حسین سلطان‏محمدی

هرچه مجموعه «کیمیا» به جلو می‏رود، اظهارنظرهای افراد و ارگان‏های مختلف درباره آن بیشتر می‏شود. این موضوع نسبت به مجموعه‏ای که واجد بیشترین قسمت در میان مجموعه‏ های تولیدشده ایرانی است، طبیعی است. اما این طبیعی بودن، به مذاق دست‏اندرکاران این مجموعه خوش نمی‏آید و هرازگاهی که به دام پرسش یکی از همکاران رسانه‏ای می‏افتند، فارغ از اینکه هر اثر و محصول فرهنگی می‏تواند واجد ضعف و قوت باشد، دربرابر انتقادات موضع تهاجمی می‏گیرند یا اصطلاحا به صحرای کربلا می‏زنند.

چندی پیش بهروز افخمی در دلایل عدم رودررو قراردادن فیلمساز و منتقد عنوان می‏کرد که فیلم به هر حال ساخته شده و فیلمساز کاری نمی‏تواند بکند و لزومی ندارد دربرابر دیدگاه منتقد قرار بگیرد زیرا قرار نیست از این دیدگاه برداشت مؤثری برای فیلمی که به نمایش درآمده، داشته باشد. این موضع قابل تأمل است و سازندگان کیمیا و البته سازندگان مجموعه‏هایی مانند آن، نظیر مجموعه «معمای شاه»، باید به آن توجه داشته باشند که وقتی تولیدشان به نمایش درمی‏آید، دربرابر اظهارنظرها، اصطلاحا گارد نگیرند و همانند کارگردان محترم «معمای شاه» مخالفان را شاه دوست و همانند کارگردان محترم «کیمیا»، مخالفان را حسود خطاب نکنند. اثر در حال نمایش با داده‏ها و داشته‏های بسیاری محک می‏خورد و لزومی ندارد داشته‏های تاریخی یا تخصصی منتقدان را نفی کرده و بر داده‏پردازی خود اصرار ورزید.

هنگامی که گفته می‏شود مجموعه «کیمیا» در سه مقطع زمانی: قبل از انقلاب، دوره‌ جنگ و زمان حال روایت می‌شود (به نقل از سایت شبکه دو)، طبیعی است که هرگونه کنش و واکنش درون فیلم محل کنجکاوی می‏شود. بگذریم که در همان ابتدای پخش مجموعه، بعضی دوستان، اصطلاحا گاف‏های طراحی صحنه و طراحی لباس و طراحی چهره قابل تأملی را برشمردند که مستمسک خوبی شد تا هر زمان سازنده اثر دربرابر انتقادات محتوایی قرار بگیرد، با تمسک به آن از پاسخگویی بگریزد، اما نکات دیگری هم دربرابر ما پدیدار است از روند پیش بردن روایت در این مجموعه، که به بعضی از آنها اشاره می‏کنیم.

وقتی نشان می‏شود قهرمان داستان به تکثیر اطلاعیه و پیاده کردن صدای کسی برای انتشار به شکل اطلاعیه می‏پردازد و یا در حال خواندن یا استماع پیام شکستن حکومت نظامی از ساعت چهار بعدازظهر در روز ۲۱ بهمن است، به عنوان بیننده باید یک بار بشنویم که این اطلاعیه یا پیام متعلق به امام خمینی (ره) بوده یا نه؟ چرا پرهیز می‏شود؟ خواندیم که شما قصد بیان تاریخ نداشتید اما نباید واقعیات را حذف می‏کردید.

هنگامی که اعلام شد مادر کیمیا برای شرکت در مراسم گرامیداشت یکی از اقوام که در حادثه آتش‏سوزی سینما رکس آبادان به جنوب می‏رود و در بازگشت خانواده در حال ناهار خوردن نشان داده می‏شود، من باید معترض بشوم که در این زمان تاریخ دار در داستان، ماه رمضان بوده است و چرا ناهار یا پذیرایی در ختم؟

هنگامی که از ۱۶ شهریور ۱۳۵۷ حکومت نظامی و منع عبور و مرور در تهران از ساعت ۲۱ برقرار می‏شد و هر شب کارکنان اداره برق برای اینکه مردم صدای اخبار تلویزیون شاه را در ساعت ۲۱ نشنوند، خاموشی سراسری در تهران می‏دادند، من باید معترض این بشوم که چرا برق در داستان قطع نمی‏شد و حتی گاهی می‏شنویم که مادر کیمیا در همان زمان به دخترش می‏گوید زود به خانه بیا که می‏خواهیم شام به خانه دایی اینا برویم، یا معترض نشوم؟ مگر منع عبور و مرور نیست؟

