سینماسینما، شادی حاجی مشهدی 

 «آنجا سپیده‌دم» مستندی به کارگردانی محسن جهانی و هاشم مسعودی است که از دریچه دوربین موبایل یک پرستار به شیوه خودنگاری، به ثبت وقایع روزمره او می پردازد. در این اثر، فیلمساز برای درگیر شدن با موضوع مورد نظرش به قلب ماجرا می رود و در خط مقدم مبارزه با بیماری کرونا قرار می گیرد.

محسن جهانی پرستار یکی از بیمارستان های شهر مشهد است؛ او باید یک دوره طولانی از شیفت کاری خود را در بخش مراقبت های ویژه بیماران مبتلا به کرونا سپری کند و از آنجا که علاقه‌مند به فیلمسازی است می‌خواهد تا از راه ثبت وقایع روزانه و گفت‌وگو با همکاران و بیماران و اعضای خانواده اش یک فیلم مستند بسازد.

چالش فیلم این است که محسن از مبتلا شدن به کووید ۱۹ می ترسد و این ترس او بیشتر برای این است که نمی خواهد دخترک خردسال، همسر و سایر افراد خانواده اش را در معرض خطر قرار دهد. او باید لحظات فیلمش را زندگی کند، فرصت ها و موقعیت های کم تنوعی برای طراحی میزانسن دارد و ابزاری را که برای ثبت و ضبط انتخاب کرده محدودیت های زیادی را برایش رقم زده است.

اساسا انتخاب گوشی موبایل یا هر وسیله مشابه دیگری همچون دوربین های کوچک go pro برای تصویربرداری چنین مستندهایی، انتخاب سهل و ممتنعی است که دو ویژگی مهم دارد. اول اینکه فیلمساز به راحتی می‌تواند آن را به عنوان ابزاری کاربردی و کوچک به هر جا که می خواهد ببرد و عملا در محیط های بیمارستانی به دلیل قوانین و شرایط موجود استفاده از این تمهید می تواند انتخاب درستی باشد.

دیگر این‌که می توان از این نوع دوربین ها به شکل نامحسوس و مخفی هم استفاده کرد تا در موقعیت های خاص واکنش های طبیعی‌تر و واقعی تری از پیرامون خود را ثبت کند. این اتفاق در فیلم «آنجا سپیده‌‌دم» نیز می افتد، جایی که پرستار جهانی، واکنش یکی از همکاران خانم در بخش آی سی یو را نسبت به فیلمبرداری بی اجازه از خودش کار درستی نمی داند و با او بحث می کند. 

اما در عین حال کار کردن با چنین ابزارهایی برای ضبط تصاویر یک مستند جدی، معایب خاص خود را دارد. عدم استفاده از لنزهای حرفه ای و محدودیت در قاب بندی های و تنوع نماها یکی از مهم ترین مشکلات انتخاب این دوربین هاست. همچنین نبود اکسسوری های تخصصی تنظیم نور و صدا و محدود بودن حافظه و امکان شارژ کوتاه مدت از دیگر معایب آنهاست. به این ترتیب گاهی پیش می آید که وقتی فیلمساز در بخش آی سی یو در حال انجام کارهای بیمار است، وضوح صدا و آمبیانس محیطی کم تر می شود یا همه آنچه باید در قاب تصویر باشد را کامل نمی بینیم.

در مستند «آنجا سپیده دم» فضا و لحن جاری در اثر، خودمانی و بی واسطه است، فیلمساز در مقام بازیگر و نریتور باید روایتگر قصه ای باشد که آن‌را زندگی می کند.

به این ترتیب او همزمان باید توجهش را معطوف به محل قرارگیری دوربین، بیان و بدن خود و وقایع و افراد پیش رویش کند تا بتواند آنچه را برای تدوین نهایی لازم است در حافظه دوربینش ذخیره سازد. از این رو بخش عمده ای از دیالوگ ها و وقایع اغلب به شیوه شکار لحظه صورت می پذیرد و عنصر زمان سنجی و شانس هم در این شیوه فیلمسازی دخیل است.

در این مستند که به نظر می رسد از نیمه به بعد دچار کلافگی و سردرگمی است، محدودیت های تکنیکی نیز سبب شده تا حس دراماتیک برخی از لحظات فیلم به خوبی به مخاطب منتقل نشود.

به نظر می رسد آن دَمِ از دست رفته در دوام نیافتن لحظات حسی فیلم موثر باشد؛ در این میان شیرین زبانی های حِلمای خردسال، دخترکی که واکنش های بسیار دیدنی و طبیعی نسبت به پدر خود دارد، جذاب و به یاد ماندنی است و در بین لحظات نفس گیر، لبخند به لب بیننده می آورد.

اما لحظات تلخ زیادی هم وجود دارند که دل هر بیننده ای را به درد می آورد، همچون تصویر ساکشن کردن بیماران بدحال یا ابتلا و فوت روزافزون اعضای کادر درمان.

درماندگی پرستار خسته، آنجا بیشتر می شود که هر روز پس از کار روزانه و تحمل استرس و هراس از ابتلا، باید به یک خانه خالی بازگردد؛ او همسر و کودکش را نمی بیند و دلتنگ آنهاست، غذای مناسب نمی خورد و در تنهایی و کلافگی روزها را سپری می کند، حتی گلدان های خانه خشک شده اند و کسی به یاد آنها نیست. همه اینها ممکن است تجربه هایی باشد که برای بسیاری از مخاطبان آشنا و ملموس به نظر برسد. دوری از اعضای خانواده و دوستان، کم شدن معاشرت ها، غفلت از بسیاری از دلخوشی های بزرگ و کوچک و ترس از مبتلا شدن و مرگ، پیامدهای تلخ روزگار کروناست که در این فیلم به آنها  اشاره می شود.

از آنجا که وقایع نگاری روزانه در این مستند، طبق متن دقیقی پیش نمی روند و فیلمساز پایان مشخصی برای این قصه روزمره تعیین نکرده، پلان ها یکی یکی برداشت شده تا در تدوین نهایی به کار آید، از این‌رو بسیاری از نماها به لحاظ دراماتیک کارکرد ویژه ای ندارند و قابل حذف هستند. این مستند با تمام ضعف ها و کمداشت‌هایش، مستند صادقی است و از این جهت که توانسته گوشه ای از تلاش ها و از خود گذشتگی های کادر درمان را از نزدیک و بی واسطه به تصویر بکشد، تجربه‌ای ارزشمند است.