سینماسینما، پویا نبی: 

تاریخچه:

برای اولین بار و در سال ۱۳۸۱ بود که به همت محمد مهدی عسگرپور رییس بنیاد سینمایی فارابی و دبیر وقت جشنواره فیلم فجر سیمرغ بلورین بهترین فیلم کوتاه به این رویداد ملی اضافه شد. بنای دبیرخانه فجر در آن سالها بررسی و کشف فیلمسازان با استعداد و خلاق در جهت تربیت نسل های بعدی فیلمسازی بود آن هم در غیاب جشنواره های ریز و درشت این روزهای سینمای ایران. حضور فیلم کوتاه در جشنواره فیلم فجر نه سال به طور مستمر ادامه پیدا می کند و با فراز و فرود های بسیاری رو به رو می شود از حرف و حدیث های در گوشی برای حذف آن گرفته تا اعلام اینکه فیلم کوتاه در جشنواره فجر بیننده چندانی ندارد و مخاطبین بیشتر تمایل به دیدن فیلمهای بلند سینمای ایران دارند. این روند کج دار مریض تا آبان ۱۳۸۹ و در مدیریت جواد شمقدری به عنوان معاونت سینمایی وقت و مهدی مسعود شاهی به عنوان دبیر بیست و نهمین دوره جشنواره ادامه داشت تا اینکه به یکباره اعلام شد از امسال فیلم کوتاه از آیین نامه جشنواره حذف خواهد شد و برای اولین بار در نه سال گذشته بخش فیلم کوتاه را نخواهیم داشت.

به دلیل شرایط سیاسی آن روزها و مدیریت هاشم میرزاخانی به عنوان رییس انجمن سینمای جوانان ایران که خود از مدیران زیر دستی شمقدری به شمار می آمد واکنش چندانی به این تصمیم اتخاذ نشد و تا جایی که نگارنده از آن اطلاع دارد صنف فیلم کوتاه خانه سینما هم به چند بیانیه مختصر اکتفا کرد و فیلم کوتاه بدون هیچ دردسری از بزرگ ترین رویداد سینمایی کشور حذف شد. البته لازم به ذکر است که بگوییم تلقی عمومی اهالی و علاقه‌مندان فیلم کوتاه از این تصمیم بر این بود که حذف فیلم کوتاه مانند بسیاری از تصمیمات دبیران گذشته فجر و مدیران بالا دستی معاونت سینمایی یک تصمیم کاملا احساسی است و به احتمال بسیار ظرف یکی دو سال آینده فیلم کوتاه مجددا به چرخه جشنواره فیلم فجر باز می گردد. مگر کاهش سیمرغ ها، حذف بخش تله فیلم، اضافه کردن بزرگ داشت ها، تغییرات سال به سال در حوزه دبیران جشنواره و کم و زیاد شدن فیلمهای بخش مسابقه را در سالیان قبل شاهد نبودیم ؟ این تصمیم هم قطعا یکی از همان تصمیمات لحظه ای به قصد اختراع مجدد چرخ است! اما حقیقت چیز دیگری بود مدیران سینمایی در دولت مهر ورز و تدبیر و امید اگر چه در مقوله های مختلف فرهنگی سلایقی کاملا متفاوت داشتند اما در برخورد با فیلم کوتاه تقریبا هم نظر بودند، از اخرین باری که آقایان فرشید اخلاقی پور برای فیلم کوتاه (تالار عروسی بوف کور) و طوفان نهان قدرتی برای فیلم کوتاه ( ترانه ای برای لوبا ) روی سن تالار وحدت رفتند هفت سالی گذشته ، حجت الله ایوبی سه سالی است سازمان سینمایی را به دست گرفته ، آقایان حبیب ایل بیگی ، فرید فرخنده کیش و صادق موسوی ریاست انجمن سینمای جوانان را بر عهده داشتند و از همه مهم تر فیلم کوتاه به طرز چشم گیری چه در عرصه بین الملل چه در عرصه داخلی دیگر قابل قیاس با هفت سال پیش نیست و توفیقات فراوانی را کسب کرده است اما فجر همچنان نسبت به فیلم کوتاه و سازندگان آنها بی تفاوت است.

