سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی

هربار که کتاب یا فیلم مستند تازه یی از دکتر بهمن مقصودلو به دستم می رسد، با شور و شوق فراوان سرگرم خواندن و دیدن آن می شوم و به خوبی می دانم که حرف های ناشنیده ی فراوانی در آن کتاب یا فیلم تازه  پیدا می شود. هر اثر تازه ی این نویسنده، منتقد، پژوهشگر، مستندساز و مدرّس سینما با بیش از ۵ تا ۶ دهه پیشینه ی کار و تلاش فرهنگی – هنری، به راستی یک منبع و مرجع معتبر برگنجینه ی آثار تحقیقی و تالیفی سینمای ایران و جهان می افزاید و برای سینمادوستان و دانشجویان حوزه ی فیلم و سینما و هنرهای نمایشی هدیه یی ارزشمند به شمار می آید.

چاپ و انتشار کتاب ارزنده ی :  «۵۵ سال، ۸۵ فستیوال» که عناوین فرعی: (تاریخ، خاطرات، سینمای ایران) نیز بر روی جلد آن دیده می شود، به همت «نشر گستره» در سال ۱۴۰۳ مجوّز چاپ گرفته و در امردادماه ۱۴۰۴ در ۶۵۵ صفحه، در اندازه ی رُقعی، با بهای ۷۵۰ هزارتومان، با کیفیت بسیار مناسبی به عنوان نخستین نوبت چاپ، منتشر شده است.

نویسنده ی کتاب بعد از پیشگفتار، به تاریخ کوتاهی از جشنواره ی جهانی فیلم اشاره می کند و سپس با پرداختن به پیشینه ی چند جشنواره ی فیلم در ایران  از جمله  جشنواره ی جهانی فیلم تهران (در سال های ۱۹۷۲ و  ۱۹۷۳ و۱۹۷۴ م) و جشنواره ی جهانی فیلم کودکان و نوجوانان (تهران – ۱۹۷۳ م) جشنواره ی جهانی فیلم سوپر ۸ – انجمن سینمای آزاد تهران (۱۹۷۷ و ۱۹۷۶ م) جشنواره ی جهانی فیلم جوانان آسیا (۱۹۷۷ م)  و همچنین جشنواره ی سپاس (تهران- ۱۹۷۴- ۱۹۶۹ م ) اطلاعات مفیدی ارایه می دهد. در فصل های دیگرنیز از آغازین جشنواره های جهانی فیلم که در کشورهای مختلف دنیا برگزار شده است (از دهه ی ۸۰ تا دومین دهه از سده ی ۲۱ میلادی) پرداخته است.

شاید جالب باشد بدانیم که در دهه ی ۸۰ میلادی با برگزاری ۸ جشنواره ی جهانی و یک کنفرانس در کشورهای: آمریکا، چک ، سوییس و مونترال کانادا، نخستین بنیان های برگزاری جشنواره های جهانی فیلم در دنیا پی ریزی شد. با تداوم همین جریان ،رفته رفته  با رُشد و توسعه ی بیش تری، پای این جشنواره ها به کشورهای دیگری نیز باز شد ، به گونه یی که در دهه های بعدی ، شاهد برگزاری جشنواره های جهانی فیلم در قالب جشنواره های تجربی، مستقل و رقابتی در جای جای جهان بوده ایم و با نگاهی به نام کشورهای برگزار کننده چنین رویداد پُرجاذبه یی در می یابیم که این جشنواره ها ، از ایران گرفته تا کشورهای دیگری چون: فرانسه، ایتالیا، آمریکا، انگلستان، کانادا، یونان، آلمان، اسپانیا، مصر، بلژیک، چک، آلبانی، پرتغال، برزیل ، یونان، کلمبیا، امارات ، روسیه و…. طی دهه های گذشته برگزار شده است.

مولّف کتاب، با جزیی نگری بسیار دقیق برای هرپرسش احتمالی که ممکن است به  ذهن یک پژوهشگر علاقه مند به سینما و فیلم و جشنواره برسد، پیشاپیش پاسخی فراهم آورده است. برای کسی که شاید از خودش بپرسد: نخستین جشنواره ی جهانی فیلم چگونه شکل گرفت؟ به روشنی پاسخ می دهد که : نخستین جشنواره ی یک روزه ی جهانی فیلم، در سال ۱۸۹۸میلادی  با استفاده از نخستین فیلم های تولید شده  در آن سال ها، در «موناکو» برگزار شد که درواقع پایه گذ اری جشنواره ی کن فرانسه به حساب می آید. جالب است بدانید که نخستین جایزه ی جشنواره ی رقابتی هم به فیلم «سگ شناسایی کننده») به ایتالیایی: Il Cane delinquente ) ساخته ی «جووانی ویتروتی» (سال ۱۹۰۷)  از رُم  ایتالیا داده شد که شاید با همین رویداد، پایه گذاری و آغاز به کار جشنواره ی ونیز در ایتالیا ، رقم خورد .

