سینماسینما، مهگان فرهنگ*

به بهانه نمایشگاه آنلاین عکس‌های مریم زندی در گالری گلستان از ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ 

«از همان روز اولی که دوربینی در دست داشتم، سعی کردم آنچه را که در ذهن داشتم از طریق آن بیان کنم. فهمیدم که با دوربینم می توانم رویاهایم را دنبال کنم، به دنیا سفر کنم، لحظات گذرای زندگی و چیزهایی را که از دست می روند ثبت کنم. همانطور که ترس از دست دادن از سنین جوانی به دلیل تجربه تلخی در من ریشه گرفته بود. علاوه بر این، عکاسی منبع هیجان، امید و انرژی برای من بود و در عین حال تنها چیزی بود که می توانست این نشاط جمع شده را برآورده کند. این چرخه در من تکرار می شود و به زندگی من معنا می بخشد. احساسی که همیشه برای زندگی و زنده بودن به آن احتیاج داشتم. بدیهی است که در آغاز درک روشنی از تأثیر و عملکرد عکاسی در زندگی خود نداشتم، اما به تدریج و با گذشت زمان این درک به آگاهی من راه یافت و از آن پس من آگاهانه عکاسی را برای ادامه زندگی خود انتخاب کردم.»
(مریم زندی به نقل از خودش، ترجمه و برگرفته از وبسایت مریم زندی)