هنگامی که دو جوان را نشان می‏دهید که خانه عنصر ساواک را شعارنویسی می‏کنند و او از خانه فراری می‏شود، اما روزهای بعد که چند عنصر ساواکی دیگر می‏آیند و مادر کیمیا را دستگیر می‏کنند و مردم چیزی نمی‏گویند، ما باید به این بلبشویی روایی شما که بالأخره عناصر ساواک احساس امنیت می‏کنند یا نه، معترض بشویم یا نه؟

هنگامی که سال تحویل ۱۳۵۸ را نشان می‏دهید یعنی نخستین عید نوروز در انقلاب اسلامی، اما در تلویزیون شما هنگام سال تحویل تقریبا تصویری شبیه پرویز قریب افشار را می‏بینیم، به اینکه انقلاب شده یا هنوز زمان شاهنشاهی است، معترض بشویم یا نه؟

قهرمان شما که همه چیز را با پرسش و جستجو و اعتراض محک می‏زند، در ایام نوروز ۱۳۵۸، نباید در کشاکش رأی‏گیری تعیین نظام جمهوری اسلامی نشان داده شود و اصولا در فضای داستان‏تان نباید در حاشیه روایت، به این پرداخته شود؟ اعتراض کنیم که مسلمات موجود در تاریخ معاصر را نادیده گرفتید یا نه؟

اینکه نشان می‏دهید تا چند ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عناصر وابسته به گروهک‏ها – همان بیژن داستان شما – توانسته به صورت هیئتی یک کارخانه را مصادره کند و اصولا از حکومت جدید نشانی نمی‏دهید و قهرمانان‏تان شخصا ماجرا را با حقه‏ای دیگر رفع و رجوع می‏کنند، به فقدان نظام جدید سیاسی در داستان، به شما اعتراض بکنیم یا نه؟ به شما اعتراض بکنیم که بر مبنای آنچه در تاریخ معاصر مضبوط است، بازماندگان ساواک و عناصر رژیم گذشته، خیلی زود برای ادعای حقوق از دست رفته به ایران بازنگشتند اما در داستان شما در همان نخستین بهار رژیم جدید این موضوع قرار داده شده، یا نه؟

شما که می‏گویید «ما هیچ وقت ادعا نداشتیم که در حال ساخت تاریخ انقلاب اسلامی هستیم. از ابتدا گفتیم، داستان ما سرگذشت دختری به نام کیمیا در بستر حوادث تاریخی چهار دهه گذشته است و انقلاب هم بخشی از آن حوادث تاریخی است. البته ما خودمان از مسائل انقلاب و دفاع مقدس جدا نکرده ایم. منتها در بستر این حوادث مراحل شکل گیری شخصیت این دختر را روایت کرده ایم. عزیزانی که انتظار داشتند من سریالی در خصوص انقلاب اسلامی بسازم اشتباه کرده‌اند. قصد ما ساختن سریالی در خصوص مسائل انقلاب اسلامی نبوده و این مسائل هر از چند گاهی متن ماجرا هم می شوند اما به طور کل در حاشیه داستان سریال ما قرار دارند.» (در مصاحبه با «آی سینما»)، قبول دارید که همان بسترها را جابه‏جا و خطا در روایت نشان دادید؟ آیا به شما اعتراض بکنیم یا نه؟ اگر شما قصد ساخت اثر تاریخی نداشتید، نام «انجمن سینمای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی» در سرلوحه تیتراژ مجموعه به عنوان حامی ساخت اثر، برای چیست؟ برای اشتراک در جابه‏جایی قطعات پازلی به نام انقلاب اسلامی و رسیدن به دستاوردی مورد انتقاد؟ حتی نهادی به نام «شورای نظارت بر سازمان صدا و سیما» بر این باور است که وجه بیان تاریخی اثر آنچنان ملموس است که برای ارزیابی آن، نظرسنجی کرده و پاسخ شما چیست؟ «این نظرسنجی که شما به آن اشاره کردید نمی دانم از کجا آمده و متعلق به کدام نهاد و ارگان است.» جل الخالق! نویسنده‏تان هم به ایسنا گفته: «ما برای اولین بار در فاز اول این مجموعه بحث انقلاب و ریشه‌های آن‌را از میان مردم کوچه و بازار مطرح کردیم. ما همیشه در سریال‌های تاریخی و انقلابی‌مان بیشتر کاخ‌های زمان شاه را نشان می‌دهیم و شخصیت‌هایی مثل فرح، شاه و … را به تصویر می‌کشیم اما در سریال «کیمیا» به بطن مردم رفتیم و تلاش کردیم قصه را مثل یک قالی ریزبافت طراحی کنیم که به خوبی فضای آن زمان تصویر شود.» این تصویرسازی است یا فضاسازی؟ شما دارید تاریخ جدیدی برای انقلاب اسلامی می‏سازید. این را تحریف تاریخ نباید بدانیم که همه عناصر اصلی انقلاب در حاشیه است و عناصر رژیم شاهنشاهی دربرابر انقلاب و ویژگی‏هایش؟ آیا انجمن سینمای دفاع مقدس و انقلاب اسلامی برای سلطنت طلب‏ها از سریال شما حمایت کرده که نویسنده‏تان چنین می‏گوید: «این کار را با کارهای دیگری که همزمان یا پیش از این سریال پخش شده‌اند، مقایسه کنید که به دلیل دیده نشدن ارزش نقد هم نداشته‌اند؛ البته قبول دارم که برخی‌ ایرادها به کار وارد است اما نقد سلطنت‌طلب‌هایی که از قصه‌های ما شاکی هستند و می‌گویند چرا از دوران پهلوی بد می‌گوییم، طبیعی است.»

