سینماسینما، محدثه واعظی‌پور

مستند «ساموئل خاچیکیان، یک گفت‌وگو» ساخته امید نجوان، برای دوستداران سینمای ایران، فیلمی تماشایی و جذاب، خاطره‌انگیز و حسرت‌بار است.

مستند «ساموئل خاچیکیان، یک گفت‌وگو» مثل اغلب مستندهای پرتره درباره سینماگران شاخص، به بررسی فعالیت‌ها و جایگاه حرفه‌ای فیلمسازی می‌پردازد که دو دهه از درگذشت و غیبتش در سینمای ایران گذشته است. خاچیکیان، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از «عقاب‌ها» عملا جایگاه باشکوه و خاص خود، به عنوان سینماگری مولف، کوشا و محبوب را از دست داد. سالخوردگی به سراغش آمد و بیش و پیش از آن، زیست طبیعی خود را از دست داد. مدیران سینمایی وقت، به دنبال کشف چهره‌های تازه بودند و امتداد موفقیت و شهرت ستاره‌های قبل، برایشان مطلوب نبود. خواه در قامت بازیگر، خواه در قالب فیلمساز. پس، «چاوش» که از جنس سینمای خاچیکیان نبود، او را وارد مسیری کرد که به کم کاری، انزوا و حذف از سینمای ایران انجامید.

مستند امید نجوان که منتقد سینماست، نگاهی جستجوگرانه به روند فیلمسازی خاچیکیان دارد، عشق او به سینما، عزت نفس و سلامتش در کار را به تصویر می‌کشد و در کنار روایت پرفراز و فرود زندگی یک فیلمساز حرفه‌ای، مسیر سینمای ایران از اواخر دهه سی که خاچیکیان، فیلمسازی را آغاز کرد تا دهه هفتاد را عیان می‌کند. فیلم، ابتدا با روایت خاچیکیان پیش می‌رود، انتخاب فیلم‌ها و سکانس‌ها، درست و دقیق است، پس از آن گفتگوها شروع می‌شود که خاطراتی درباره شکل فیلمسازی و کوشش خاچیکیان است، و عکس‌ها و تصاویر که تماشایی هستند. «ساموئل خاچیکیان، یک گفت‌وگو» فیلمی سرپا و نوستالژیک است، به ویژه برای آنهایی که به سینمای ایران علاقه‌مندند و رد پای بزرگانش را می‌جویند و دستاوردهایش را منوط به یک دوره، یا تعدادی اندک از فیلمسازان بیشتر شناخته شده، نمی‌دانند.

علاقه و تسلط امید نجوان به موضوع و تاریخ سینمای ایران، باعث شده او هم در قالب گفت‌وگوکننده به نکاتی درست اشاره کند، هم در نقش فیلمساز، بخش‌هایی از تاریخ یا حتی زندگی شخصی خاچیکیان را برجسته کند که شنیدن و دیدنشان، باارزش است. شاید یکی از مهمترین وجوه شخصیت خاچیکیان، که اغلب گفت‌وگوکنندگان بر آن، صحه می‌گذارند، سلامت نفس و اخلاق خوش است. عنصری که در زندگی امروز و قوانین نسل جدید غیبتی پررنگ دارد. خاچیکیان، به عنوان فیلمساز محبوب مردم، کارگردانی که اغلب فیلم‌هایش پرفروش بوده و بسیاری از تهیه‌کنندگان دوست داشته‌اند با او همکاری کنند، هرگز بنده ثروت نشد و علایق و دغدغه‌هایش درباره روایت، فیلمسازی و کارگردانی را فدای مواهب مالی نکرد. این شاید، کلیدی‌ترین نکته مستند امید نجوان باشد، آنهم در روزگاری که تعدادی از سینماگران، فقط به واسطه روابط از این پروژه به آن پروژه می‌روند و آثار بی کیفیت تولید می‌کنند و معیاری جز منفعت مالی ندارند. دریغ برانگیز است که سینما، سینمای امروز ایران، میراث عاشقان این هنر را اینچنین، بی‌ارزش و درگیر مناسبات سیاسی، مالی و معادلات غیرفرهنگی کرده است.

مستند امید نجوان، این روزها در سینماهای «هنر و تجربه» اکران شده است، تماشای فیلمی پرکشش، پر از تصاویر تازه و باکیفیت از یک عاشق سینما احتمالا برای دوستداران هنر سینما جذاب، گاهی غرورآفرین و البته در بعضی موارد دریغ‌برانگیز است. تلاش صادقانه امید نجوان، برای ثبت بخشی از تاریخ سینمای ایران که معمولا نادیده انگاشته شده، یا درباره آن با حب و بغض داوری شده است، قابل تحسین است.