زمزمه های در محافل فیلم کوتاه در جریان است که باید هر طور شده فیلم کوتاه در به جشنواره فجر باز گردانیم ، جلساتی مشترک بین صنف ، انجمن ، ریاست سازمان سینمای و دبیر وقت فجر آقای محمد حیدری برگزار می شود اما نتیجه چیزی جز یک هیچ بزرگ نیست ! در سی و پنجمین دوره  جشنواره ملی فجر ( دیگر صفت بین المللی را با خود یدک نمی کشد ) خبری از فیلم کوتاه نیست و همچنان دبیر جشنواره با صدای رسا اعلام می کند قضاوت در مورد فیلم کوتاه بر عهده جشنواره فیلم کوتاه تهران و جشن های تخصصی است و علاقه ای ندارد فیلم کوتاه را پس از هفت سال به آیین نامه فجر باز گرداند . این مصاحبه ها و بیانیه ها دقیقا مصادف می شود با کناره گیری فرید فرخنده کیش از مدیران با سابقه حوزه فیلم کوتاه و آمدن جوانی به نام صادق موسوی که اتفاقا در سابقه خود همکاری با جشنواره فیلم فجر هم دیده می شود . این مدیر جوان که اهالی فیلم کوتاه خاطره مشترکی از او به یاد ندارند در اولین قدم اعلام می کند قصد دارد فیلم کوتاه را پس از هفت سال غیبت دوباره به جشنواره فجر برگرداند و این در حالی است که تنها دو ماه تا برگزاری این رویداد سینمایی باقی مانده و دبیرخانه فجر روزهای شلوغی را در مواجهه با صاحبان آثار مستند و بلند سینمایی تجربه می کند ، اما حرف این مدیر جوان یکی است.

عاقبت با جلسات مشترک بین ایشان ، حجت الله ایوبی و محمد حیدری و البته امضای طوماری ۳۰۰ نفره در حمایت از حرکت صادق موسوی علی رغم  خواست قلبی محمد حیدری سیمرغ فیلم کوتاه در دقیقه نود به جشنواره باز می گردد اما با ساز و کاری کاملا متفاوت از آنچه در قبل از سال ۸۹ جریان داشت . صنف فیلم کوتاه خانه سینما ( ایسفا ) به مدیریت وقت مسعود امینی تیرانی با همکاری سازمان سینمایی وظیفه معرفی ۱۸ فیلم شاخص سال را بر عهده می گیرد و قرار می شود خود صنف نیز ترکیب داوران و برنده نهایی را مشخص کند و فقط دبیرخانه جشنواره فیلم فجر سیمرغی نمادین در شب اختتامیه به برنده نهایی که آن سال کاوه مظاهری با فیلم کوتاه ( روتوش ) بود اهدا کند . خیلی ها از جمله نگارنده بر این اعتقاد هستند که خشت گج و اتفاقاتی که امروز شاهد آن هستیم از همین تصمیم متولد شد . اگر صنف ، انجمن سینمای جوانان و سازمان سینمایی در برخورد با دبیر وقت فجر قاطع تر برخورد می کردند شاید ساز و کار فیلم کوتاه در فجر دیگر میان آسمان و زمین نبود . به هر حال طلسم هفت ساله عاقب شکست و اهالی فیلم کوتاه از اینکه توانسته اند حرف بر حق خود را به گوش مدیران سازمان سینمایی برسانند خرسند بودند اما این خوشحالی چندی به طول نکشید ، حجت الله ایوبی به عنوان کسی که برای این بازگشت بر حق تلاش بسیاری کرد دیگر در مسند کار نبود و محمد حیدری هم به حوزه تخصصی خودش یعنی تاتر برگشته بود و الان ریاست سازمان سینمایی و دبیری جشنواره فیلم فجر با مرد نام آشنای سینمای ایران ابراهیم داروغه زاده بود که در بسیاری از موارد با حجت الله ایوبی و محمد حیدری اختلاف دیدگاه داشت و حتی آنها را در مقاطعی علنی اعلام کرده بود . فجر سی و ششم از راه می رسید و خبر از تغییرات جدی در نحوه برگزاری آن هر روز در مطبوعات سینمایی زمزمه می شود از آمدن مسعود نجفی خبرنگار با سابقه به عنوان روابط عمومی فجر تا تعطیل کردن برج میلاد به عنوان کاخ جشنواره تا حذف فیلم اولی ها و ادغام آنها با فیلمهای بخش مسابقه ، اما یک تصمیم مهم هم در راه بود ، آقای داروغه زاده و تیم همراه او بندی را به آیین نامه اضافه کردند که دومینو وار مسبب اتفاقات تلخ بعدی شد و آن پذیرش فیلم های کوتاه زیر پانزده دقیقه و نامزد در بخش بهترین فیلم در جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران و جشن مستقل فیلم کوتاه خانه سینمای ایران بود.

