سینماسینما، فرهاد خالدی نیک

در سال ۱۳۸۰هفته نامه پرمخاطب تماشاگران، گزارشی را در خصوص پرونده سعید حنایی معروف به قاتل عنکبوتی منتشر کرد که ابعاد تازه ای از شخصیت، نگرش و چگونگی عملکرد وی را به خوانندگان ارائه می داد. قاتل عنکبوتی در فروردین سال ۱۳۸۱ به دار آویخته شد ولی پرونده اش همچنان یکی از مهم ترین پرونده های قتل های زنجیره ای سال های اخیر محسوب می شود. وقتی خبر تولید و نمایش فیلم سینمایی “عنکبوت” به کارگردانی ابراهیم ایرج زاد منتشر شد، انتظار می رفت با درامی روانشناسانه که به واکاوی ریشه ها و دلایل شکل گیری چنین شخصیتی بپردازد رو به رو شویم. در کمال تعجب اما روایت “عنکبوت” به گونه ای است که فراتر از گزارشهای ژورنالیستی منتشر شده در نشریات آن زمان نمی رود.
اکتای براهنی در مقام فیلمنامه نویس اثر، در سکانس های ابتدایی “عنکبوت” به زندگی خانوادگی سعید حنایی (با بازی محسن تنابنده) نگاهی اجمالی انداخته و اتفاق ناگواری که برای همسرش (ساره بیات) رخ داده را زیر ذره بین برده و به نقش پررنگ مادر سعید (شیرین یزدانبخش) در تحریک کردن او اشاره می کند. با این رویکرد به نظر می رسد قرار است همه تقصیرها بر گردن خانواده سعید انداخته شود که زمینه بروز رفتارهای پرخاش گرانه و واکنش های عجیب بعدی را از سوی وی فراهم می کنند. در چنین شرایطی نقش اجتماع و آموزه های نادرستی که در طول سال ها زندگی در افکار و عقاید فرد رسوب کرده و او را به سمت چنین عملکرد خطایی سوق داده، به کل نادیده گرفته می شود. این چنین است که پس از تماشای فیلم، این صحنه های چگونگی به قتل رساندن زنان مقتول است که بیش از هر چیز از فیلم در یاد می ماند. صحنه هایی که آن هم پس از مدتی به دلیل تشابه شیوه انجام قتل ها، تکراری و کلیشه ای می نماید و کارکرد دراماتیک ویژه و تعیین کننده ای در فیلم پیدا نمی کنند.
فیلم حتی سعی نمی کند تا حدی به آسیب شناسی زندگی زنان خیایانی و مشکلات اجتماعی حاد و مسائل بغرنجی که آن ها را وادار به انتخاب چنین زندگی ذلت باری کرده است، بپردازد. در واقع در “عنکبوت” همه چیز در سطح می گذرد و تنها به نمایش نتایج امر اکتفا شده است. این چنین است که دیالوگ هایی که در سکانس های پایانی از زبان قاضی پرونده خطاب به سعید و نکوهش افکار و عملکرد او بیان می شود، کم اثر جلوه می کند. حتی زخم زبان های همسر وی در بازداشتگاه و انتقاداتش از شیوه رفتارش،سطحی و فاقد عمق لازم است، چرا که پرداخت شخصیت اصلی فیلم به درستی صورت نگرفته و فیلمنامه نویس و کارگردان به نمایش لایه ظاهری این شخصیت کلیدی اکتفا کرده اند. با این اوصاف بازی قابل قبول محسن تنابنده که به مدد چهره پردازی مناسب، شباهت بسیاری با سعید حنایی حقیقی پیدا کرده است، به دلیل ضعف های مشهود فیلمنامه در شخصیت پردازی اثر، تحت شعاع قرار می گیرد و فیلم موفق نمی شود آن چنان که انتظار می رود، در خاطره ها ماندگار شود.