب را بیشتر کند؛ خصوصا که محور اصلی جوانان دانشجو بودند و احساس شد با شیطنتهای آنها اندکی همراه خواهیم شد و از تماشای سریال سرخوش میشویم. البته که همچنان بر همان عقیده هستم، اما کدام تجربه زیسته؟ آیا نویسندگان فیلمنامه برای اینکه آتیه را مظلوم نشان دهند و سلاخی عشق را به تصویر بکشند، مجبور شدهاند دیگران را تا سر حد جنون بیاخلاقی پیش ببرند و از تاثیر این بیاخلاقیها و سودجوئیها بر مخاطب غافل بودند؟ یا مرتب مشکلات ریز و درشت برای آتیه تدارک دیدند تا عمق بیاخلاقیها در جامعه امروز را بیشتر نشان دهند؟
با تاکید بر وجود چنین مردمانی و چنین سرنوشتهایی در همه جای دنیا و نه فقط در ایران، به نظر میرسد در این روزگار پر از «حیله و حرف و رنگ» به دوستی و صداقت و همدلی بیشتر نیاز داریم. نویسندگان فیلمنامهها باید بدانند نمایش انواع بیاخلاقیها برای ایجاد تعلیق، گره در درام و هر اتفاق دیگر برای خلق یک اثر جذاب، شاید خیلی نیازی به بازنمایی بیاخلاقیها نیستیم. «خسوف» در زیر لایه عاشقانهاش و به تصویر کشیدن مظلومیت امیر و آتیه و عشقشان، مخاطب، حتی مخاطب فعال را خیلی خوب با خود همراه میکند، اما در این همراهی میتواند بر مخاطب عام تاثیر عکس هم بگذارد. این را میدانیم که بار کج به منزل نمیرسد و حتما نویسندگان این را نشان خواهند داد، اما امیدوارم همانطور که ذره ذره دردها و تلخیها را به ما نشان دادند، خوشیها و سرانجامهای نیک و خصوصا سرانجام بد بدمنها را نیز ذره ذره رو کنند تا نتیجه تماشای سریال آموزنده باشد.

لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- نامه یک دستیار کارگردان به همایون اسعدیان/ به ماجرای فساد در سینما، پلتفرم و تلویزیون، کلانتر نگاه کنید
- دبیر شورای صنفی نمایش مطرح کرد: اکران عیدفطر به جای اکران نوروز ۱۴۰۴/ ارائه طرحی برای تغییر قیمت بلیت سینما
- «دایی جان ناپلئون» وفادارانهترین اقتباس سینما است/ هزینه سانسور ادبیات کمتر از سانسور سینما است+ ویدئو
- گنجینه امین تارخ و مازیار میری رونمایی میشود
- همایون اسعدیان مطرح کرد؛ از دعوا بر سر اکران ۱۰ فیلم کمدی تا اجبار در دادن یک حق وِتو
- به مناسبت عید سعید فطر؛ شهاب حسینی، پارسا پیروزفر، بهرام افشاری و هانده اَرچل روی پرده سینماها
- رایزنی برای ادامه اکران چند فیلم در نوروز
- پیشبینی همایون اسعدیان از گیشه فیلمهای جشنواره فجر و اکران نوروزی
- همایون اسعدیان: نمیدانم چرا وزیر ارشاد دوست دارد هر هفته حرف بزند؟/مسئولین شبها مسابقه دارند که فردا چه بگوییم تا مردم بیشتر عصبانی شوند!
- گفتوگوی کیوان کثیریان با همایون اسعدیان و سعید عقیقی در برنامه «خط فرضی»: عدهای دوست ندارند چهره واقعی جامعه را در سینما ببینند/ معاصر بودن از دموکراسی و احترام به حق دیگران میآید
- پاسخ همایون اسعدیان به حاشیههای اکران، بلیت نیمبها و …/ بلیت سینما ۱۰۰ هزار تومان میشود؟
- پخش سریال جدید مازیار میری از امروز آغاز شد
- «ترانه تارخ»؛ پرترهای از زندگی امین تارخ/ عسگرپور: وجوه آموزشی تارخ فراتر از مرزهای خودمان بود/ اسعدیان: امین تارخ را زود از دست دادیم
- مازیار میری: برای ساخت فیلم مبتذل رقابت وجود دارد!/ فروش این فیلمها بیلان مدیرها میشود
- انتقاد شدید مازیار میری از فیلمهای مبتذل/ آدم خجالت میکشد که حتی فیلمنامه آن را بخواند
نظرات شما
پربازدیدترین ها
- آقای نعمتالله، فیلمتان را به خانهها ببرید!