به طور شفاف تر ساز و کار انتخاب فیلمهای کوتاه برای همیشه از دبیرخانه فجر رخت بر بست و ملاک نامزدهای زیر پانزده دقیقه در دو جشن مهم فیلم کوتاه ایران شدند . حرف و حدیث ها ، اعتراض ها و کمپین های علیه این تصمیم شکل گرفت ، عده ای معتقد بودند که این تمام پتانسل فیلم کوتاه نیست و بسیاری از فیلمها فقط به خاطر اینکه زمان آنها از پانزده دقیقه بیشتر است امکان حضور در این رویداد مهم سینمایی را ندارند . به هر تقدیر اعتراض ها و کنش های صنفی به جایی نرسید و چهار فیلم حیوان ( برداران ارک ) ، وقت ناهار ( علیرضا قاسمی ) ، مارلون ( درناز حاجی ها ) و فاش (احسان مختاری) برای رقابت به دبیرخانه فجر معرفی شدند فیلمهای که تمام شرایط لازم آیین نامه را دارا بودند ، به گمان نگارنده یکی از علت های که سال قبل اختلافات زبان باز نکرد  حضور فیلم کوتاه ( حیوان ) ساخته برداران ارک بود که تقریبا همگان آن را ستایش می کردند و نه تنها پیشتاز در جشنواره فیلم کوتاه تهران و خانه سینمای ایران بود بلکه توانسته بود جایزه دوم بخش سینه فونداسیون کن را نیز با خود به ارمغان بیاورد ، همچنین تعداد فیلمهای استاندارد و خوب بالای پانزده دقیقه شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسید . دوره سی و ششم هم به اتمام رسید و فیلم کوتاه یک نمایش عمومی در باغ کتاب و یک نمایش کم رمق در آخرین ساعات روز در سینمای رسانه ها با تعداد قلیلی از روزنامه نگاران را شاهد بود و عاقبت طبق پیش بینی ها فیلم حیوان برنده سیمرغ بهترین فیلم کوتاه جشنواره سال گذشته شد اما سیمرغی که بر خلاف دوره قبل از دل هیت داوران متشکل از : کمال تبریزی ، رسول صدرعاملی ، خسرو دهقان ، محمد رضا فروتن ، بهرام بدخشانی ، حسن خجسته و فرشته طائرپور بیرون امد . اعتراض ها در حال فروکش کردن بود و هیت مدیره جدید در صنف به روی کار آمده بود که قصد داشت قید فیلمهای زیر پانزده دقیقه را تعدیل کند که جشنواره فیلم کوتاه و جشن مستقل فیلم کوتاه خانه سینما برگزار شد و بخش مهمی از فیلمهای موجه ، استاندارد و قابل تحلیل امسال همگی بالای پانزده دقیقه بودند آثاری چون : در بین ( علی یار راستی ) ، مثل بچه آدم ( ارین وزیر دفتری ) ، بچه خور ( محمد کارت ) ، تو هنوز اینجایی ( کتایون پرمر و محمد روحبخش ) ، تشریح ( سیاوش شهابی ) و اس ( حامد اصلانی ) و تنها سه فیلم رورانس ( سوگل رضوانی ) ، گسل ( سهیل امیر شریفی ) و دریای تلخ ( فاطمه احمدی ) حائز شرایط نمایش در جشنواره فجر بودند به طور شفاف تر یعنی تنها سه فیلم بدون اینکه رقابتی را پشت سر بگذارند به نمایندگی از هزار فیلم کوتاه تولید شده سال به فجر معرفی شدند. اعتراض ها بالا گرفته و انجمن سینمای جوان مراتب اعتراض خود را به دبیرخانه فجر اعلام کرد اما ابراهیم داروغه زاده به عنوان دبیر جشنواره در اقدامی عجیب در یک مصاحبه رسمی گفت ما پذیرایی دیگر فیلمهای نامزد در جشنواره فیلم کوتاه هستیم به شرط اینکه زمان خود را به زیر پانزده دقیقه کاهش دهند این حرف یعنی اینکه فیلم های کوتاهی چون تو هنوز اینجایی ( کتایون پرمرو محمد روحبخش) و تشریح ( سیاوش شهابی ) با زمانی حدود بیست و یک دقیقه باید شش دقیقه از فیلم را کوتاه می کردند تا جواز حضور در بخش مسابقه فجر را پیدا کنند . پس از بررسی های متعدد، اعتراض ها ، طومار نویسی ها و جلسات مختلف که راه به جایی نبرد پنج فیلم به طور رسمی از شرکت در مسابقه انصراف دادند و تنها فیلم بچه خور به کارگردانی محمد کارت که یک نسخه پانزده دقیقه ای از آن موجود بود و در جشنواره جهانی فجر هم برنده سیمرغ شده بود به جمع آن سه فیلم اضافه شد تا برگزیدگان یک سال جشنواره فجر از سینمای کوتاه تنها به چهار عدد اکتفا کند.