با خواندن کتاب «۵۵ سال، ۸۵ فستیوال» در می یابیم که امروزه بیش از یک هزار جشنواره ی کوچک و بزرگ در کشورهای مختلف جهان با بودجه های شخصی ، یا از سوی دولت ها و شهرداری ها و سرمایه داران خصوصی برگزار می شود  و تنور پُر تاب و تب جشنواره های رقابتی را هرساله گرم تر از پیش، داغ می کند. خواننده ی چنین کتابی ، به خوبی می تواند از میان مطالب متوّع این اثر ارزنده دریابد که پیشینه ی پیدایش و رشد و شکوفایی جشنواره های مهمی چون: کن، ونیز، برلین ، تورنتو و ساندنس (به عنوان ۵ جشنواره ی بزرگ دنیا)  چگونه بوده است و همچنین با ۵ جشنواره ی رقابتی مهم دیگر،همچون: لوکارنو، سن سباستین، کارلووی واری، شیکاگو و ادینبورگ  نیز با جزییات دقیق آشنا شود.

واقعیت این است که حتی گردآوری  تدوین ساده ی این حجم از مطالب متنوّع که در کتاب گنجانده شده است، به ماه ها و سال ها وقت نیاز دارد. بهمن مقصودلو  طی ۵۵ سال، ضمن حضور در اغلب این جشنواره ی مهم – درقالب سفری شخصی یا حرفه یی-  به عنوان مستندساز ، منتقد فیلم ، تهیه کننده،  سخنران، گفت وگو کننده و پژوهشگر و عضو هیئت های انتخاب و داوری فیلم ها، با نگارش یادداشت های دقیق شخصی، گردآوری دفترک ها(brochure) ،  دیوارکوب یا اعلان های دیواری(poster)  هر جشنواره ،ویژه نامه های حاوی مشخصات و اطلاعات هرجشنواره ، دربرگیرنده ی نام فیلم های شرکت کننده در مسابقه یا بخش های جنبی و همچنین نام اعضای هیئت داوران و مهمانان ویژه و برخی چهرهای سیاسی و فرهنگی – هنری صاحب نام جهان  و گفت وگوهایی که با برخی از شرکت کنندگان در جشنواره ها داشته است، چنان حجمی از اطلاعات متنوّع را با محوریت موضوع جشنواره ی جهانی فیلم در سراسر دنیا فراهم آورده است که با صفحه آرایی بسیار مناسب و با استفاده از تعداد ۵۰۰ تصویر سیاه و سفید با کیفیت و چاپ  بسیار خوب ، کتاب ارزنده یی تالیف کرده است  که اگرچه در آغاز قرار بود بخشی از کتاب پیشین ایشان با عنوان  “سینمای ایران” باشد، اما تقدیر چنین بود که این کتاب به شکل یک اثر مستقل و پُر و پیمان ، چاپ و منتشر شود.

در بیان ارزشمندی چنبین کتابی همین بس که بازخوانی خاطره های شیرین و تحلیل های کارشناسانه نویسنده ی کتاب،چنان آمیزه ی مناسبی فراهم ساخته است که گویی استادی جهندیده و بسیار سفرکرده، به شیوه یی تازه ، به مرور تاریخ معاصر سینمای جهان می پردازد. به گمان من حتی نمایه های الفبایی این کتاب که از همه ی کسانی که دربخش های مختلف ، نامی از آن ها به میان آمده  است وهمچنین  نام فیلم های مطرح شده در کتاب (از صفحه ی ۵۸۷ تا ۶۵۲) به تنهایی مرجع مناسبی برای پژوهشگران و دانشجویان حوزه ی سینما خواهد بود.

کتاب تازه ی دکتر بهمن مقصودلو در مقایسه با برخی از کتاب پیشین ایشان از صفحه آرایی، چاپ و صحّافی مناسب تری برخوردار است. ویرایش نوشتار کتاب (کار مسعود نیک طبع) اگرچه با سلیقه و «رسم خط» من اندکی تفاوت دارد، اما در مجموع، بسیار پاکیزه و پالوده از کار درآمده است و جای سپاس و قدردانی فراوان دارد.