سینماسینما، امیرعلی نصیری
مجموعه جیران داستانی عاشقانه و تاریخی است که شش سال از زندگی ناصرالدین شاه ـ چهارمین پادشاه قاجار ـ را به تصویر می‌کشد؛ این ماجرا که در دوران پس از مرگ امیرکبیر و صدراعظم شدن میرزا آقاخان نوری شروع می‌شود؛ داستان آشنایی و عشق شاه با دختر روستایی به نام خدیجه‌خانم تجریشی است که به سبب چشمان درشتش، شاه نام «جیران» را بر او نهاد*.
در میان انبوه مجموعه‌های نمایش خانگی، جیران نکات مثبتی برای من داشت که باعث شد تاکنون از تماشایش پشیمان نشوم:
ـ مهم‌ترین دلیل، حضور فردی در تاریخ با نام خدیجه‌خانم تجریشی (ملقب به جیران) که همسر موقت شاه بوده است.
ـ یادآوری تاریخی برخی از حوادث؛ مثلاً آقاخان نوری وزیر بعد از امیرکبیر بود و کسی که در قتل او نقش داشت.
ـ عزت‌الدوله یا ملک‌زاده (خواهر ناصرالدین شاه) به عقد فرزند آقاخان نوری در آمد.
ـ آشنایی‌زدایی از چهره شاهان قجری؛ به‌عنوان فردی بی‌اراده که کاملاً تحت تأثیر دیگران است.
ـ معنی «صاحبقرانیه» و اینکه لقب ناصرالدین شاه بوده است؛ عنوانی که بر روی کاخ ییلاقی شاه نیز گذاشته شد.
ـ آشنایی با برخی از مشاغل زمان قاجار؛ مانند خواجه‌باشی یا نظام‌الملک.
اما نقاط ضعفی نیز دارد که باعث تأسف است و آرزو می‌کردم به شکل دیگری رقم می‌خورد تا شاهد نتیجه بهتری بودیم:
ـ چهره‌پردازی بازیگران (به‌ویژه ناصرالدین شاه تا پیش از اصلاح محاسن) مبالغه‌آمیز و تصنعی است. به‌عنوان یک نمونه باورپذیرتر، مجموعه امیرکبیر (سعید نیکپور، ۱۳۶۴) را به یاد بیاورید.
ـ دیالوگ بازیگران و نحوه ادای آنها با زمانه‌ای که در آن می‌گذرد، همخوانی ندارد؛ مثلاً مقایسه کنید با کمال‌الملک (زنده‌یاد علی حاتمی، ۱۳۶۲) که مربوط به برهه تاریخی مشابهی است. کمال‌الملک در جایی از فیلم می‌گوید: «دندان کباب‌خوری ندارم. خوراکم نان و ماست است.» دندان کباب‌خوری اصطلاحی در گویش تهران قدیم است؛ یعنی نمی‌توانم غذای خوب بخورم.
ـ مطمئنم که برای طراحی لباس وقت و بودجه زیادی صرف شده است؛ اما پوشش بازیگران (به‌ویژه هنروران و لشکریان) بسیار تمیز و اتوکشیده است؛ گویی تازه از خشکشویی در آمده‌اند!
ـ در اکثر صحنه‌های خارجی، گروهی هنرور (در کاخ یا شهر) مدام با چیزی در دست در حال رفت و آمد هستند. به‌ندرت می‌توان مغازه‌ای دید یا فردی که مشغول پیشه‌ای باشد (مقایسه کنید با مجموعه هزاردستان که شاطر و کبابی از شهر به شهرک سینمایی بردند).
ـ در تیتراژ آمده که فیلمبرداری در اماکن تاریخی با نظارت میراث و بدون هر گونه صدمه به آنها بوده است؛ آرزو می‌کنم که همین‌طور باشد!
حسن فتحی (نویسنده و کارگردان مجموعه) با تاریخ معاصر بیگانه نیست؛ از ساخته‌های او مجموعه‌های شهرزاد، مدار صفر درجه، شب دهم و پهلوانان نمی‌میرند نیز در گذشته سپری می‌شدند. منتظر اثر بعدی او هستم.
* ویکی‌پدیای فارسی با اندکی تصرف.