سینماسینما، سحر عصرآزاد
مستند «جایی برای فرشته ها نیست» ساخته سام کلانتری؛ در لایه رویی مسیر موفقیت تیم ملی اسکیت هاکی دختران ایران را دنبال کرد اما در لایه درونی موقعیت زنان در جامعه ایران را آسیب شناسی می کند.
آسیب شناسی موقعیت زنان، در وهله اول می تواند موضوعی کلی بخصوص برای یک مستند باشد اما در فیلم این مضمون بر بستر تلاش های یک تیم ورزشی دختران برای رسیدن به موفقیت، ویژه و خاص شده است.
فیلمساز با وامداری به الگوی مستندهایی با گرایش ورزشی؛ ابتدا تیم ورزشی، مشکلات و مسائل عام آن همچون کمبود یا نبود بودجه و … را معرفی کرده و در ادامه وقتی تیم و طبعاً فیلم در مسیر پرهیجان رسیدن به مسابقات آسیایی کره جنوبی قرار می گیرد، به کالبدشکافی اعضای تیم برای نزدیک شدن به هدف اصلی خود می پردازد.
تیمی متشکل از دخترانی جوان با خاستگاه، نوع زندگی، جهان بینی و مشکلات مختلف که توسط یک سرپرست مرد گرد هم آمده اند که واجد شناختی عمیق و جزئی نگرانه به جنس زن و هر یک از آنها است.
از همینجا زاویه نگاه فیلم متمایز می شود که جوانی همراه، در کنار این دختران حضور دارد که برخلاف تصور عمومی از سرپرستان و مدیران تیم های ورزشی؛ نگاهی وسیع و همدلانه به آنها دارد. آنهم با این زیرمتن ظریف که تک والد بوده و با مادرش بزرگ شده و این نگاه از کیفیت زندگی اش می آید.
همین وسعت نگاه است که او را وامی دارد برای رفع مشکلات روحیه بازیکنان متوسل به حضور یک روانشناس در کنار آنها شود تا گره های درونی هر یک باز شده و تیم بتواند مسیر موفقیت را به شیوه ای علمی و دقیق طی کند.
حضور این دو مرد در کنار پدر و شوهرانی که در طول فیلم به تدریج از نقش متمایز آنها در کنار این دختران پرده برداری می شود، علاوه بر اینکه زاویه نگاه فیلم را نسبت به نقش مردان ایرانی در زندگی زنان ایرانی بسط می دهد؛ الگویی جدید هم از این رابطه کلیشه شده ارائه می دهد.
مردانی که نه منفی و بازدارنده بلکه حمایتگر هستند و با وجود محدودیتی که خود دارند یا باری که نگاه جامعه بر دوششان قرار داده، مسیر حرکت را برای اوج گرفتن زنان باز می کنند.
در مسیر روانکاوی و ریشه یابی مشکلات دختران و نحوه مواجهه خانواده و همسرانشان با موقعیت آنهاست که آسیب شناسی موقعیت زنان این سرزمین از طریق به تصویر کشیدن الگوهای درست و البته کمتر دیده شده مورد توجه قرار می گیرد.
فیلمساز تلاش کرده در کش و قوس مباحث روانشناختی که به فراخور جلسات روانکاوی طرح می شود، با وامداری به الگوی یک مستند ورزشی از ریتم، هیجان، تعلیق و توزیع تدریجی اطلاعات غافل نشود. به همین دلیل هم نزدیک شدن به کاراکتر برخی بازیکنان تیم را در حین مسابقات انجام می دهد تا فیلم از هیجان و انرژی تهی نشود.
سام کلانتری در «جایی برای فرشته ها نیست» در عین ساخت یک فیلم ورزشی که به مسیر یک تیم تا رسیدن به موفقیت می پردازد، کلیشه رایج زنان و مردان ایرانی را با استناد به واقعیت احیا کرده و این رابطه نخ نما شده را به سطحی جدید ارتقا می دهد.