مریم زندی یک عکاس توانمند و آگاه است. این تنها جمله ای است که می‌شود برای او به‌کار برد. وقتی قرار است به حساس ترین بخش تاریخ ایران در دوران معاصر نگاه شود که مهمترین بخش آن انقلاب ۵۷ است، نام مریم زندی در کنار تمامی عکاسان آن سال ها دیده می‌شود و عکس های جسورانه ای که از آن روزهای تاریخی برجای مانده و یا سال ها پس از آن.
مدون ترین مجموعه عکس های انقلاب تا شکل گیری حکومت در آثار مریم زندی دیده می‌شود. تفاوتی بین عکس های او و دیگر عکاسان آن سال ها وجود ندارد همه بازتاب شرایط اجتماعی زمان خودشان هستند. اما پس از مطالعه تصویری متوجه خواهیم شد که در عکس های مریم زندی حضور زنان بیشتر است. همین است که مریم زندی را متفاوت می‌کند اول اینکه او در حال ثبت لحظات تاریخی ایران است و دوم اینکه زنان در عکس هایش بیشتر قدرت دارند.
مریم زندی متولد گرگان و دانش آموخته دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است.
مریم زندی نمایشگاه‌های بسیاری در ایران و خارج از ایران به صورت انفرادی و گروهی داشته است. بیش از ده جلد کتاب عکاسی دارد. از او مجموعه های متنوعی به چاپ رسیده‌اند و هر کدام دارای ویژگی خودشان است. ازجمله مجموعه‌های مریم زندی می‌توان به «ترکمن و صحرا»، «تک‌چهره نویسندگان در کتاب آنتولوژی داستان نویسی در ایران»، «چهره‌ها» جلد یک سیمایی از ادبیات معاصر ایران، «چهره‌ها» که شامل پرتره هایی از هنرمندان سینما، تئاتر و ﺍدﺑﯿﺎﺕ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺍﯾﺮﺍﻥ و موسیقی ایران است، اشاره کرد. همچنین «عکاشی، کتاب نقاشی روی عکس» کار مشترک با ابراهیم حقیقی، «اﯾﺮﺍﻥ ﮔﻞ ﻣﺤﺒﻮﺏ ﻣﻦ» ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﮑﺲ ﮔﻞ ﻭ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺍﯾﺮﺍﻥ، «چهره‌هاﻱ ﻣﻌﻤﺎﺭﺍﻥ ﺍﯾﺮﺍﻥ» ﺟﻠد ﺍﻭﻝ ۱۳۸۶، «ﺁﺑﯽ ﺑﺎ ﺧﻂ ﻗﺮﻣﺰ» و دو کتاب  «انقلاب۵۷» و «حکومت ۵۸» که کتاب های بسیار مهمی در تاریخ معاصر ایران هستند.
اولین دوربینش، یک دوربین ریکو تک لنزی بوده که برادرش نادر ابراهیمی در سال۱۳۴۷ برای او خریده بوده و مریم زندی را به دنیای عکاسی وارد می‌کند. چندین مجموعه بی‌نظیر و ناب از او وجود دارد از جمله ترکمن ها که مریم زندی همیشه با علاقه از آن صحبت می‌کند. اما عکس های مستند او نیز از تجربه های متفاوت تاریخ عکاسی ایران است.
عکاسی خیابانی و مستند که با شروع انقلاب تجربه می کند. عکس هایش برگرفته از انرژی فرواوان و روحیه ی ماجراجویانه ی مریم زندی است.
انقلابی در حال شکل گرفتن است که جدید است و باعث می‌شود او در خیابان ها به عکاسی بپردازد. از رفتن به میان جمعیت تا ایستادن بر سقف مینی بوس و از ستون بالا رفتن که بتواند بر فضا مسلط باشد و هر اتفاق دیگری که عکاسان مستند تجربه آن را دارند.
در عکاسی، تصاویر ثبت شده از جریانات اجتماعی می‌تواند بر قدرت و شکل دهی جریانی که در حال شکل گیری است، تاثیر بگذارد و همراهی کند.
او در سال های ۱۹۷۹ و ۱۹۸۰ چهار نمایشگاه از حضور مردم در انقلاب برگزار می‌کند.
– نمایشگاه گروهی، گزارشی از انقلاب، دانشکده هنرهای زیبا. ۱۳۵۷، مارس ۱۹۷۹٫
– نمایشگاه انفرادی، زن در انقلاب، سالن وزارت کار و امور اجتماعی ۱۳۵۷ مارس ۱۹۷۹٫
– نمایشگاه انفرادی، یک روز در خانه دکتر محمد مصدق ۱۳۵۷
– نمایشگاه انفرادی، زنان انقلاب، باغ فردوس، ۱۳۵۷ می ۱۹۷۹٫
محدودیت های پیش آمده و شرایط ماندن در خیابان مسیر عکاسی مریم زندی را تغییر داد و عدم اجازه حضور در جنگ به او، باعث به وجود آمدن تغییر مسیر شد.
می‌توان گفت که تا به حال حضور هیچ زن دیگری جز مریم زندی در بین عکاسان انقلاب دیده نمی‌شود و از آن مهمتر پی گیری و ثبت وقایع ۵۸ که بسیار مهم است و در مجموعه ی حکومت۵۸ دیده می‌شود. تا جایی‌که روزنامه گاردین در فوریه ۲۰۱۶ در آستانه سی و هفتمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران اقدام به انتشار تصاویری از انقلاب ۵۷ ایران که توسط مریم زندی گرفته شده است، کرد و از او به عنوان یکی از عکاسان مطرح ایرانی نام برد.