اما امسال بر خلاف دوره قبل شدت اعتراض ها بسیار بود و حتی در مقاطعی روابط عمومی فجر و شخص دبیر هم به این اعتراض ها پاسخ دادند . شاید در مواجهه با این اعتراض ها بتوان دو رویکرد را دنبال کرد اول اینکه اهالی فیلم کوتاه معتقد بودند فجر با اعلام این نکته که فیلمها خود را کوتاه کنید قصد سانسور اثار و زیر سوال بودن روحیه مستقل این مدیوم را دارد و دوم اینکه بر حق معتقد بودند که این چهار فیلم به هیچ عنوان نماینده تمام آثار تولید شده در یک سال سینمای کوتاه ایران نیستند و طی یک رقابت سالم به اذهان عمومی معرفی نشدند . اما حرف دبیرخانه فجر همانی بود که در ابتدا عنوان کرده بود یا فیلمهای خود را کوتاه کنید یا از نمایش در فجر خبری نیست حتی به گفته مهدی بوستانی رییس هیت مدیره صنف فیلم کوتاه خانه سینما ( ایسفا ) در مصاحبه ای به مورخ ۲۷ دی ماه با خبرگزاری ایسنا علی رغم تلاش هیت مدیره صنف فیلم کوتاه برای برقراری یک جلسه فوری در مورد این موضوع با دبیر فجر و حل این ماجرا اما آقای داروغه زاده از این جلسه سر باز زدند و نمایش فیلم کوتاه دقیقا با همان مسیری پیش رفت که دبیرخانه فجر انتظار داشت . اما اتفاق ناگور بعدی زمانی روی داد که کار به قرعه کشی آثار در سینمای مطبوعات رسید دبیرخانه فجر سانس های ساعت اول خود ( ساعت ۱۳) را به نمایش فیلمهای کوتاه و مستند اختصاص داد ، در واقع فجر در یک اقدام خیرخواهانه فکر همه را راحت کرد که فیلم کوتاه فقط زینت المجالس است و قرار نیست جای در سفره این رویداد مهم سینمایی داشته باشند ، حتی برای فیلمهای کوتاه فقط یک نمایش مردمی در نظر گرفت و پرونده پر افتخار ترین سفیر فرهنگی سالهای اخیر را به دو نمایش کم اهمیت در بدترین ساعات روز بست.

حالا باید چه کنیم؟

همه این موارد بازگو شد تا به اصل ماجرا برسیم ، فیلم کوتاه و جشنواره فجر دو انتخاب بیشتر پیش رو ندارند یا باید ساز و کار انتخاب آثار کوتاه به شرایط قبل از سال ۱۳۸۹ بازگردد و دبیرخانه فجر هیت انتخاب و داوری مستقلی برای تمام فیلمهای ارسالی در نظر بگیرد ( می تواند به مانند جشنواره جهانی فجر بند زمان زیر ۱۵ دقیقه را همچنان حفظ کند ) یا به کلی سیمرغ فیلم کوتاه را از دایره جوایز جشنواره حذف کند و به مانند آن هفت سال فیلم کوتاه نماینده ای در فجر نداشته باشد . زیرا شرایط فعلی خارج از هر گونه عدالت ، حرفه ای گری و نگاه جامع به کلیت سینمای کوتاه کشور است. در پایان امیدوارم آقای انتظامی در راس سازمان سینمایی و آقای ابراهیم داروغه زاده به عنوان دبیر جشنواره فیلم فجر با هم اندیشی انجمن سینمای جوانان ایران ، هیت مدیره صنف فیلم کوتاه و اهالی فیلم کوتاه ساز و کار جدی برای برطرف کردن این نقیصه بزرگ طراحی کنند و از شرایط آشوبی که فیلم کوتاه در فجر گرفتار آن شده این حوزه را نجات دهند.