سینماسینما، محمدرضا مقدسیان

بهرام توکلی بی‌شک یکی از کارگردانان رده‌ بالای سینمای ایران است. دوران فیلم‌سازی او به دو بخش مستقل قابل تفکیک است. بخش نخست که ساخت فیلم‌های شخصی‌ترش را شاهد بودیم. فیلم‌هایی که در هم تنیدگی محتوا، فرم و دنیای اثر از جنس نگاه خاص توکلی بود و زاویه نگاه او به دنیا، روابط و سرنوشت بشر را دغدغه اصلی می‌دید. در این دوران سینمای بدنه و جریان اصلی که اخبار و تبلیغات اطراف فیلم و به اصطلاح جز تولیدات بزرگ و پرهزینه بودن برای توکلی در اولویت نبود.سینما و فضای شخصی او بود که هدف اصلی بود.

دوران متاخرتر دوران حرکت او به سمت ساخت فیلم‌های بزرگ و ارتقا استانداردهای کمی و کیفی تولید است. دورانی که در آن توکلی با ساخت «تنگه ابوقریب» و«تختی» فصایی تازه و بیشتر مبتنی بر تکنیک و فضاسازی بصری را در پیش گرفته و غلبه تکنیک بر محتوا را پذیرا شده است.
در هردو برهه ذکر شده توکلی ثابت کرده است که روایت‌گری بصری را به خوبی می‌شناسد و از نظر سطح نگاه و بهره‌گیری از قابلیت‌های مدیوم سینما از کارگردانان بزرگ دنیا هیچ کم ندارد.
«تختی» از آن دسته فیلم‌هایی است که انتظار می‌رفت خیلی پیش‌ترها در سینمای ایران ساخته شود. فیلمی برپایه زندگی قهرمانی وطنی و با اولویت قائل شدن برای سینما و مقهور موقعیت و شخصیت نشدن. توکلی در «تختی» موفق شده از جایگاه یک فیلمساز با کیفیت کنار شخصیت تختی بنشیند و بی‌آنکه دست و دلش بلرزد اثری مبتنی برنگاه خودش به شمایل تختی بسازد.
فیلم ادعای اینکه به تمام جوانب زندگی تختی پرداخته را ندارد و سو‌گیری اصلی آن چگونگی شکل دهی جامعه اطراف یک قهرمان،به هویت قهرمانی او و همزمان به زیر کشیدن آن قهرمان توسط همان اجتماع است (تداعی کننده عنوان کتابی به نام جامعه شناسی نخبه‌کشی).

با این همه اما به دلیل اینکه آن اجتماعی و ویژگی‌هایی که تختی را به زیر کشید همچنان پابرجاست و این روزها به راحتی می‌تواند یک فیلم یا فیلمسازش را نابود کند، در شخصیت پردازی تختی نوعی نگاه تک وجهی در کار بوده تا جایی که تختی شمایلی مسیح وار یافته است. نکته دیگر نه چندان دلچسب فیلم فدا کردن کیفیت بازی به پای شباهت ظاهری بازیگران نقش تختی در سنین مختلف است. این مهم در برنگاه‌هایی که تختی باید بدون بیان دیالوگ و با بهره‌گیری از فیزیک و مدل نگاهش درونیاتش را به مخاطب منتقل کند به وضوح به چشم می‌آید.
در مجموع اما «تختی» اثری در سطح بین‌المللی است که می تواند معرف شمایلی حداقلی از یک قهرمان وطنی به مخاطبان جهانی فیلم باشد. این وجه فیلم باعث می‌شود تا تختی به نقطه عطفی در فیلمسازی ایرانی بدل شود. نقطه‌ای که پیش‌تر با «تنگه ابوقریب» توسط خود توکلی لمس شده بود.