بازیگر محترم نقش کیمیا به ما یادآور شده که کارگردان محترم این مجموعه جانباز است («اولین بار مادرم گفت. و من بهت زده نگاهش کردم: “جانباز؟؟؟ مگه مى شه؟؟؟ پاى مصنوعى؟؟؟ اون که از منم چالاک تره!”») و نویسنده فیلمنامه خودش را از بستگان شهید جهان‏آرا می‏نامد و می‏گوید «برای ادای دین نسبت به شخصیت شهید جهان‌آرا قرار است در مقاطعی به زندگی ایشان بپردازیم.» (ایسنا) به گونه‏ای که خانواده شهید جهان‏آرا از شنیدن چنین موضوعی، معترض می‏شوند (به نقل از جهان نیوز). این سوابق فقط مسئولیت شما را نسبت به آنچه ساخته‏اید سنگین‏تر کرده است و رافع خطاها نیست.

شما اجازه داده‏اید با جابه‏جایی قطعات رویدادهای انقلاب اسلامی، به این تحلیل امروزی برسید که نویسنده شما به ایسنا گفته است: «متأسفانه ما برای نسل جدید کار خاصی نکرده‌ایم تا شرایط تاریک و خفقان زمان پهلوی را تصویر کنیم. من حدود ۲۰ سال از عمرم را که حدقل ۱۰ سالش به فعالیتهای سیاسی و مبارزاتی گذشت، در آن دوران گذراندم اما در حال حاضر جوان امروزی اصلا تصوری ندارد نسبت به اینکه آن زمان چه شرایط اجتماعی و سیاسی حاکم بوده است. «کیمیا»ی ما در حقیقت نماینده همین نسل معترض است که می‌خواهد بداند در اطرافش چه می‌گذرد و به همین دلیل سیاسی می‌شود. به عنوان نویسنده تمام تلاشم این بود که در سریال «کیمیا» یک بار دیگر همه چیز آن زمان را مرور کنیم و به یاد مردم و مسوولانمان بیاوریم که چه فلاکت‌هایی را تجربه کردیم و چه مصیبت‌ها کشیده‌ایم؛ البته بیان این موضوع مثل حرکت روی لبه تیغ است که باید خیلی مراقب بود.» نویسنده این سطور هم جانباز جنگ است و وقایع برآمده انقلاب اسلامی را چون در سال ۵۷، پانزده ساله بوده، لمس کرده است؛ اما معتقد نیست که آنچه برای پیروزی انقلاب اسلامی انجام شده، فلاکت و مصیبت بوده است. هر مبارزه‏ای سختی دارد ولی نباید سی و چند سال بعد به آن، نسبت فلاکت داد!

کمی به آنچه تاکنون از سوی خودتان و همکاران‏تان درباره این مجموعه گفته شده، بنگرید و بازخوانی کنید و در ادامه، انتقادات را تحمل کنید!

سینماسینما