سینماسینما، عزیزالله حاجی‌مشهدی
با اندکی واقع بینی، به سادگی درمی یابیم که روند رو به رشد یا همراه با سیر نزولی مجموعه سازی در تلویزیون را نمی توان تنها با تکیه بر پسند و نظر و برآورد شخصی خود مشخص کرد. بی تردید این کار نیاز به یک پژوهش جدی و اساسی دارد تا مشخص شود که برای مثال با توجه به اقبال همگانی بینندگان برنامه ها، کدام مجموعه با تماشاگران پرشمارتری همراهی شده و یا در مجموع روند مجموعه سازی -به ویژه با تاکید بر مجموعه های مناسبتی، از جمله به مناسبت ماه رمضان – چه وضعیتی داشته است؟ واقعیت این است که به جز برخی نظر سنجی های تصادفی وموردی، بعید به نظر می رسد که به طور اصولی و علمی چنین پژوهشی برای ارزیابی روند رشد و تعیین حرکت صعودی یا سیر نزولی این گونه تولیدات صورت گرفته باشد. با این همه، با کمی اغماض، درمجموع این روند را در سایه ی تجربه هایی که در جریان برخی آزمون و خطاها به دست آمده است، می توان رو به رشد ارزیابی کرد.
شاید بتوان گفت که رقابت ناخواسته و غیر مستقیم مدیران تلویزیونی در ماه های خاصی همچون: ماه مبارک رمضان، محرم، دهه ی فجر، عید نوروز و… در به کار گیری همه ی توان خود برای بروز و ظهور داشته هایشان را هم باید در میزان رشد و یا افول این برنامه ها موثر دانست. چنین رقابت هایی اگر به راستی به قصد تولید مجموعه ها و برنامه هایی با کیفیت بالاتر و همراه با نوآوری ها و بدایع قابل اعتنایی همراه باشد، صد البته که می تواند مثبت و سازنده ارزیابی شود، اما در عمل، در اکثر موارد، این رقابت ها بیش تر در جهت عقب نیفتادن از یکدیگر بوده و جنبه ی رفع تکلیف داشته است! یعنی اگر مثلا شبکه ی یک سیما برنامه ای برای ماه رمضان را شروع کرده باشد، شبکه ای دیگر هم برای عقب نماندن ازاین قافله، به هر قیمتی که شده مجموعه ای را برای پخش آماده می سازد. بدیهی است که این گونه فعالیت های شتابزده را نمی توان چندان مثبت ارزیابی کرد. مشکل اصلی مدیران و شبکه های مختلف تلویزیون ما نداشتن نقشه ی راه مشخص و برنامه های مدون دوراندیشانه و آینده نگر است.
مرور مجموعه های تلویزیونی چند ساله ی اخیر به خوبی نشان می دهد که همواره موضوعات و مضامین خاصی در ماه رمضان مورد توجه بوده و در این میان از طنز گرفته تا سریال های ماورایی و یا سریال های تلخ اجتماعی رونق داشته است. در سال های اخیر نیز رویکرد خاصی در این موضوعات دیده نمی شود. گاه حتی سعی می شود که با گنجاندن یکی دو صحنه از مراسم افطار، موضوع یک مجموعه به گونه ای به ماه رمضان ربط داده شود!
تلاش برای استفاده از ظرفیت بالای تلویزیون به عنوان یک رسانه ی پرنفوذ وتاحدودی پرجاذبه تر از سایر رسانه ی گروهی ازجمله روزنامه و مجله ها و بسیاری از شبکه های اجتماعی و درگاه های اطلاع رسانی الکترونیک و…. بسیار سودمند است، چرا که می توان به نحوی مطلوب از قدرت نفوذ و میزان تاثیر گذاری این رسانه به خوبی استفاده کرد و حتی به گونه ای عمل کرد که از آن برای هدف هایی چون: ایجاد تغییرات مناسب در شیوه های رفتاری وگفتاری و سبک زندگی و سلیقه و پسند مخاطبان این رسانه ی پرنفوذ و گسترده در گروه های سنی مختلف از کودک و نوجوان گرفته تا جوان و افراد میانسال و مسن نیز به خوبی استفاده کرد.
