سینماسینما. مرضیه ریاحی؛

سینمای مستقل در ایران آخرین نفس‌هایش را می‌کشد. در شرایطی که تولیدات سینمایی کشور عمدتا به فیلم‌های کمدی تجاری یا فیلم‌های ارگانی محدود شده است، جایگاه سینمای مستقل بیش از هر زمان دیگری متزلزل به نظر می‌رسد. عدم حمایت نهادهای صنفی، سازمان‌های فرهنگی و سیاست‌گذاران سینمایی از این جریان، باعث شده است که بسیاری از فیلمسازان مستقل، امکان تولید، اکران عمومی و حتی حضور در جشنواره‌های داخلی را از دست بدهند.

اگرچه بسیاری از سینماگران و منتقدان نسبت به رشد بی‌رویه تولید فیلم‌های کمدی سطحی و تولیدات ارگانی انتقاد دارند، اما در عمل هیچ اقدام مؤثری برای حمایت از سینمای مستقل انجام نمی‌شود.

سینمای مستقل، که همواره تریبونی برای پرداختن به موضوعات غیرمرسوم و اغلب انتقادی، سبک‌های روایت نوآورانه یا داستان‌های اجتماعی بوده است، در صورت ادامه این روند با خطر حذف کامل از چرخه تولید و اکران مواجه خواهد شد.

برای حفظ سینمای مستقل، جامعه سینمایی باید تصمیمات جدی بگیرد.

راهکار بقای سینمای مستقل در ایران و نزدیک شدن به استانداردهای جهانی سینمای مستقل، ایجاد نهادهای مستقل مالی، تاسیس صندوق‌های حمایتی خصوصی یا تاسیس پلتفرم‌های جمع‌سپاری crowdfunding برای کاهش وابستگی مالی به دولت است.

در بسیاری از کشورهای جهان، این چالش‌ها با ایجاد صندوق‌های حمایتی مستقل برطرف شده است؛ صندوق‌هایی که یا توسط جشنواره‌های سینمایی مطرحی مانند برلین، ساندنس، رتردام، بوسان و… راه‌اندازی شده‌اند، یا با سرمایه‌گذاری برندهای بزرگ تجاری شکل گرفته‌اند.

هر چند تاکنون برخی فیلمسازان مستقل ایرانی توانسته‌اند با بهره‌مندی از این فاندهای جهانی فیلم‌هایشان را بسازند؛ اما عملا امکان دریافت این فاندها با توجه به شرایط اقتصادی- سیاسی ایران، وجود تحریم‌های گسترده و متصل نبودن ایران به حساب‌های بانکی بین‌المللی و… بسیار پیچیده و مشکل است.

در ایران نیز جشنواره‌های داخلی می‌توانند با الهام از مدل‌های جهانی، چنین صندوق‌هایی را برای حمایت از فیلمسازان مستقل راه‌اندازی کنند. علاوه بر این، برندهای تجاری داخلی نیز می‌توانند با تاسیس صندوق‌هایی به نام برند خود، هم حامی سینمای مستقل باشند و هم به طور غیرمستقیم از فضای تبلیغاتی ایجاد شده بهره ببرند.

همچنین در عرصه جهانی پلتفرم‌های جمع‌سپاری crowdfunding قانونی زیادی وجود دارند که عموم مردم را به مشارکت در تولید آثار هنری که خود مخاطب اصلی آن هستند دعوت می‌کنند. در ایران نیز در سال‌های گذشته پلتفرم جمع‌سپاری «حامی جو» مدتی فعالیت کرد که در نهایت به دلیل نبود زیرساخت فرهنگی حمایت‌ مالی از هنرمندان تعطیل شد.

علاوه بر این‌ها در سال‌های اخیر، پلتفرم‌های نمایش آنلاین فیلم در ایران، از جمله «فیلیمو»، «نماوا»، «فیلم‌نت» و سرویس‌های مشابه، تمرکز اصلی خود را بر تولید سریال‌های اختصاصی گذاشته‌اند و سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در این حوزه انجام داده‌اند. اما در مورد فیلم‌های سینمایی مستقل، نقش آن‌ها بیشتر به اکران آنلاین و مشارکت در توزیع محدود شده و سینمای مستقل همچنان از حمایت‌های جدی پلتفرم‌ها بی‌بهره است.

هرچند برخی نمونه‌های محدود از مشارکت پلتفرم‌ها در تولید فیلم‌های سینمایی دیده شده است، اما این حمایت‌ها غالبا در مورد پروژه‌های تجاری‌تر و پرمخاطب‌تر بوده است تا فیلم‌های مستقل هنری.

به همین دلیل، پیشنهاد ایجاد صندوق حمایتی برای سینمای مستقل می‌تواند رویکرد جدیدی باشد که نقش پلتفرم‌ها را از صرفا توزیع‌کننده به حامی تولیدات مستقل ارتقا دهد.

یکی از راهکارهای عملی برای جبران این خلأ، ایجاد یک صندوق حمایتی توسط این پلتفرم‌ها به صورت اختصاصی یا جمعی است. این صندوق یا صندوق‌ها می‌توانند به چند روش تأمین مالی شود:

۱٫ ایجاد گزینه حمایتی در هنگام خرید اشتراک – کاربران می‌توانند در هنگام پرداخت حق اشتراک، در صورت تمایل، مبلغی بیشتر پرداخت کنند که به صندوق حمایت از سینمای مستقل اختصاص یابد.

۲٫ تخصیص درصدی از درآمد پلتفرم‌ها – پلتفرم‌ها می‌توانند بخشی از سود خود را صرف حمایت از تولید فیلم‌های مستقل کنند.