- با سانسورچی همراه نشویم، بر سرش فریاد بزنیم
- چهل و سومین جشنواره فیلم فجر؛ معرفی نامزدهای بخش مسابقه سینمای ایران
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
آخرین ها
- سهم سینمای ایران از اکران در غرب؛ فقط فیلمهای زیرزمینی
- اعلام فیلمهای اکران نوروز ۱۴۰۳/ ۴ فیلم جشنواره فجر ۴۳ در نوبت اکران قرار گرفت
- ادای احترام به بزرگانی چون شما وظیفه ماست
- هفتاد و پنجمین جشنواره برلین با فیلم تام تیکور افتتاح شد
- سومین شب جشنواره موسیقی فجر / گزارش تصویری
- برلیناله ۲۰۲۵: رقابت آثار اجتماعی و مستقل در جشنوارهای برجسته
- نقدی بر پوشش یکجانبه خبرنگاران از جشنواره موسیقی فجر
- نفسهایی که به شماره افتاده/ راهکارهایی برای بقای سینمای مستقل
- از مراسم بزرگداشت، بینیازم/ انتقاد حسین علیزاده از جشنوارهی موسیقی فجر
- امیرحسین حاجیلو درگذشت
- یک یادداشت در هفت پرده
- فشار بر سریال تینا پاکروان ادامه دارد/ ساترا: «تاسیان» مجوز نمایش ندارد
- دومین شب جشنواره موسیقی فجر / گزارش تصویری
- دلافکار: اکبر زنجانپور تاریخ تئاتر ماست/ زنجانپور: «یوزفکا» بغضمان را باز کرد
- به تهیهکنندگی اسکورسیزی و اسپیلبرگ؛ خاویر باردم و ایمی آدامز با «تنگه وحشت» بازمیگردند
- سریال «صد سال تنهایی»؛ شاهکار مارکز به اثری خیرهکننده در تلویزیون تبدیل شده است
- معرفی داوران دومین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه عباس کیارستمی
- با صدای رخشان بنیاعتماد، لیلی گلستان، جهانگیر و باران کوثری؛ نسخه صوتی داستان «تیستو سبزانگشتی» منتشر میشود
- فرهیختگان ادعا کرد: شعبدهبازی در آرای مردمی؟/ ابهام در انتخاب فیلم برگزیده تماشاگران جشنواره فجر
- مرثیهها در فراقِ فروغ؛ نامت سپیده دمی است
- تهمینه میلانی داور جشنواره فیلم هند شد
- آیین گشایش چهلمین جشنواره موسیقی فجر / گزارش تصویری
- نخستین شب چهلمین جشنواره موسیقی فجر / گزارش تصویری
- حضور همراه اول در نمایشگاه کار ایران، فرصتی برای جذب استعدادهای جوان
- پیام حسن پورشیرازی به مصطفی زمانی؛ از تو آیین و رسم جوانمردی آموختم
- جمال و رومئو، ژولیت و شاه
- فیلمهایی در بستر نگاه گیشهای و ملودرامی غافلگیرکننده در سینمای ایران
- «آغوش باز» آنلاین اکران میشود
- جشنواره مجارستانی به «مرثیهای برای ایل» جایزه داد
- بستههای ویژه و عیدی همراه اول بهمناسبت نیمه شعبان
اتفاقا بی اخلاق ترین شخصیت های اینسریال خود امیرو اتیه هستند که به خاطر خودشون هیچ توجهی به دل شکسته اسما نکردند مخصوصا اتیه که اومد جاش را گرفت.