سینماسینما، فریبا اشوئی

فیلم درباره زنی به نام فریده است که ۴۰ سال پیش در حرم امام رضا (ع) رها شده وبعد از انتقال به شیرخوارگاه، توسط زوجی هلندی به فرزندی انتخاب و به هلند برده می‌شود و… .

درجستجوی فریده را بیشتر می توان یک داکیودرام متفاوت تعریف نمود تا یک مستند ساده و یک خطی. پی‌رنگ هویتی غالب بر قصه، آن قدرتعلیق و بحران های پیش بینی نشده، در خود دارد که فضای مستند را به درامی پرکشش و پرتعلیق بدل سازد. همین ها برای فُرم درامایی روایت لازم و کافی به نظر می رسند. روایت درجستجوی فریده از دومنظر، حضور فریده در ایران را دنبال می کند. اولی، به جستجوی گمشده های فریده اختصاص یافته و آن دیگری هم به رویارویی او با هویت گمشده اش. منظردوم دقیقا بر رویارویی و تقابل فرهنگ ها و بروز تفاوت‌ها تمرکز دارد (آغازروایت به آشنایی مخاطب باخانواده سرد و بی روح هلندی می گذرد تا تقابل این دو فرهنگ کاملاً به مخاطب منتقل شود. هرچند که این سکانس ها خیلی کوتاه از آب در آمده است).

دربخش هویتی اما، درجستجوی فریده تودرتوی دراماتیزه ای است که ماحصلش آشنایی قهرمان داستان، با جهان های متفاوتی است که تاکنون تجربه اش نکرده است. امادر عبور از این تودرتوی دراماتیک، نه تنها مستند ساز سعی نمی کند از تعقیب فریده دراین فضاها سوءاستفاده کند، بلکه با هوشمندی نگاهی کاملا هدفمند و چارچوب دار به جریانات را در فیلمش دنبال نموده و درگیر حاشیه ها هم نمی شود. پایبندی به همین چارچوب هاست که خطوط اصلی داستان راتا انتها حفظ نموده وباعث می شود خط اصلی مستند به بیراهه نرود. مستندهای فراوانی وجود داشته اند که به دلیل بی نظمی در طرح موضوعات،دچار پراکندگی و هرز رفتن سوژه شده اند و از قبل این بی سلیقگی ها ضربه هم دیده اند. امادر جستجوی فریده برعکس نمونه های یاد شده با ایجاد و حفظ یک ریتم مفرح و خوب در تدوین، توانسته از اوج های عاطفی روایت به زیبایی عبور نموده و لحظات خوب و بد (دراماتیک) مطلوبی را در اندازه های استاندارد، مرسوم ورئالش به مخاطب ارائه نماید.

حفظ همین قدر و اندازه هاست که حکایت بازیابی هویتی فریده را به درستی بر باور مخاطب می نشاند. فریده در مستند درجستجوی فریده نمودار کاملی از تحول یک شخصیت در دل درام را به تصویر می کشد. در آغاز سفر فریده به ایران، تنها عنصر هویتی او که تعلقاتش را به مشرق زمین تایید می کند ظاهر اوست. اما درون این فُرم ظاهر، محتوا و تعلقات غریب او پنهان شده است. (رفتارهای سرد و خلق و خوی خط کشی شده غربی اش) به مرور زمان، به واسطه آشنایی و هم نشینی با خانواده های ایرانی (با انگیزه یافتن خانواده اش)، تغییرات در رفتارها و تعلقات فکری اش ذره ذره نمود می یابد.

تاثیرات فرهنگی،احساسی و اخلاقی خانواده ها درآیینه صاف و بدون خط و خش فریده که پیش از این تصویر کاملی از این همه احساسات را در خود نداشته به زیبایی منعکس می شوند. از آن سمت نیز، یعنی سمت خانواده های ضعیف و کم توان ایرانی، که روزگاری به دلیل گرفتاری های ریز و درشت کودک خود را به امید خدایش رها کرده اند، از سوی مستند ساز، شاهد نمایش یک پالایش و چرک زدایی دلنشین هستیم. در این بخش نگاه فیلم ساز درون لابیرنت رویدادها تنها عبور از لحظه ها است. نگاهی رودررو و بی‌واسطه. بدون درگیری و به دست انداز انداختن درام و افتادن در دام اگرها و شایدها و بایدها. قضاوتی در این میان در کار نیست. تنها گرته برداری از احوالات بد دیروز و امید به آرزوهای امروز ،هویتی است که فیلم ساز در میان خانواده های ایرانی عزیز باخته یا بهتر بگوییم عزیز گم کرده به دنبال آن بوده است. سرانجام این سفر اما در حقیقت ارجاع به هویت گم شده فریده است. هویتی که دیوارهای سرد تنهایی درونش را می شکند و نگاهش را به زندگی و جهان پیرامونش متحول می سازد. در جستجوی فریده در سینمای مستند پدیده قابل و درخشانی به حساب می آید. قابلیت های فراوان این داکیودراما در دو بخش محتوا (پیام انسانی) و فُرم (عناصر دراماتیکی،شخصیت پردازی،تدوین و..) در طول متن برشماری شد.

اما آن چه که موفقیت این فیلم مستند را گارانتی می کند، هوشمندی سازندگان آن در آنالیز دغدغه های انسان امروز در جهان مدرن و تکنولوژی زده است. جهانی که با شتابی وصف ناپذیر روبه جلو حرکت می کند و برای افزودن به سرعتش هرروز بار خود راسبکتر می کند. در جهان غربی که مستند ساز فریده را نماینده آن ساخته مفاهیمی چون هویت انسانی، تعلقات معنوی، خصایص اخلاقی و از همه مهم تر خانواده یا ناشناخته اند و یا معانی وتعابیر گذشته خود را ندارند. در جستجوی فریده ارجاع به هویت و ذات گم شده و ناب انسان امروز در جهان غرب است که به زودی در تمام جهان تسری خواهد یافت.