سینماسینما، محمد تقی‌زاده

مستند «بی‌بی‌جان» ساخته نرگس‌ جودکی و ایمان‌ پاک‌نهاد، به نمایش در آمده در جشنواره سینماحقیقت 

اولین مستند پژوهشی نرگس‌ جودکی و ایمان‌ پاک‌نهاد که سالها به حرفه روزنامه‌نگاری مشغول بودند، اثری قابل تامل و کم نقص از آب درآمده که علاوه بر ارزش‌های محتوایی، امتیازات زیاد فرمی نیز دارد. فیلم داستان دخترکشی و آداب و رسوم مردم افغانستان است که به بهانه واکاوی یک مورد مطالعاتی مشخص، در جریان یکی از این قتل‌های دردآور و آزاردهنده قرار می‌گیریم.

دغدغه‌مندی فیلمسازان در برجسته‌کردن این موضوع اجتماعی مهم که ماحصل سالها فعالیت روزنامه‌نگاری در عرصه اجتماعی بوده، اقدامی ارزنده و قابل‌تحسین در مستند بی‌بی‌جان است، اما نکته حائزاهمیت و امتیاز اصلی این مستند به قدرت داستان‌گویی و ساختار روایی فیلم مربوط می‌شود. جودکی و پاک‌نهاد در نخستین تجربه مشترک فیلمسازی خود، یک داستان پرتنش و عجیب را به جذاب‌ترین و در عین حال پرکشش‌ترین شکل ممکن روایت می‌کنند تا تعلیق بی‌بی‌جان و روایت خوش ریتم و قطره چکانی آن از جمله مزیت‌های مهم فرمی و روایی این مستند به شمار آید. اطلاعات این اتفاق شوم خیلی دقیق و جامع به مخاطب منتقل می‌شود و مسیر روایت داستانی بدون انحراف از خط اصلی، زیاده گویی، احساسات‌گرایی و سانتی‌مانتالیسم‌های رایج به طرز تاثیرگذار و باورپذیری به تصویر درآمده است. با وجود شنیع و خوفناک‌بودن اتفاق اصلی و مشخص‌بودن کامل علل‌ و‌ عوامل آن، فیلمساز به هیچ‌وجه در مقام قاضی و صادرکننده‌ رای قرار نمی‌گیرد و با وجود سیاهی جغرافیای داستان، مستند هرگز به ورطه سیاه‌نمایی کشیده نمی‌شود.

استفاده‌ نکردن از راوی، هرچند کار را برای ساخت فیلم‌‌های مستند که اطلاعات زیادی را در دل خود دارند، سخت و پیچیده می‌کند اما در صورت فائق‌آمدن بر این مشکل، ساختار روایی و داستانی فیلم تاحد زیادی به رئالیسم و واقع‌گرایی نزدیک می‌شود. در بی‌بی‌جان نیز فیلمسازان با گفت‌و‌گو با نزدیکان فرد خاطی(تکنیک مصاحبه) و نگارش جملات کوتاهی توانستند علاوه بر ارائه نسخه سینمایی‌تری از داستان (به جای ساختار رادیوگونه با نریتور)، به باورپذیری و واقع گرایی اثر نیز کمک کنند.

در کل، بی‌بی‌جان مستندی بی‌ادعا اما پرمحتوا است که قصه واقعی و هشداردهنده اجتماعی خود را به دقیق‌ترین، رساترین و جذاب‌ترین شکل روایت کرده، هرگز به دام کلیشه‌های احساسی و سیاه‌نمایی نمی‌افتد و ماجرای تلخ و گزنده خود را بدون آزار و اذیت تماشاگر تعریف می کند.