سینماسینما، حسین سلطان‏ محمدی

در آخرین روز هفته گذشته، شبکه قرآن سیما، سخنانی از حجت‏ الاسلام پناهیان، در مراسم عزاداری ایام فاطمیه حسینیه امام خمینی(ره)، در حضور مقام معظم رهبری را پخش می‏کرد. ایشان در بخشی از سخنانشان، به ویژگی‏ های خواص، اشاره داشتند. یکی از ویژگی‏ های خواص این بود که آورده‏ شان کم است و هزینه‏ شان زیاد. مثال‏ های این خطیب آشنا و اشاراتش، بیشتر به حوزه سایسی جهت داشت؛ اما اینجا می‏ خواهیم برای حوزه دیگری از این ویژگی، با اشاره چند نکته، استفاده کنیم.

ابتدا اینکه، پخش برنامه‏ های تلویزیونی و راه‏اندازی شبکه‏های گوناگون، همه مبتنی بر جلب بیننده و حفظ آن استوار است تا بتوان متکی بر این تعداد تماشاگر رو به افزایش، آگهی و درآمد جذب کرد. توازن میان پخش برنامه و بخش تبلیغی، اصلی است که در بلندمدت، بیننده را در هر کشوری پایبند تلویزیون گردانده است. درست است که اسپانسر یا حامی مالی، به عنوان یک خواص تلویزیونی، آورده مالی دارد اما هم او و هم رسانه و هم ما می‏دانیم که دربرابر گستره وسیع مخاطبش، این آورده اندک است.

نکته دوم آنکه، در بلندمدت، هر شبکه‏ ای واجد هویت خاصی نزد بیننده ایرانی شده است. مثلا کارکرد شبکه تماشا یا نمایش، با آنچه از شبکه یک یا سه انتظار می‏ رود، مشخص است. بنابراین، نباید این انگاره‏ های آشنا را تخریب کرد. زمانی که شبکه سه، به پخش مستقیم مسابقات ورزشی و عمدتا فوتبال خارجی اقدام کرد، از مقامات امنیتی نقل شده بود که این کار، باعث خلوت شدن خیابان‏ ها و کاهش آسیب‏ های اجتماعی شده است. همین کارکرد کوتاه، در سال‏ها بعد، مورد نظر قرار گرفت و حتی شبکه اختصاصی ورزش برقرار شد؛ با این ویژگی که اصلی‏ ترین مسابقات داخلی و خارجی از شبکه سه پخش می‎‏شود زیرا پخش سراسری ‏تری نسبت به شبکه ورزش دارد. بدین ترتیب، از قبل برنامه پخش مستقیم مسابقات عمدتا فوتبال خارجی، اعلام می‏ شود و همگان می‏ دانیم معمولا در شنبه‏ ها و یک‏شنبه‏ ها با فوتبال اروپا، همراهیم و تنظیم زمان می‏ کنیم. بنابراین اگر در این عادت مستمر، خدشه‏ ای وارد شود، قطعا هویت حرفه‏ ای رسانه را خراب کرده‏ ایم.

حالا برسیم به این نکته که روز شنبه ۱۴ اسفند، در رسانه‏ ها، از پخش مستقیم بسیاری از مسابقات فوتبال ایران، انگلستان و اسپانیا خبر دادند. از بازی استقلال گرفته تا رئال مادرید و بازی‏ های دیگر تا برسیم به بازی بارسلونا در ساعت ۲۳ و ۱۵ دقیقه. اما شب هنگام، در شبکه سه مواجهیم با پخش زنده برنامه «ستاره‏ ها» با حضور احسان علیخانی و همکار رسانه‏ ای ما، آرش ظلی‏ پور و مهمانانی چون بهنوش بختیاری و کامبیز دیرباز. ظاهرا برنامه بعد از اخبار ساعت ۲۲، آغاز شده است. وجهه مردمی هنرمندان، پتانسیل احسان علیخانی و البته، اسپانسری (یا خواصی) چون سایت شیپور. موضوع چیست؛ ظاهرا جمع ‏آوری لوازم بلااستفاده در منزل برای بازپخش مجدد آن در میان افراد دیگر، چون دیدیم که خانم بختیاری از یخچال و تلویزیون و امثال آن گفت که اهدا خواهد کرد. تا اینجا همه چیز منطقی و طبیعی است و رابطه میان هنرمند مردمی و چهره معروف اجرا و موضوع مردم‏پسند در آستانه عید و در ایام خانه ‏تکانی و البته خواصی چون سایت شیپور، همه جمع‏ اند. اما برای این نیت خیر و این تدارک محبوبان، چرا به زمان پخش مستقیم بازی فوتبال بارسلونا، دست‏اندازی شد؟ آیا این جزو شرایط اسپانسر بوده است؟ احسان علیخانی در ساعتی دیگری از برنامه‏ های شبکه سه سیما، پتانسیل تجمیع تماشاگر بیشتری دارد تا در ساعت پخش مستقیم فوتبال. هویت این هنرمندان در دست‏اندازی به ساعت پخش مستقیم فوتبال، خیلی کارایی پیدا نمی‏ کند که در ساعت عمومی‏ تری. و اصولا در آن ساعت شب، آدم خیر بیشتر حواسش جمع پیام انتقالی است یا فوتبال‏ دوستی که سال‏ ها عادت کرده برای نرفتن به سمت ماهواره، به شبکه داخلی اتکا کند؟ در ۱۴ اسفند ۱۳۹۵، مسابقه فوتبال بارسلونا با تأخیر پخش شد چون زمان پخش برنامه «ستاره‏ ها» بی دلیل و احتمالا به خاطر خواست اسپانسر، طولانی شده بود (شاهد هم تصویر EPG شبکه که همراه این متن می‏ بینید). برای نظام تصمیم‏ گیری و پخش شبکه سه سیما هم مهم هم نبوده که فوتبال بعد از ده یا پانزده دقیقه یا بیشتر، بعد از آغاز آن، پی گرفته شد در حالی که رویدادهایی در جریان بازی رخ داده بود.

اینجاست که باید گفت، این نمونه خواص برای آورده مالی محدودی که آورده‏ اند، هم به سرمایه اجتماعی هنرمندان و مجری معروف و هم به اعتماد بیننده شبکه سه آسیب زده‏اند، به عبارتی، هزینه محاسبه نشده‏ای بیش از آورده خود برای سیما، داشته‏اند و این از تدبیر مدیریتی به دور است که در محاسبه سود و زیان، برای گرفتن نقدینگی مشهود، سرمایه نامشهود را خدشه ‏دار کنند.