سینماسینما، مهگان فرهنگ
تعاریف گوناگونی از کودکان کار با توجه به شرایط سن، فرهنگ، محل جغرافیایی، رفتار و نوع ارتباط با خانواده، وجود دارد.
براساس ماده یک پیمان نامه حقوق کودک (سازما یونیسف) کودک کار کسی است که دارای سنی کمتر از ۱۸ سال است و در خیابان زندگی و کار می‌کند. ضمن اینکه این کودکان معمولا خانواده‌ای ندارند یا دارای خانواده‌ای بد هستند و یا نیازمند به کار برای گذران زندگی.
آنچه در مورد کودکان خیابانی و کار مهم است، این است که آنها عموما بدون حمایت و مراقبت والدین و بزرگسالان در شرایط بسیار سخت زندگی در خیابان به سر می‌برند و از فضای امن خانه محروم هستند.
باید متذکر شد که همه‌ی کودکانی که در خیابان به سر می‌برند خیابانی نیستند. در کشور های در حال توسعه بسیاری از کودکان برای کسب پول برای خانواده‌هایشان, تلاش می کنند. در خیابان‌ها به کارهایی چون فروش اجناس کوچک، گل فروشی، واکس زدن، تمیز کردن ماشین و … می‌پردازند.
همانطور که مشخص است، سینما یکی از ابزارهای مهم در بازتاب مسائل و حتی شکل‌دهی در اجتماع، فرهنگ، هویت و زندگی است. پرداختن به مسائل اجتماعی از طریق این رسانه که از داستان، فرم، تکنیک، ، بازی به شیوه‌ی تأثیرگذار بازنمایی می‌رسد، قطعا می‌تواند در هشیار کردن گروه‌هایی از اجتماع نیز موفق باشد. و آهسته آهسته می‌تواند به آسیب‌شناسی و حل مساله برسد. در ارتباط با کودکان کار فیلم‌های متنوعی در جهان ساخته شده‌اند و همچنین در ایران اما چقدر هر کدام از این‌ها توانسته است ذهن جامعه را هوشیار کند؟ ماندگاری کدام شخصیت‌های کودک یا نوجوانی که مورد بهره‌کشی و سو استفاده قرار گرفته‌اند، در سینمای ایران بیشتر بوده است؟
چه کسی هست که الیور توئیست، چارلز دیکنز و مجموعه فیلم‌های مختلفی که براساس آن ساخته شده را به یاد نیاورد؟ از قدیمی‌ترین نسخه‌های آن که از ۱۹۰۹ ساخته شده تا فیلمی که در ۲۰۲۱ توسط مارتین اون کارگردانی شده، همه به خوبی به شرایط کودکانی که مورد بهره برداری توسط فاگین و امثال آنها در اجتماع هستند، پرداخته است.
شاید الیور توئیست به دلیل آنکه از یک اثر ادبی بسیار خوب اقتباس شده موفق بوده است. اما درک درست از کودکانی که در کودکی، سختی می‌کشند(به هر دلیل) آسیب دیده‌اند و به عبارتی کودکی نمی‌کنند، مهمترین شناخت در یک اثر و بازنمایی آن است.
بازنمایی، کودکانی که در خیابان‌ها پرسه می‌زنند، مورد انواع سوءاستفاده قرار می‌گیرند، حقشان داده نمی‌شود و گاه برای ذره‌ای پول باید التماس کنند یا فریاد بزنند و یا به دنبال دیگران بدوند و یا از دست ماموران فرار کنند. ضمن اینکه بسیاری از این کودکان در معرض خطر هایی چون حمل مواد مخدر، تجاوز جنسی، روسپیگری، دزدی، گدایی و … نیز قرار می‌گیرند.
فقر عاملی اصلی در تاثیر گذاری بر سرنوشت این کودکان است. محرومیت از بهداشت، آموزش، تغذیه نامناسب، مشکلات بهداشتی، بیماری، به خطر افتادن سلامت روانی و … باعث می‌شود که این کودکان دچار مشکلات جسمی، روانی و رفتاری شوند. پرخاشگری کنند، مانند تمام خیابان گردها از ادبیات کوچه و بازار استفاده کنند و همیشه در حسرت یک فضای امن خانوادگی باشند.
سینما و فیلم چقدر در بازتاب این مشکل بزرگ که با توسعه‌ی زندگی، روز به روز بزرگتر نیز می‌شود موثر بوده است؟ کدام یک از فیلم‌های ایرانی در طول سال‌ها تاریخ سینمای ایران توانسته به دور از شعارزدگی به این بخش از کودکی برخی از آدم‌ها بپردازند؟
یک نگاه انسانی و درک درست از شرایط کودکی، کودکانی که کودکی نمی‌کنند، می‌تواند فیلمی را به جای بگذارد که سال‌ها بماند و به محض اینکه از کودکی که برای گذران زندگی خود کار می‌کند مانند امیرو در دونده و یا کودکی که مورد بهره کشی از طرف خانواده قرار می‌گیرد مانند یک اتفاق ساده اثر سهراب شهید ثالث و یا فقر و نان آور شدن مانند ساز دهنی اثر امیر نادری، نام برده می‌شود.
نگاه انسانی به مسائل اجتماعی که می‌تواند در هر جامعه‌ای وجود داشته باشد، و این با سیاه نمایی بسیار متفاوت است. درک درست و بازنمایی مناسب از یک آسیب یا مشکل، منجر به تولید یک اثر خوب و ماندگار در تاریخ سینما شده و می‌شود. کودکی از دست رفته‌ی بسیاری از کودکان و کودکان کار از مهمترین آسیب‌های یک اجتماع است که باید با نگاه انسانی به آن نگریسته شود، نه شعاری یا سیاه‌نمایی.