علی نعیمی. منتقد
روند ساخت سریال‌های مناسبتی در تلویزیون از آنجایی شکل گرفت که رسانه ملی احساس کرد در ایام ویژه سال مانند ماه مبارک رمضان یا عید نوروز و ماه محرم نیاز دارد مخاطبان را ضمن آنکه به قصد سرگرمی پای تلویزیون می‌نشاند، بتواند متناسب با ایامی که در پیش دارد، موضوعاتی را مطرح کند که نگاه حساس جریان‌های خاص را مستقیم و غیرمستقیم به سمت خود معطوف کند. در واقع تلویزیون با اجرای شیوه مجموعه‌های مناسبتی سعی کرد سیاستی را در پیش بگیرد که خود را از فضای معمول جامعه جدا نداند و راه انفعال را در پیش نگیرد. شاید اوج این اتفاق در ابتدای دهه ۸۰ بیشتر به چشم می‌آمد. هم‌زمانی عید نوروز با آغاز ماه محرم و عزاداری سالار شهیدان موجب شد تلویزیون دست به ابتکاری دوسویه بزند و با ساخت آثاری ترکیبی، سریال‌هایی با «تنگ ماهی قرمز» و «پرچم مشکی عزا» بسازد. مناسبتی‌سازی در تلویزیون رویکردی رسانه‌ای دارد، یعنی آنجایی که نقش تلویزیون به مثابه یک رسانه فراگیر سعی می‌کند نگاه جامع‌الاطرافی به موضوعات داشته باشد، ساخت آثاری تلویزیونی در حوزه سریال‌ها فارغ از آنکه می‌تواند جنبه سرگرمی داشته باشد، رویکردی آگاهی‌بخش به خود می‌گیرد و ازاین‌رو می‌تواند نگاه غالب جامعه را به بدنه همان جامعه القا کند. این وجه سرگرمی در شیوه اجرای خود در بخش سریالسازی در روزهای ابتدایی خود کارکردی بیرونی داشت و مجموعه‌سازان تلویزیونی با استفاده از نمادهای بیرونی و المان‌های تصویری، رویکردی تبلیغاتی را در آثار خود پیش می‌گرفتند. برای مثال، در ایام ماه محرم با تعریف قصه‌هایی حول یک تکیه عزاداری و استفاده از نماد خیر و شر تلاش می‌کردند نگاه پیام‌رسان تلویزیون، کارکردی تبلیغاتی به خود بگیرد و مخاطب همه آنچه را که باید از محرم درک کند در لایه بیرونی آن جست‌وجو کند. این رویکرد با توجه به کسب تجربه‌های بیشتر در تلویزیون به روندی متعالی تبدیل شد و از مقطعی به بعد تلاش کردند با ساخت آثاری با مضامین برگرفته از ایام ماه محرم به جای شیوه مستقیم، از تصویرسازی و پیام‌رسانی غیرمستقیم در ترویج فرهنگ عاشورایی استفاده کنند. مثال خوب و بارز آن سریال «وفا» ساخته محمدحسین لطیفی است که فیلم‌ساز با استفاده از قصه‌ای امروزی در دنیای امروز به دنبال خیر و شر زمانه خود بود و نمادسازی‌های درون سریال نه آنچنان غیرمنطقی و نه آنچنان بیرونی توانست مخاطب را با خود همراه کند.
اما در چند سال اخیر تلویزیون فقیرتر از قبل در حالی دست به ساخت آثار تلویزیونی ویژه محرم زد که در کندوکاو معانی و مفاهیم ارزشی و دینی کفگیرش به ته دیگ خورده بود و به غیر از چند فرمول دم‌دستی و بی‌خطر که هیچ انگیزه‌ای هم در مخاطب ایجاد نمی‌کند، اقدام به ساخت آثاری کرد که هیچ کدامشان در حافظه تلویزیون جایی ندارند. یک خانواده ثروتمند و سنتی که پدر خانواده در تقابل دو فرزندش که خیر و شر هستند، قرار می‌گیرد و در یک نزاع خانوادگی طرف خیر به طرف شر آسیبی می‌رساند و به کما می‌رود و با شروع ایام عزاداری تحولی شگرف در خانواده رخ می‌دهد و طرف شر نتیجه می‌گیرد انسان خوبی شود! این خط اصلی داستانی سریال‌های چند وقت اخیر تلویزیون است که به مناسبت ماه محرم ساخته شده است. شاید یکی از دلایل این روزمرگی تلویزیون برای ساخت آثار مناسبتی این است که تلویزیون از جایی به بعد خود را موظف به ساخت سریال به هر قیمتی می‌دانست که نتیجه آن البته آنچنان که باید مطلوب نبوده است. اینکه سریال‌سازان ما فکر کنند با یک فرمول تکراری و دم‌دستی که قرار نیست نه مدیران را برانگیخته و نه مخاطب را همراه کند، می‌توانند باکس برنامه‌های تلویزیونی را پر کنند و به اسم سریال مناسبتی اثری را تولید کنند که مورد قبول هیچ‌کدام از دو طرف نیست، نتیجه آن می‌شود که تلویزیون امسال تصمیم بگیرد به جای آنکه تن به این فرمول دهد، سری به آرشیو ۱۰ سال گذشته خود بزند و از میان سریال‌های مناسبتی آثاری را انتخاب کند که مخاطبان با آن خاطره خوشی دارند و می‌توانند آن را تحمل کنند. شاید این اتفاق سرآغازی برای تحول بیشتر مدیران تلویزیون باشد که در آینده به سمت ساخت آثاری بروند که نه معنویت کاذب دارند و نه صرف ساخت در ایام مناسبتی، واژه مناسبتی به آن اطلاق می‌شود. نگاه ممیزی و بسته تلویزیون در سال‌های اخیر نتیجه تلخی را بر روند سریالسازی در این رسانه گذاشته است. با قاطعیت می‌توان گفت این نگاه و دست‌کاری فیلم‌نامه‌های تصویب‌شده در تلویزیون هنگام ساخت سهم مهم و انکار‌نشدنی‌ای را در خلق آثار بی‌مایه و تکراری ایفا می‌کند. در چنین شرایطی یا باید خلاقیت فیلم‌سازان به سمت ساخت آثاری با محتوای مطلوب و قوی پیش برود یا مدیران تلویزیون کمی از نگاه قیم‌مآبانه خود دست بردارند تا هنرمندان و فیلم‌سازان ما اثری را خلق کنند که مطلوب جامعه باشد. هر گاه تلویزیون از خود جسارت
نشان داده است نتیجه مطلوبی گرفته و هر گاه با تنگ‌نظری نسبت به ساخت آثار اهتمام ورزیده، باعث کاهش کیفیت آثار شده است. این‌روزها سری به شبکه‌های سراسری تلویزیون بزنید. با سریال‌های قدیمی تجدید خاطره کنید.
منبع: شرق