پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

سینماسینما، حسین آریانی:

«شعله ور» بعد از فیلم خوب و تاثیرگذاری چون «رگ خواب»، پایین تر از حد انتظار است؛ و در رده فیلم های متوسط حمید نعمت الله قرار می گیرد.

«شعله ور» هم مانند «رگ خواب» فیلمی شخصیت محور است. اینجا هم مثل«رگ خواب» تک گویی درونی، مخاطب را به  شخصیت اصلی نزدیک تر ، و بُعد روانشناسانه فیلم را پُر رنگ تر کرده است.

البته شخصیت های اصلی این دو فیلم تفاوت بزرگی با هم دارند. «مینا»(لیلا حاتمی) در «رگ خواب» شخصیتی درون گرا، همدلی برانگیز و سمپاتیک دارد؛ در حالی که «فرید»(امین حیایی) در «شعله ور» برون گرا و دافعه برانگیز است. به همین دلیل تماشاگر با شخصیت مینا به راحتی همذات پنداری می کند ولی در مورد فرید این گونه نیست.

نعمت الله که در پرداختن به مضامین بکر و شخصیت هایی دیده نشده و منحصر به فرد در سینمای ایران (ولی آشنا در درون جامعه) تبحر دارد؛ اینجا هم شخصیتی را پیش رویمان قرار می دهد؛ که مانند برخی از آدم های دور و برمان، یک بازنده تمام عیار است.

مسلما دنبال کردن شخصیتی منفی چون«فرید» برای بسیاری از مخاطبان نمی تواند جذاب باشد (آمار فروش فیلم پس از اکران یک ماهه آن، هم موید این مدعا است)؛ اما تازگی و کنجکاوی برانگیز بودن و پرداختِ روانشناسانه و ملموس شخصیت «فرید» ؛ بهر حال جذابیت هایی دارد که گروهی از تماشاگران را تا انتها با فیلم همراه می سازد .

«فرید» قبلا اعتیاد داشته، و در زندگی اش اشتباهات متعدد و بزرگی انجام داده است . در کنار آن ظلم ها و تبعیض های پیدا و پنهان جامعه و خانواده هم مزید بر علت شده و یک زندگی سراسر شکست و تحقیر برای او ساخته است.

به تدریج این ناکامی ها بدل به عقده هایی عمیق و ویرانگر در روح و روان«فرید» شده اند. در این میان حسادتِ او در حقیقت بازتاب و نِمود بیرونی این عقده ها است.  

 «فرید» که از پذیرش هر مسئولیتی در زندگی اش‌، سر باز می زند؛ حتی ذره ای احساس مسئولیت، در قبال عزیزترین فرد زندگی اش یعنی پسر نوجوانش(و تنها کسی که از خانواده و خویشاوندان برایش باقی مانده) ندارد؛ اما وقتی می بیند که پسرش شیفته مهارت و از خودگذشتگی مردِ غواص شده است؛ مضطرب و نگران می شود. شیفتگی پسر به غواص در «فرید» احساس نگرانی و خطرِ از دست دادن جایگاهی را برمی انگیزد که خود، هرگز نزد پسرش نداشته؛ و هم اکنون از آنِ فردِ دیگری است.  

از ابتدا تا یک سوم پایانی فیلم، «فرید» برای پاسخ گویی به عقده حقارتش به نفی دیگران می پردازد (با انکار توانایی ها و قابلیت های دیگران)؛ و در اواخر فیلم اما به از میان برداشتن کامل آن توانایی ها و قابلیت ها می رسد.(با حذف فیزیکی فرد برخوردار از آن توانایی ها). به این ترتیب حسادتِ بیمارگونه «فرید» به مرد غواص، سیر قهقرایی شخصیت او و اضمحلال درونی اش را کامل می کند.

رفتارِ بی رحمانه«فرید» با غواص، در اواخر فیلم، تماشاگر را غافلگیر و شگفت زده می کند. بی رحمی و قساوتی که برخاسته از رفتارِ عقده ایِ افراطی اوست.

این رفتاری است که «فرید» از همان آغاز فیلم نسبت به برخی از اطرافیانش دارد. بدین معنی که وقتی احساس حقارتی نسبت به دیگری در او ظاهر شد، آن فرد را آماج رفتار تند و پرخاشگرانه خود قرار می دهد. رفتار عقده ای افراطی فرید اما در انتهای فیلم به حد نهایی خود می رسد.

رفتارِ عقده ایِ افراطی، حد ناشناس و اغراق آمیز است؛ بدین معنی که با کوچکترین محرکی(در اینجا شیفتگی پسر«فرید» به یک فرد موفق)، عقده های فروخورده و عمیقی در درون فرد بیدار می شود؛ و گاه توفانی از حسادت، خشم وخشونتی ویرانگر و بی سابقه از راه می رسد.

البته در عین شگفتی این رفتارِ «فرید»(و اصولا هر آدم مبتلا به عقده های فروخورده دیگری) پیش از دیگران، به خود او آسیب می رساند. به همین دلیل است که فرید را حتی پس از عقده گشایی بی رحمانه و تلاش برای فرو نشاندنِ حسادت بیمارگونه اش، هرگز خوشحال نمی بینیم.

به عبارت دیگر «حسادت»، در حقیقت احساس شکست و ناکامی و به دنبال آن گاه ابراز و اِعمال خشونتی است که به گمانِ فردِ حسود می تواند از درد و رنج و حقارت او بکاهد؛ در حالی که چنین نیست، و چنین فردی در حقیقت در حال خودزنی است.

«شعله ور»خط داستانی مشخص و پُر رنگی ندارد؛ و نعمت الله بیش از آنکه انرژی‌ خود را معطوف به سامان دهی یک کلیت منسجم کند، صَرفِ پرداختن به جزئیات روابط و رفتارها می‌کند؛ و اوج این پرداختنِ به جزئیات را در شخصیت پردازی «فرید» متبلور می یابیم. شخصیتی که پرداختِ جزء نگرانه و روانشناسانه نعمت الله از او آنتاگونیستی تمام عیار(و البته به همان میزان پلید و دافعه برانگیز) ساخته است.