۳٫ جذب اسپانسرها و سرمایه‌گذاران خصوصی – پلتفرم‌ها با توجه به نفوذ و گستردگی خود، می‌توانند در صندوق حمایتی خود به عنوان حلقه اتصال، سرمایه‌گذاران را به مشارکت در تولید فیلم‌های مستقل ترغیب کنند.

با توجه به جامعه بزرگ کاربران این پلتفرم‌ها، حتی مبالغ کوچک جمع‌آوری‌شده می‌تواند سالانه به رقم قابل‌توجهی برای تولید فیلم‌های مستقل تبدیل شود. تجربه‌های بین‌المللی نشان داده که مشارکت مخاطبان و پلتفرم‌ها در تأمین مالی آثار مستقل، نه تنها به تنوع محتوایی کمک می‌کند، بلکه باعث رشد سینمای هنری و افزایش انتخاب‌های فرهنگی جامعه نیز می‌شود.

پلتفرم‌های نمایش فیلم در ایران اکنون به سطحی از رشد و درآمدزایی رسیده‌اند که می‌توانند نقش فعالی در تأمین مالی تولیدات مستقل ایفا کنند، نه صرفا در پخش و فروش آن‌ها.

و در نهایت نقش دولت بهتر است از یک «حامی مستقیم» به یک «تسهیل‌گر» تغییر کند. دولت به‌جای تزریق بودجه‌های مقطعی، می‌تواند با ایجاد بسترهای قانونی، کاهش موانع اداری و ارائه تسهیلات، شرایط را برای شکل‌گیری این صندوق‌های مستقل فراهم کند.

علاوه بر این در بسیاری از کشورهای پیشرفته، دولت‌ها با ارائه تخفیف‌های مالیاتی به صنایع بزرگ و پردرآمد، آن‌ها را به سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های فرهنگی و هنری تشویق می‌کنند. سیاست مشوق‌های مالیاتی، علاوه بر تقویت اقتصاد فرهنگ و هنر، به صنایع نیز کمک می‌کند که در قالب مسئولیت اجتماعی نقش پررنگ‌تری در توسعه فرهنگی ایفا کنند.

در چنین شرایطی، می‌توان از مدل‌های موفق جهانی بهره گرفت و با ارائه معافیت‌های مالیاتی یا کاهش بخشی از مالیات کارخانه‌های صنعتی و کسب‌وکارهای پردرآمد، آن‌ها را به حمایت از تولیدات سینمایی مستقل ترغیب کرد.

تجربه کشورهایی مانند فرانسه، آلمان،‌ آمریکا و… نشان می‌دهد که ایجاد انگیزه‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاری در هنر، موجب شکوفایی تولیدات فرهنگی و ایجاد فرصت‌های شغلی در این حوزه خواهد شد.

دولت می‌تواند با تدوین سیاست‌های تشویقی مؤثر، مسیر ورود صنایع به عرصه حمایت از هنر را هموار کند. این رویکرد، در کنار حمایت از اقتصاد هنر، چهره‌ای مثبت از صنایع حامی فرهنگ در افکار عمومی ایجاد خواهد کرد و در نهایت به پویایی فرهنگی و رونق سینمای مستقل خواهد انجامید.

اما تحقق این امور بدون پیگیری و مطالبه‌گری مستمر از سوی اصناف سینمایی و نهادهای مرتبط ممکن نخواهد بود.

خانه سینما، به‌عنوان مرجع اصلی صنوف سینمایی، شایسته است این امور را در دستور کار خود قرار داده و علاوه بر مذاکره و تنظیم تفاهمنامه با پلتفرم‌های نمایش آنلاین فیلم و بررسی راهکارهای عملی برای تاسیس صندوق‌های حمایتی، از دولت نیز مطالبه کند که سیاست‌های مالیاتی را در راستای حمایت از سینما و به خصوص حمایت از سینمای مستقل تنظیم و اجرا کند.

اصناف سینمایی نیز باید در این مسیر فعالانه عمل کرده و از ابزارهای گوناگون برای تأثیرگذاری بر سیاست‌گذاری‌های کلان بهره ببرند. در این میان، رسانه‌ها نیز نقش مهمی در ایجاد گفتمان عمومی درباره ضرورت این حمایت‌ها دارند و می‌توانند با پیگیری و مطالبه مسیر اجرای این امور را هموارتر کنند.

سینمای مستقل ایران، بیش از هر زمان دیگری به این تغییر رویکرد نیاز دارد. حمایت از فیلمسازان مستقل، نه‌تنها به رشد فرهنگی کشور کمک می‌کند، بلکه به توسعه صنعت سینما، ایجاد اشتغال و حتی بهبود چهره بین‌المللی ایران منجر خواهد شد. وقت آن رسیده که حمایت از سینمای مستقل، نه در قالب مداخله و کنترل، بلکه در شکل ایجاد فرصت‌ها و تأمین منابع پایدار تعریف شود.

سینمای مستقل، به عنوان بازتابی از تنوع خلاقانه و آزادی هنری، در ایران با موانع زیادی روبروست. با این حال، با ایجاد بسترهای حمایتی مناسب و تطبیق با استانداردهای جهانی، می‌توان به پرورش و گسترش این سینما کمک کرد. سینمای مستقل ایران می‌تواند نماینده‌ای ارزشمند از اندیشه‌های نوآورانه و روایت‌های بومی در عرصه جهانی باشد، مشروط بر آنکه با رویکردی خلاقانه و دوراندیشانه توسعه یابد.