سینماسینما، آریو همتی
فیلم «فریاد زیر آب» بنا بر مقولهبندی ساختاریک یعنی سینمای پیشاساختار، ساختارمند، پساساختارگرا و فراساختارگرا در نوع سینمای ساختارگرای کلاسیک قرار میگیرد. از سال ۱۳۵۳ با فرزان دلجو و امیر مجاهد موجی موسوم به موج فرزان دلجو در میان سینمای جوانگرای دهه پنجاه به وجود آمد که آثاری مانند «فریاد زیر آب» متاثر از آن ساخته شدند.
فیلم سیروس الوند اثری به قاعده محسوب میشود. اگر قرار باشد ده اثر شاخص در سینمای ساختارکلاسیک ایران داشته باشیم به ترتیب زمانی میتوان «فریاد زیر آب» الوند را در کنار فیلمهای «افسونگر» اسماعیل کوشان، «گنج قارون» سیامک یاسمی، «سلطان قلبها» محمدعلی فردین، «کوچه مردها» سعید مطلبی، «بابا نان داد» امان منطقی، «همسفر» مسعود اسدالهی، «بوی گندم» فرزان دلجو و امیرمجاهد، «در امتداد شب» پرویز صیاد و «تاراج» ایرج قادری نام برد.
فیلم «فریاد زیر آب» در نوع سنت سوژهگرایی و با ستایش مفاهیمی مانند رفاقت و جوانمردی و در نوع سیستمهای اخلاقگرای پیشینی تعبیر میشود. نخست باید فیلمنامه را دید که بسیار دقیق و ریزومیک روابط را تعریف میکند و فراز و فرودها را درست میچیند. سیروس الوند در مقام کارگردان توانسته یکی از قلههای سینمای سرمایهمحور دهه پنجاه را به تصویر بکشد. حضور داریوش اقبالی و فرزانه تاییدی که بر جزئیات بسیار تسلط دارند در کنار بهروز بهنژاد که مکملی درخشان برای آنهاست توانسته مخاطب انبوهی را در طول دههها سمت این فیلم جذب کند.
مهمترین وجه تفاوتسازی عنایت بخشی و نقش منفی او یعنی کاراکتر نصیر در سوء استفاده از آذر با بازی فرزانه تاییدی است که در تقابل با عزت دستپاچهی جوان ـ داریوش ـ قرار میگیرد و موجب شکلگیری درام جذابی میشود. زوج تفاوتساز عزت دستپاچه با پدرش، که کیومرث ملکمطیعی به خوبی از عهده آن بر میآید نیز از وجوه مهم تفاوتسازی است که نشاندهنده نگره متفاوت دو نسل است.
سیروس الوند به عنوان یک کارگردان جوان که عقبه فیلمنامهنویسی داشت با فیلم «فریاد زیر آب» حضور خویش را در سینما تثبیت کرد و چند دهه با ساخت فیلمهایی در همین سبک و سیاق به عنوان مهمترین ادامهدهنده سینمای جوانان نیمه دهه پنجاه یا به اصطلاح سینمای موج فرزان دلجو توانست بیش از پیش آن را به جامعه سینمایی نسلهای بعد معرفی کند. آخرین جلوهنماییهای این نوع در فیلمهایی مانند «دستهای آلوده» و «پرتقال خونی» که در اولی با بازی شگفتانگیز هدیه تهرانی و ارائه قهرمانی غیرکلیشهای دیبا مواجه بودیم و در دومی بازیهای عالی عربنیا و حامد بهداد که با دو حس متفاوت زوج تفاوتساز پولدار ـ بیپول را بر پرده جانی دگر بخشیدند.
فیلم «فریاد زیر آب» بعد از گذشت نزدیک به نیم قرن همچنان در بین نسلهای بعدی جوانان ایرانی به سبب المانهای جوانپسند، نیروی جوانی، حضور خیابان چون تا پیش از موج یاران دلجو و فیلمهای جوانان نیمه دهه پنجاه خیابان به ما هو خیابان در سینمای ایران نداشتیم ، عشق و مرگ ، و ستایش رفاقت و همچنین انرژی داریوش، فرزانه تاییدی و بهروز بهنژاد مورد توجه است.