سینماسینما، امین نصیری

نگاهی به فیلم جنایت و جنحه Crimes and Misdemeanors (1989) ساخته‌ی وودی آلن Woody Allen

به طور کلی در آثار دهه‌ی ۸۰ وودی آلن به وضوح می‌توان علاقه و اثرپذیری وی را از آثار فیلمسازان مهم اروپایی مانندِ برگمان و فلینی و . . . مشاهده کرد. پیوند و علاقه وودی آلن به داستایفسکی و تولستوی و ادبیات قرن نوزدهم روسیه هم در بسیاری از آثارش مشهود است. آلن همواره در آثارش مناسبات سیاسی، مذهبی، فرهنگی و حتی عقیدتی و زناشویی جامعه‌ی مدرن را به سخره می‌گیرد و با نگاهی گروتسک گونه به نقد آنها می‌پردازد و شخصیت‌هایش با یک نوع هستی‌باختگی و پوچی سر و کله می‌زنند و از آن رنج می‌برند. جنایت و جنحه فیلمی کمدی سیاه است که نقد شدید و تندی‌ست در محکومیت خلا و پوچی اخلاقی در جامعه‌ی مدرن، آن هم با همان قالب و رنگ و لعاب گروتسک مخصوص خودِ آلن. همین باعث شده که آثار آلن روی لبه‌ی باریکی میان کمدی و تراژدی در حرکت باشند. جنایت و جنحه با پیچ و تاب و الهام از ابَر شاهکار داستایفسکی یعنی جنایت و مکافات ساخته شده. آلن که معمولا از او به عنوان کارگردانی بدبین یاد می‌شود، این فیلم را به قصد تامل در باب ارزش های جامعه معاصر آمریکا می‌سازد. جامعه ای محروم از اصول اخلاقی، مذهبی و انسانیت که در باتلاق گرفتار شده و هر لحظه در حال فرورفتن است. در این فیلم هم مانندِ دیگر فیلم‌های آلن هرگونه قاعده قطعی، منظم و نظام‌مند جهان به واسطه‌ی تعارضات، چالش‌ها و تنش‌های درونی شخصیت‌ها به سخره گرفته می‌شود .در جنایت و جنحه_عنوان فیلم برگرفته از رمان جنایت و مکافات است_ دیگر آنچنان مکافاتی برای جنایت در کار نیست. از نظر وودی آلن برای راسکلنیکف(شخصیت اصلی رمان جنایات و مکافات) مهم است که رنج بکشد و پریشان شود حتی اگر مقامات قانونی کشف نکنند که او مرتکب قتل شده. در رمان بخش اعظمی از کتاب به رنج و عذابی که راسکلنیکف بعد از قتل متحمل می‌شود اختصاص می‌یابد ولی در این فیلم، که تصویری حقیقی و بی‌پرده از جامعه‌‌ی آمریکاست، قاتل بعد از تشویش و اضطرابی کوتاه مدت و سطحی با آسودگی به زندگی عادی و روزمره خویش بازمی‌گردد و درواقع مکافاتی برای عملش در کار نیست. جنایت و جنحه_جنحه به معنای بزه کوچک. به مجازات و حبس‌های کوتاه‌مدت نیز گفته می‌شود_ نقطه عطفی در کارنامه آلن محسوب می‌شود و مضمون و تم این اثر مجددا در فیلم‌های «امتیاز نهایی» و «مرد بی منطق» تکرار می‌شود و کارگردان باز هم دنیایی پوچ، مبتنی بر شانس، عاری از اخلاق، وجدان، عدالت و معنا خلق می‌کند.