موقعیت های زمانی خاصی مثل ماه رمضان که در عمل بسیاری از آدم ها در مقایسه با سایر ایام سال برای حضور درجمع خانواده در مراسم افطار یا سحر اشتیاق بیش تری نشان می دهند، بی تردید فرصت های مناسب تری برای بالا بردن میزان مخاطبان یک مجموعه یا برنامه ی تلویونی پیش می آورد. در این مسیر حتی به نظر می رسد که انتخاب نوع و قالب و رده بندی موضوعی و گونه شناختی این برنامه ها نیز چندان اهمیت ندارد. مهم تر از این مسئله که برنامه های تولیدی ما در فضای طنز شکل می گیرد یا ملودرام و مضمون و درونمایه ی مجموعه ی مورد نظر، مخاطب را به درک مسایل معنوی و ماورایی دعوت می کند یا برجنبه های مختلف اخلاق فردی واجتماعی تاکید دارد، تلاش برنامه سازان باید بر این هدف متمرکز شود که تلویزیون وبرنامه های تولیدی – اعم از برنامه های مناسبتی یا غیر مناسبتی – بتواند در کنار وجه سرگرم کننده بودن و پرکردن بخشی از اوقات فراغت افراد جامعه، به گونه ای غیر مستقیم، به تغییر رفتار و تغییر عادت ها و خلق وخوی ناپسند وآزار دهنده ی رو به گسترش در جامعه ی ما از جمله دوری جستن ازپدیده های زشتی چون : دروغ، خیانت، بدعهدی و تجاوز به حقوق فردی و اجتماعی همنوعان ما، منجر شود.
در همه ی تلویزیون ها ی دنیا – اعم از تلویزیون های دولتی و یا شبکه های کابلی و خصوصی – در کنار مجموعه های تلویزیونی بلند ۳۰ یا ۶۰ بخشی، گاه ساخت مجموعه های کوچک و چند بخشی ( مینی سریال) هم به عنوان پدیده ای معمول و رایج در دستور کار قرار می گیرد. در ایران ساخت مجموعه های کوچک و چند بخشی در سال های گذشته، چندان معمول نبوده و تنها در دو سه سال اخیر آغاز شده است. چنان که برای نمونه، در کنار مجموعه هایی مثل:« پایتخت۴ » (ساخته ی سیروس مقدم) ، «گاهی به پشت سر نگاه کن» ( ساخته ی مازیارمیری ) و «دردسرهای عظیم» ( ساخته ی برزو نیک نژاد) در شب های قدر ، مجموعه ها ی کوچک «فراموشی» ( ساخته ی سعید سلطانی ) و «نیاز» ( ساخته ی حسین سهیلی زاده ) نیز پخش شده است.
صرف نظر از انگشت شمار بودن این برنامه ها به لحاظ کمی، باید توجه داشت که به دلیل مناسبتی بودن این نمونه ها، ساخت آن ها نباید با سهل انگاری، آسان پسندی و به ویژه با شتابزدگی های رایج همراه باشد، چرا که در این صورت، تردیدی نباید داشت که خطرهایی چون: تکراری بودن موضوعات و گاه حتی کلیشه ای شدن مضامین و درونمایه ی این گونه مجموعه ها و به خصوص شتابزدگی در تولید آن ها به خاطر فشردگی زمان ساخت، به کیفیت نازل برنامه ها منجر خواهد شد و همواره به عنوان آفت های زیانبار این گونه تولیدات، راه موفقیت برنامه سازان تلویزیونی را سد خواهد کرد!
در ماه رمضان امسال نیز، به رسم هرساله، شبکه های مختلف سیما در رقابتی آشکار با یکدیگر برای جذب مخاطبان خود تولید و پخش چند مجموعه از جمله: «از یادها رفته» به کارگردانی بهرام بهرامیان (شبکه ی یک سیما)، «دلدار» به کارگردانی برادران محمودی ( شبکه ی دو سیما) ، «برادر جان» به کارگردانی محدرضا آهنج ( شبکه ی سه سیما ) و پخش تکراری مجموعه های تلویزیونی «امام علی» ( شبکه ی چهارسیما) و «افسانه ی جونگ مونگ» ( شبکه ی ینج سیما) را در دستور کار خود قراداده اند تا شاید بتوانند به جبران کم کوشی های آشکار دوسه ساله ی اخیر خود بپردازند! به ویژه که مخاطبان پروپاقرص مجموعه های مناسبتی ، هنوز خاطره ی شیرین تماشای برخی مجموعه های پربیننده از قبیل: «گمگشته»، «صاحبدلان»، «او یک فرشته بود»، «اغما»، «میوه ی ممنوعه» و «متهم گریخت» را از یاد نبرده اند. مجموعه هایی که به دلیل اقبال گسترده ی مخاطبان، گاه شاهد بازپخش آن ها نیز بوده ایم.