سینماسینما، محدثه واعظی‌پور

پویا فیلم در دوران فعالیتش در سینمای ایران، به دنبال احیای فیلمفارسی بوده. سینمایی که به نظر حسین فرحبخش محبوب مردم است و در دهه شصت به دلیل عناد و کج سلیقگی مدیران سینمایی مغضوب شده است. مواضع فرحبخش در تمام این سالها روشن و شفاف بوده است و نیاز به تفسیر و بازتعریف ندارد. پویافیلم با وجود تغییر دولت‌ها و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، همواره فیلم تولید کرده و در چرخه اکران حضور داشته است. دوستداران این سینما و فیلم‌ها از بعضی تولیدات پویافیلم استقبال کرده‌اند و تعدادی از این فیلم‌ها در گیشه شکست خورده‌اند، با این همه فرحبخش و پویافیلم به راهشان ادامه داده‌اند.
«قدغن» به کارگردانی مجید مافی تازه‌ترین فیلم این کمپانی، که نوروز اکران عمومی شده بود، پس از دو هفته به چرخه اکران آنلاین وارد شد. «قدغن» به سبک و سیاق تولیدات پویافیلم، مناسبات، روابط و شخصیت‌هایی را بازتعریف می کند که از دل فیلمفارسی آمده‌اند. سینمایی که خوب یا بد با هر کیفیت، محصول دوران و جامعه‌ای بوده که دیگر وجود ندارد. فیلمفارسی ارزش‌هایی را رواج می‌داد و بر عناصری تکیه می‌کرد که درست یا غلط بخش قابل توجهی از جامعه آن را پذیرفته بودند. پنجاه سال قبل، ایران، زنان و مردانش شبیه چیزی نبودند که ما امروز با آن مواجهیم و «قدغن» می‌خواهد نماینده آن باشد. اگر فیلمفارسی، مردسالاری و تن سپردن به سنت‌های مردسالار را تبلیغ و بنیان‌های زندگی سنتی را ترویج می‌کرد، بافت جامعه با این مفاهیم و دل سپردن به آنها مشکلی نداشت. اما جامعه امروز، با همه گسست‌ها و شکاف‌هایش به چنین آموزه‌ها، انگاره‌ها و شعارهای اخلاقی وابسته نیست.
«قدغن» عشق، حمایت، رفاقت مردانه و جوانمردی را به شکل و شیوه‌ای از دست رفته و فراموش شده روایت می‌کند. بسیاری از مناسبات در روابط زن و مرد، نه فقط در کلانشهرها که در روستاها و شهرستان‌ها تغییر کرده و خشونت علیه زنان یا منع کردن آنها از حقوق مادی و معنوی‌شان رنگ و بوی دیگری گرفته است. از سویی دیگر مواجهه زنان با این مشکلات هم عوض شده است. در جامعه‌ای که شوهر، سر بریده همسرش را با افتخار در شهر می‌چرخاند یا پدری، با داس سر دختر نوجوانش را می‌برد، صحبت کردن از اخلاق و پیچیدگی‌های رفتاری و بحران‌های پنهان و آشکار، دشوار و پر از سوتفاهم است. در چنین جامعه‌ای باور مرام و مسلک مرتضی (سام درخشانی) و جنس رابطه‌اش با غزل پذیرفتنی نیست.
فیلمفارسی، نزدیک به نیم قرن پیش، بازتاب جامعه‌ای در حال گذار بود. جامعه‌ای که آمار زنان تحصیل کرده و مستقلش نسبت به امروز اندک بود و بافت سنتی در آن غلبه داشت. آن جنس سینما، به تصور مردم از زندگی، آمال و آرزوهایشان نزدیک بود و رویاهای آنها را نمایندگی می‌کرد. پرفروش‌ترین فیلمفارسی‌های آن روزگار، حتی اگر در سینماهای سراسر ایران دوباره اکران شوند، شکست می‌خورند. بازسازی و بازتولید آنها هم کمکی به رونق سینماداری و جذب مخاطب نخواهد کرد.
«قدغن» کوششی است برای فاصله گرفتن از کمدی‌های سطح پایین و عامه‌پسند و نزدیک شدن به فیلم‌های اجتماعی. اما مشکل فیلم این است که نقاط اتصال آن با جامعه و مردمی که فیلم برای آنها تولید شده اندک است. شکست «قدغن»، شکست چندباره فیلمفارسی است. سینمایی که امروز، بیش از همیشه کهنه و از مدافتاده به نظر می‌رسد و مخاطبی ندارد.