سینماسینما، خسرو دهقان:
۱) فیلم «نفس» مرا غافل گیر کرد. یک غافل گیری معکوس. معمولا از چیزهای عجیب و غریب و شوک دهنده و غیرمتعارف و پررنگ، غافل گیر و درمانده و شگفت زده می شویم .
در این مورد، غافل گیر سادگی، عینی بودن و واقعی واقعی واقعی واقعی… بودن شدم .
تجربه ام در مورد سینمای ایران (زیرگوشم) زمزمه می کند که چنین فیلمی و این گونه فیلمی را تا به حال ندیده ام. که در نوع خود یک پدیده است.
فیلم برایم درچهارچوب و محدوده سینمای ایران فیلمی جزیره ای است. فیلم خودش را در طبقه بندی و آرشیو ۱۰، ۲۰ تا فیلم برتر و به درد خور سینمای ایران (برای من) جا می دهد.
فیلمی راست گو، شریف، دوست داشتنی، لطیف، متوازن و معقول که نادر است و نعمت.
۲) دختر فیلم خود یک پدیده است. یک فرشته. فرشته وش. با صورتی ملکوتی. زیبا، معصوم، بدوی، شیرین و…
صورتی که حتی عیب دندان هایش (ارتودنسی) هم به جذابیت هایش کمک کرده است.
دختر ، حدود۱۰ ساله، زیرک، بسیار باهوش، سرزنده، با امید و آمال و آگاه به دور و بر. نگاه نافذ، حرکات موزون. بازی نا بازیگری و قابل قبول و قابل باور. که اول خودش بازی اش را باور دارد. و انگار نه انگار که دارد نقش بازی می کند .
اطرافیان با او همه جور رفتاری می کنند . خشم و مهربانی درهم و مساوی و مخلوط. از برادر و خواهر حسود و بانمک و متلک گو به یکدیگر تا پدر مهربان و نا مادری مهربان و هر دو تند و خشن.
و معلم قدیم و جدید و ناظم و همکلاسی ها و… و قضیه هدیه برای معلم.
۳) فیلم ساده است. واقعی و عینی است. بی فراز و فرود است. بی عنصر درام است. بی نقطه عطف در فیلمنامه است. فیلم، سرگذشتی است. فیلمی بدون موج و ماجرا. فیلمی خطی، مستقیم، صاف و راست و پوست کنده. هیچ چیز غیرمنتظره وجود ندارد .
فیلم زندگی نامه است. فیلم از جایی شروع می شود که هم چنان و عادی و همین جور ادامه می یابد و همین جور و عادی به انتها می رسد. کمتر شخصیت و تیپ و آدم به جمع خانوادگی (هسته مرکزی فیلم) ورود می کند. و کمتر کسی از خانواده (هسته مرکزی فیلم) خارج می شود.
فیلم بی ماجراست. فیلم قرار نیست فصل جدیدی بازکند. حرف جدیدی بزند. چیزی را برهم زند. طرح نویی دراندازد. دنیای جدیدی را پیشنهاد کند. کسی یا چیزی را ملامت کند. به جایی و کسی و چیزی ناسزا بگوید، یا بر عکس . فیلم قرار نیست به تکریم و ستایش بپردازد. رضایتی درکار نیست. غمی در کار نیست. شکرانه ای نیست. ناشکرانه و ناسپاسی نیست. تقدیر خوش یا بدیمنی نیست. گلایه ای از چرخ روزگار نیست .
شادابی روزمره در فیلم هست. بامثبت ها و منفی ها و روزها و شب ها و خیرها و شرها. درهم هستند و باهم هستند .
فیلم متوازن و متعادل است. بی کم و کاست، بی دستکاری، بدون تصنع. عینی عینی عینی و واقعی واقعی واقعی. چه خوب، چه بد. چه نیک ، چه بد .
۴) خانم آبیار پس زمینه ادبی دارد .هم در زمینه درس و مشق و تحصیل و هم در میدان عمل . ایشان درس خوانده ادبیات سینمایی است . و متجاوز از ۲۸ اثر قصه و داستان و رمان و شرح حال و… دارد . یک کارنامه پر و پیمان .
فیلم «نفس» از رمان «نفس» می آید . رمانی به همین نام . جالب و مهم این است که هر کدام به طور جدا از هم را می توان دید و ارزیابی کرد . فیلم نفس بازتاب کلمه به کلمه و جزء به جزء رمان نیست و هست .
نیست، چون فیلم شخصیت مستقل خود را دارد و شخصیت سینمایی فیلم وابسته به شخصیت ادبی کتاب نیست . و هست چون مایه ها و جوهر کار هر دو یکی است.
فیلم توانسته خود را سر پا نگه دارد . شخصیت مرکزی فیلم روی پرده و در فیلم جلوه و نمایشی است . در حالی که شخصیت مرکزی کتاب به برکت کلام و ادبیات زنده و جنبنده است .
شخصیت ادبی خانم آبیار بی چون و چرا در کار هایشان و این جا و به خصوص در «نفس» را نمی توان ندیده گرفت. اما نکته خوب این که فیلم وام دار ادبیات و شخصیت ادبی نویسنده (که در عین حال کارگران فیلم هم هست)، نیست . استقلال خانم آبیار به عنوان فیلم ساز در فیلم « نفس» و جدا از نویسنده رمان « نفس» قابل تعمق و مهم و ستودنی است .
۵) فیلم «نفس» قابل قبول است . فیلم های خانم آبیار «شیار ۱۴۳» و «اشیاء از آن چه در آیینه می بینید به شما نزدیک ترند» معقول و متعادل و پذیرفتنی اند .
فیلم کوتاه و مستند ایشان را کمتر دیده ایم. نوشته ها کمتر شناخته شده و کمتر خوانده شده اند؛ که باید دیده و خوانده شوند .
«نفس» را می پذیریم. سادگی اش قابل قبول است. اما انتظار ما حد و انتها ندارد. چشم به راه کارهای جد ی تر و عمیق تر و مهم تر و اساسی تر و بنیانی تری هستیم. تا آن روز و روزگار.
و یادمان نرود که بازی خانم پانته آپناهی ها از یادنرفتنی است.
ماهنامه هنر و تجربه