سینماسینما، الهام نداف؛
سینمای ایران در سال‌های اخیر شاهد توقیف‌های متعددی بوده است که دلایل برخی از آن‌ها به ممیزی و برخی دیگر به ملاحظات سیاسی و اجتماعی بازمی‌گردند. یکی از فیلم‌هایی که درگیر این مسئله شده، «قاتل و وحشی» به کارگردانی حمید نعمت‌الله است. این فیلم که در سال ۱۳۹۸ ساخته شد، هنوز موفق به دریافت پروانه نمایش نشده و سرنوشت آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در این گزارش، به دلایل توقیف این فیلم، وعده‌های داده‌شده برای رفع مشکل، تأثیر چنین موانعی بر کارگردانان و وضعیت کلی ممیزی در سینمای ایران می‌پردازیم.
«قاتل و وحشی»؛ فیلمی که دیده نشد
«قاتل و وحشی» جدیدترین ساخته حمید نعمت‌الله، کارگردان آثاری چون «بوتیک»، «بی‌پولی»، «آرایش غلیظ» و «رگ خواب» است. این فیلم در سال ۱۳۹۸ ساخته شد و از همان ابتدا به‌عنوان یکی از آثار متفاوت این فیلمساز شناخته شد. در این فیلم، بازیگرانی همچون لیلا حاتمی، امین حیایی، ستاره پسیانی، شهرام حقیقت‌دوست، علی عباسی، صابر ابر، نسیم ادبی، مجید نوروزی و چند چهره دیگر حضور دارند.
فیلم داستانی جنایی و معمایی دارد و حال و هوای آن متفاوت از دیگر آثار حمید نعمت‌الله است. از آنجایی که فیلم در جشنواره فیلم فجر حضور پیدا نکرد، اطلاعات زیادی درباره جزئیات قصه آن در دسترس نیست. اما گفته شده که فیلم به لحاظ سبک بصری و اجرا، اثری منحصربه‌فرد در سینمای ایران محسوب می‌شود.
با وجود این ویژگی‌ها، «قاتل و وحشی» با مشکل بزرگی مواجه شد: عدم صدور پروانه نمایش و در نتیجه توقیف فیلم.
چرا فیلم توقیف شد؟
یکی از مهم‌ترین دلایلی که برای توقیف این فیلم عنوان شده، حضور لیلا حاتمی با سر تراشیده در چندین صحنه از فیلم است. برخی مراجع نظارتی و اعضای شورای پروانه نمایش، این مسئله را مغایر با موازین فرهنگی و شرعی دانسته‌اند.
در سال‌های گذشته، موارد مشابهی در سینمای ایران پیش آمده که در آن‌ها ظاهر بازیگران زن با ممیزی روبه‌رو شده است. اما در مورد «قاتل و وحشی»، این موضوع به یکی از دلایل اصلی توقیف تبدیل شد.
محمدحسین فرج، یکی از اعضای وقت شورای پروانه نمایش، در مورد این فیلم گفته: «حدود ۸۰ درصد از محتوای فیلم دارای مشکل شرعی است و اصلاح آن ممکن نیست.»
با این حال، سازندگان فیلم بارها اعلام کرده‌اند که این مشکلات قابل حل است و فیلم می‌تواند با انجام اصلاحاتی، پروانه نمایش بگیرد. اما به نظر می‌رسد که مسئله اصلی چیزی فراتر از اصلاحات جزئی است.
وعده‌های رفع توقیف؛ آیا امیدی هست؟
طی این سال‌ها، وعده‌های متعددی برای حل مشکل فیلم داده شده است. در سال ۱۴۰۰، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد که پرونده فیلم در حال بررسی است و ممکن است با اصلاحاتی، امکان اکران آن فراهم شود.
در سال ۱۴۰۱، پس از تغییرات مدیریتی در سازمان سینمایی، برخی از سینماگران امیدوار بودند که شرایط برای رفع توقیف فیلم‌های بلاتکلیف تغییر کند. اما تا امروز، هیچ خبر رسمی درباره صدور مجوز برای «قاتل و وحشی» منتشر نشده است.
