سینماسینما، محدثه واعظی‌پور

تماشای مستند «شاهدان پوتین» ساخته ویتالی مانسکی احتمالا این روزها و در حالی که دنیا علیه این سیاستمدار روس موضعگیری کرده، حس و حالی متفاوت با زمان تولید یا نخستین نمایش آن در ایران (دوازدهمین جشنواره «سینماحقیقت») دارد. کنجکاوی نسبت به گذشته پوتین، افکار و عقایدش امروز بیشتر شده و «شاهدان پوتین» سندی است تصویری از دورانی مهم؛ دورانی که پوتین اقتدار امروزش را بر پایه تغییر و تحول‌های آن دوره بنا کرده است.
مانسکی روایتش را از سال ۱۹۹۹ شروع می‌کند؛ زمانی که بوریس یلتسین، پوتین را به عنوان جانشین خود معرفی می‌کند. فیلمساز جستجوگر در دیدارهای پراکنده و گپ و گفت‌های فراوانش تلاش می‌کند از میان صحبت‌های این سیاستمدار آرام و موقر، درونیات او را کشف کند.
فیلم، به خلوت پوتین یا به زندگی خانوادگی‌اش نزدیک نمی‌شود. بیشتر وجه سیاسی شخصیت او را مطرح می‌کند و پوتین را در میان همکاران، همراهان و دوستانش تعریف می‌کند. دوستانی که اغلبشان پس از قدرت گرفتن پوتین حذف شده‌اند. فیلمساز که از انتخاب او راضی نیست، نگرانی‌اش از آنچه قرار است پوتین بر سر روسیه (یا شاید جهان) بیاورد در خلال سوال‌هایش از او مطرح می‎‌کند، محتاط و دست به عصا پیش می‌رود و سعی می‌کند تنها ناظر و راوی یک مقطع باشد. با این حال می‌شود دریافت که فیلم، پیش‌بینی درستی درباره این سیاستمدار و آینده‌ای است که در ذهن دارد. در فصلی که مانسکی با خانواده یلتسین، یک سال پس از شادی انتخاب پوتین در شب سال نو دیدار می‌کند، در چهره خسته و آرام یلتسین، نارضایتی دیده می‌شود. فیلمساز روی این نما و موضع‌گیری صریح یلتسین تمرکزی طولانی ندارد، اما از همان اشاره می‎‌توان امروز را دید و درک کرد. حتی می‌توان خطر تفکر و عقاید پوتین را برای همسایگان روسیه، کاملا حس کرد.
در یکی از بخش‌های فیلم، پوتین به بازدید از خانه‌ای رفته که به آن حمله شده و منفجر شده است. او به مانسکی می‌گوید که هیچ چیزی حمله به مردم بی‌گناه را توجیه نمی‌کند، اما کمی بعد توضیح می‌دهد که دفاع از سرزمین و مردمش به او قدرت مبارزه با تروریست‌ها و اعمال خشونت را خواهد داد. در تمام سکانس‌های فیلم، در شادی پیروزی انتخابات یا لحظات ثبات، حتی دیدار با معلم روزهای مدرسه، پوتین چهره سرد و آرامش را حفظ می‌کند. به همین دلیل بر خلاف نمونه‌های مشابه، تماشاگر «شاهدان پوتین»، نمی‌تواند به راحتی درباره شخصیت اصلی فیلم داوری داشته باشد. نه به او نزدیک می‌شود، نه تحت تاثیرش قرار می‌گیرد و نه به افکارش پی می‌برد. وجه رازآلود این شخصیت بر سراسر فیلم سایه افکنده است. با این حال «شاهدان پوتین» فیلمی است قابل توجه درباره مردی که مثل اغلب دیکتاتورها، روندی طولانی برای اعمال قدرت و حذف همراهان دیروز و رقیبان و مخالفان طی کرده است. او درباره وطن، آزادی و سرفرازی مردم سخن می‌گوید اما دست‌کم در سال‌های اخیر، آنچه انجام داده با حرف‌هایش مقابل دوربین مانسکی تفاوت‌های آشکاری دارد.
امروز و در حالی که پوتین، خودخواهانه مردم را در اوکراین قربانی می‌کند، یک نما از فیلم بیشتر معنا می‌یابد. سیاستمدار جاه‌طلب و بلندپرواز همراه سگش در سیاهی شب گم می‌شود. او در تاریکی همان قدر مرموز و دست نیافتنی است که مقابل دوربین‌ها و زیر نور چراغ‌ها.