مجموعه پرتره های مریم زندی یک مجموعه هوشمندانه و صبورانه است که حدود ۲۰ سال زمان برای آن گذاشته شده. مجموعه پرتره هایی که امروز به راحتی می‌توان از هر هنرمند و چهره فرهنگی دید. از بزرگان ادبیات، سینما، تئاتر، موسیقی و ….
مریم زندی همچنان عکاسی می‌کند، عکس هایش زیبایی شناسی خودش را دارد. در گفتگوهایش می گوید که در مقابل دنیای دیجیتال مقاومتی نشان نداده و باز در ادامه راه از آن بهره گرفته است.
عکس های طبیعت او چیزهای جدیدی نیست چرا که او زمانی پروژه ترکمن ها را کار کرده بود و با عناصر طبیعی آشناست. عاشقانه طبیعت را دوست دارد.
از مصائب عکاسی برای زنان در گفتگوهایش می گوید، اگر چه خودش در زمانی سخت تر به این راه قدم گذاشته بود.
مریم زندی فروتنانه با جوان ها صحبت می‌کند، از تجربیاتش می‌گوید و از مسیر سختی که به عنوان یک زن در میان فضای آن زمان و حتی امروز دارد، می‌گوید.او معتقد است کار کردن و مستقل بودن، بخصوص برای یک زن و در حرفه‏‌ای مثل عکاسی، در جامعه‌ی ما آسان نیست. او تا به امروز حدود ۴ دهه تلاش برای عکاسی، و فرهنگ ایران داشته است و فردی پیروز و موفق است. چرا که عکس هایش مسیر خود را پیدا کرده اند. او در ساختن و زنده نگه داشتن اسناد تاریخی کشورش سهیم است.
بهترین چهره ها را از برترین های فرهنگ و هنر این کشور را ثبت کرده و سال هاست به عکاسی طبیعت می‌پردازد و ….
او را در ساخت فرهنگ جامعه‌اش می توان شریک دانست و اینکه فردی دغدغه منداست.
مریم زندی همیشه از نادر ابراهیمی، برادرش به عنوان کسی که همیشه با او بوده در کارهای او حضور داشته صحبت می‌کند و قرار است مجموعه نامه های خودشان را در قالب کتابی ارائه دهد.
از تجربیات متفاوت مریم زندی بازی در سریال مطرح و مورد توجه «آتش بدون دود» است و همچنین سریال های دیگری که نادر ابراهیمی برای تلویزیون کار کرده بود.
مریم زندی که همیشه با دوربین دیده می‌شود، در آتش بدون دود که یکی از مجموعه تلویزیونی های خوبی است که در سال ۱۳۵۳–۱۳۵۴ و به کارگردانی نادر ابراهیمی ساخته شد و از تلویزیون ملی ایران پخش شد، در نقش سولماز بازی کرد و خود جلو دوربین قرار گرفت. این سریال شامل سه بخش بود و با فرمت ۱۶ میلیمتری، سیاه و سفید در ۳۲ قسمت ۶۰ دقیقه‌ای ساخته شد.
از تجربه های خوب بازیگری مریم زندی بازی در فیلم صدای صحرا ساخته نادر ابراهیمی در سال ۵۴ است. مریم زندی می‌گوید تجربه های سینمایی من در کنار برادرم نادر بود.
مریم زندی قرار است از ۲۴ اردیبهشت نمایشگاه آنلاین از کارهایش در گالری گلستان ارائه کند و این یعنی فرصتی برای دیدن متمرکزانه بر کارهای ایشان. مریم زندی همچنان عکس می‌گیرد و بنا به گفته خودش عکاسی را به زندگی اش دعوت کرده است.
در یکی از برنامه های شب های بخارا که به مریم زندی اختصاص داده شده بود اسماعیل عباسی – عکاس – اظهار کرد: هر روز که زمین می‎گردد و خورشید می‌دمد، گروهی از آدمیان از خواب برمی‏‌خیزند تا جهان را به جای دو چشم با سه چشم بنگرند. آن‌ها نویسندگان زندگینامه‌ی تصویری زمین هستند. آن‌ها موجب تغییر شیوه‌ی دیدن ما می‌شوند. مریم زندی اگرچه از طریق دعوت به بازی در فیلم و مجموعه‌ی تلویزیونی توسط برادرش زنده‎ یاد «نادر ابراهیمی» وارد کار بازیگری شد، اما آینده‌ی خود را به واسطه‌ی دوربینی که از برادرش گرفت، ترسیم کرد و بهتر بگویم ساخت.

( بخش بیشتری از این نوشتار برگرفته از گفتگوی آنلاین من با مریم زندی در اردیبهشت۱۳۹۹ بود)

*نویسنده و پژوهشگر ارتباطات (سینما و عکس)

منابع:

https://www.theguardian.com/world/iran-blog/2016/feb/08/iran-1979-revolution-photograhy-maryam-zandi-pictures-enqelab-e-57

http://www.maryamzandi.com