جالب است که فیلم در برخی جشنواره‌های خارجی پذیرفته شده و حتی قرار بود در جشنواره برلین ۲۰۲۱ به نمایش درآید، اما به دلیل مخالفت وزارت ارشاد، اجازه خروج فیلم از کشور داده نشد.
تأثیر توقیف بر کارگردان‌ها و سینماگران
توقیف یک فیلم نه‌تنها برای کارگردان و تهیه‌کننده، بلکه برای تمام عوامل سازنده یک شکست بزرگ محسوب می‌شود. سرمایه‌گذاری هنگفتی که برای ساخت فیلم انجام شده به هدر می‌رود، بازیگران و عوامل فیلم از دیده شدن کار خود محروم می‌شوند و اعتماد سینماگران به فضای کاری خود کاهش می‌یابد.
در مورد «قاتل و وحشی»، این مسئله دوچندان اهمیت دارد. حمید نعمت‌الله از فیلمسازان صاحب‌سبک و باسابقه سینمای ایران است و توقیف اثر او می‌تواند پیامی منفی برای دیگر فیلمسازان داشته باشد.
سینماگرانی که فیلم‌هایشان توقیف می‌شود، با چالش‌های متعددی از جمله از بین رفتن انگیزه برای ساخت آثار جدید، مشکلات مالی ناشی از عدم بازگشت سرمایه، سخت‌تر شدن دریافت پروانه ساخت برای پروژه‌های بعدی، ایجاد فضایی پر از سانسور و خودسانسوری در بین فیلمسازان روبرو می‌شوند. همچنین، توقیف طولانی‌مدت فیلم‌ها باعث می‌شود که بسیاری از آن‌ها، حتی اگر بعد از چند سال مجوز اکران بگیرند، دیگر تازگی و جذابیت اولیه را نداشته باشند.
چرا ممیزی و توقیف همچنان ادامه دارد؟
مسئله ممیزی و توقیف فیلم‌ها در کشور، مسئله‌ای قدیمی است که همواره مورد بحث بوده است. در سال‌های اخیر، برخی از فیلم‌ها توانسته‌اند پس از سال‌ها توقیف، روی پرده بروند (مانند «خانه پدری» و «عصبانی نیستم»)، اما بسیاری از آثار همچنان در انتظار دریافت مجوز باقی مانده‌اند.
دلیل اصلی این مسئله، نبود قوانین شفاف و یکپارچه در مورد ممیزی فیلم‌ها است. برخی فیلم‌ها بدون مشکل خاصی مجوز دریافت می‌کنند، در حالی که برخی دیگر حتی با اصلاحات گسترده نیز موفق به اکران نمی‌شوند. این موضوع باعث می‌شود که سینماگران همواره با نوعی عدم اطمینان مواجه باشند و ندانند که چه چیزی ممکن است مانع اکران فیلمشان شود.
آینده‌ی «قاتل و وحشی» چه خواهد شد؟
«قاتل و وحشی» همچنان در انتظار صدور مجوز اکران است و مشخص نیست که سرنوشت آن چه خواهد شد. با تغییرات مدیریتی در سازمان سینمایی و افزایش فشار از سوی سینماگران، شاید در آینده راهی برای نمایش این فیلم پیدا شود. اما این سوال همچنان باقی است: آیا سینمای ایران می‌تواند از این چرخه توقیف و ممیزی‌های سلیقه‌ای خارج شود؟
در نهایت، این مسئله فراتر از یک فیلم یا یک کارگردان است. تا زمانی که قوانین ممیزی در سینمای ایران شفاف و یکدست نشود، فیلمسازان همواره با این نگرانی مواجه خواهند بود که آیا اثرشان فرصت دیده شدن خواهد داشت یا خیر.
برای «قاتل و وحشی» و فیلم‌های دیگری که سال‌ها در بلاتکلیفی به سر می‌برند، شاید تنها امید، تغییر در نگاه سیاست‌گذاران فرهنگی باشد؛ تغییری که شاید دیر برسد، اما سینماگران و علاقه‌مندان به هنر هفتم همچنان به آن امیدوارند.