سینماسینما، مازیار معاونی

ساخت مجموعه های نمایشی مختص ایام محرم در مقطعی مورد توجه تصمیم گیران حوزه نمایش سیما قرار گرفت که هنوز سریالهای تلویزیونی، تنها امکان موجود مخاطبین برای پیگیری مدیوم سریال محسوب می شدند و گزینه هایی نظیر شبکه نمایش خانگی و کانالهای فارسی زبان آن سوی آبی که فرصت گسترده ای برای عرضه مجموعه در اختیار بینندگان آن سوی قاب شیشه ای قرار می دهند هنوز پا به عرصه ظهور نگذاشته بودند. در آن دوره زمانی، مجموعه های مناسبتی به واسطه برخورداری از امکان پخش هر شبی ، وسواس شبکه ها در به کارگیری عوامل سازنده ی دارای پیشینه قابل دفاع و بودجه قابل توجه اختصاص داده شده گل سر سبد سریالهای تلویزیونی ( و حتی برنامه های تلویزیونی ) به حساب می آمدند و کلید خوردن اولین مجموعه مناسبتی محرم یعنی مجموعه ” شب دهم” هم در چنین فضا و شرایطی اتفاق افتاد. این سریال که بنا به تقارن ماه محرم و نوروز سال هشتاد و یک، توامان سریال نوروزی شبکه اول سیما هم محسوب می شد از آنچنان کیفیت بالایی برخوردار بود که هم جایگاه سازنده اش، حسن فتحی، را چند پله ارتقاء بخشید و هم زیرگونه نمایشی محرم را در ژانر مجموعه های مذهبی تلویزیونی تثبیت کرد.

به دنبال موفقیت “شب دهم” تولید مجموعه های مناسبتی محرم با جدیت بیشتری دنبال شد و ظرف سالهای دهه هشتاد، کمتر سالی را می توان مثال زد که کنداکتور شبکه های چندگانه تلویزیونی از آثار محرمی خالی مانده باشند. مجموعه هایی نظیر ” فرستاده/۱۳۸۱” ساخته جواد شمقدری ، “طفلان مسلم/۱۳۸۷” به کارگردانی مجتبی یاسینی و “آخرین دعوت/۱۳۸۷” با هدایت حسین سهیلی زاده از جمله مجموعه های آن سالها بودند که تماماً و یا دست کم بخشی از آنها در فضای تاریخی واقعه کربلا اتفاق می افتادند و هر یک به فراخور دستمایه داستانی خود، فصل هایی از آن رویداد را به نمایش می گذاشتند ، در مقابل آثار دیگری هم در قالب سریالهای محرمی روی آنتن می رفتند که روایت آنها نه در آن دوره تاریخی که در زمان معاصر و یا مقاطع نزدیک به آن اتفاق می افتاد و با تهمیداتی مانند همزمانی وقوع رخدادها با ایام سوگواری محرم و یا استفاده از مولفه های مرتبط با برگزاری مناسک مذهبی واقعه کربلا، ارتباط مضمونی آنها با محرم برقرار شده بود، از این دسته می توان به سریال هایی همچون ” آبی مثل دریا/۱۳۸۱” ساخته ابوالقاسم معارفی، “روزهای اعتراض/۱۳۸۴” به کارگردانی حسین سهیلی زاده، “بانو/ ۱۳۸۸” ساخته فرید سجادی حسینی” ، ” پریدخت” ساخته سامان مقدم و “فُرات/۱۳۹۱” به کارگردانی مازیار میری اشاره کرد که از میان آنها مجموعه خاطره انگیز “پریدخت” با نقش آفرینی زوج علی مصفا/لیلا حاتمی در قالب یک درام عاشقانه سیاسی که پس زمینه های مشهود محرمی هم داشت بیشتر از بقیه در ذهن مخاطبین این رسانه باقی مانده است.

با اُفت میزان مخاطبین سریالهای تلویزیونی که به دنبال سربرآوردن رقبای داخلی و خارجی رسانه ای از یک سو و استراتژی اشتباه خود سیما در تبدیل ساختار معقول پخش هفتگی به ساختار شتابزده پخش هر شبی اتفاق افتاد مجموعه های مناسبتی سیما هم دچار ریزش قابل توجهی در درصد مخاطب و محبوبیت شدند ،حتی سریال خوبی مثل ” فُرات” به کارگردانی مازیار میری که در اولین سالهای حضور رقبای نمایشی سیما روی آنتن رفت هم آنگونه که باید و شاید دیده نشد چه رسد به آثار دیگری مثل “یه تکه زمین/۱۳۹۱” ساخته مهدی کرم پور و “عقیق/۱۳۹۶” با هدایت بهرنگ توفیقی که از نظر ایده و پرداخت هم در ردیف آثار متفاوت نمایشی جای نمی گرفتند، در بازه زمانی هفت هشت ساله اخیر مجموعه “مختارنامه” آخرین ساخته داود میرباقری که افزون بر درون مایه انتقام از قاتلین کربلا، در قالب فلش بک های متعددی وقایع واقعه کربلا و روز عاشورا را هم به تصویر کشیده باکیفیت ترین سریالی به شمار می آید که بعد از پخش اولیه هفتگی خود، هر سال در قالب مجموعه مناسبتی محرمی از طریق شبکه های مختلف سراسری و استانی روی آنتن رفته و در اثر همین بازپخش های بیش از اندازه و بی حساب و کتاب که به ارزش های نمایشی مجموعه آسیب وارد کرده و به اصطلاح آن را از سکه انداخته است مورد انتقاد بسیاری از صاحب نظران حوزه نمایش قرار گرفته است. واقعیت غیرقابل انکار این است که تا زمانی که تلویزیون به سیاست ارجحیت کمیت بر کیفیت و شیوه از بُن اشتباه پخش هر شبی سریال های نمایشی ادامه می دهد نمی توان به بازگشت مجموعه های تلویزیونی (از روتین گرفته تا مناسبتی) به روزهای موفق گذشته امید داشت و حتی باکیفیت ترین مجموعه ها هم در خطر دیده نشدن و اثرگذار نبودن خواهند بود چه برسد به سریال هایی در در اندازه های ” به وقت صبح” که محرم امسال از شبکه اول سیما پخش شد و بسیار بعید به نظر می رسد ردپایی هرچند کمرنگ در حافظه محرمی بینندگان آثار نمایشی تلویزیون بر جای گذاشته باشد.