سینماسینما، محمدرضا بیاتی*
اصلاً تو کی هستی که بخوای کریستوفر نولان رو نقد کنی؟! شماها خیلی بیلزن هستین برین باغچهی خودتون رو بیل بزنین با این فیلمنامههای داغون و افتضاحتون! چند صد سال از اونا عقبتریم خدا میدونه!… اگر در حال گفتن این جملات هستید یا این افکار دارد از ذهنتان عبور میکند باید بگویم -بطورکلی- حق با شماست. صنعت پراید-سازی چه صلاحیتی دارد که منتقد خودروهای پیشرفتهی دنیا باشد. اما بنظرم به معنایی خاص و تحت شرایطی این قاعدهی کلی، استثناء هم دارد. میتوان نقش دانشجوی کنجکاوی را داشت که -با آگاهی از جایگاه خود- وارد گفتگوی انتقادی با استادان میشود؛ البته نه با دست -زیرچانه -گذاشتن و کلیگویی و حُکم صادر کردنهای بیارزش بلکه با استدلال، و باور به اینکه ما فرزندان دلیلایم.
بعد از اکران آخرین فیلم کریستوفر نولان، تنت Tenet، یکباره موجی از انتقادها چنان بلند شد که انگار حرفهای در گلومانده است. نولان که -تیزهوشی و بلندپروازیاش- بسیاری را به یاد نبوغِ استنلی کوبریک میانداخت حالا فیلمی ضعیف ساخته بود که به همه جرأت انتقاد از یک نابغه را میداد. منتقدان حرفهای فیلم او را نقد کردهاند و من در این یادداشت صرفاً میکوشم به نقص یا نکتهی -به گمانم- مهمی اشاره کنم که نه فقط در اغلب فیلمهای نولان (به جز بیخوابی) وجود دارد که در سالهای اخیر در بسیاری از آثار دیگر فیلمسازان جهان و ما نیز دیده میشود. نقصی ویرانگر در روایت دراماتیک که نگارنده آن را بحران ریتم مینامد (البته از موضع همان دانشجوی فرضی). اما این بحران که فیلمهای نولان، ما و دیگران را درگیر کرده، خود را به شکل یک ناکارآمدی ساختاری نشان میدهد که میتوان آن را ناهمزمانی ادراکیِ روایت و مخاطب نامید؛ یعنی چه؟ به زبان ساده یعنی درکِ راوی (فیلمساز) از حرکت داستان با درک مخاطب، همزمان و منطبق نیست و مخاطب از راویِ شتابزده عقب میماند. به بیان روشنتر، وقتی مخاطب در حال تماشای یک صحنه است و برای درک و هضم آنچه میگذرد به ده ثانیه زمان نیاز دارد فیلمساز به او هفت ثانیه زمان میدهد و به سرعت به سکانس بعد میرود. مخاطب ناچار است به صحنهی بعد برود اما از نظر ادراکی همچنان در صحنهی قبل باقی مانده است. حتی اگر این روند در سکانسهای بعد تکرار نشود و این تأخیر فاز را بیشتر نکند اتفاقی که میافتد این است که وقتی راوی به لحظات اوج و اثرگذارِ داستان میرسد مخاطب از نظر ادراکی-احساسی در آن لحظه حضور ندارد! و هیچ اثری بر او نمیگذارد. در واقع مثل این است که شما لقمههای خود را قبل از کاملاً جویدهشدن ببلعید و به لقمهی بعد بروید. نتیجه، سوءهاضمه است! این سوءهاضمهی ادراکی در روایت دراماتیک هم اتفاقی میافتد. ناهمزمانیِ درک فیلمساز و مخاطب از حرکت داستان (پیشروی تمامی عناصر)، اتفاقی است که –به گمان نگارنده- بیش از همه متأثر از تلقی دیجیتال از ریتم است.
مقصود از تلقی دیجیتال از ریتم، تغییر ریتم زندگی و شتاب بیمارگونه و پیامدهای روانشناختی و اجتماعی آن نیست، بلکه بنظرم اتفاق سرنوشتسازتری افتاده است. در واقع اگر ریتمی که در زندگی گذشته با آن مواجه بودیم را ضربآهنگی پیوسته یا آنالوگ توصیف کنیم آن گاه باید گفت که ما در جهان امروز با ریتمی گسسته یا دیجیتال طرف هستیم؛ بعبارتی، گذار از عصر آنالوگ به دیجیتال تنها یک دگرگونی فنی نبوده بلکه ضربآهنگ زندگی را هم از پیوستگی به گسستگی تغییر داده است. بدون آنکه وارد جنبههای گوناگون و پیچیده اما نامربوط به این یادداشت شویم، باید گفت وقتی این دیدگاه ناپیوسته، یا نگرشِ صفر و یکِ دیجیتالی، بر داستانگویی هم تحمیل میشود نتیجهی آن، روایتی دراماتیک با ریتمی دیجیتال است. روایت دیجیتال متکی بر این تلقی ناخودآگاه از داستانگویی است که برای آفرینش یک جهان دراماتیک، کنارهم چیدنِ گسستهی عناصر داستانی کفایت میکند، بنابراین داستان تبدیل به مجموعهای از دادههای بیجان (data) میشود. صناعت یا صنعتگری محض میشود. خلاقیتی نیست که از ترکیب عناصر باهم موجودی زنده و جاندار(با کلیت وجودیِ یگانه و پیوسته) خلق کند. شاید این یکی از دلایلی باشد که فیلمهای این سالها مدام بیحس و حالتر و نا-شورانگیزتر میشوند. نکتهی عجیب اما پارادوکسیکال این است که هر قدر فیلمهای سالهای اخیر بیجانتر شدهاند انیمیشنها که از کنارهم چیدنِ نماهای گسسته ساخته میشوند جاندارتر و اثرگذارتر شدهاند. شاید آنها اکسیرِ جانبخشی را کشف کرده باشند.
*فیلمنامهنویس و فیلمساز
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- ژاپنیها سرانجام «اوپنهایمر» را تماشا کردند/ واکنشهای متفاوت
- برای خدمات ارزنده به صنعت سینما؛ کریستوفر نولان و اما توماس شوالیه میشوند
- معرفی برگزیدگان اسکار ۲۰۲۴/ «اوپنهایمر» بهترین فیلم شد
- تهیهکنندگان هم به «اوپنهایمر» رای دادند/ تجلیل از اسکورسیزی
- سزار فرانسه تاج را بر سر «آناتومی یک سقوط» گذاشت/ معرفی برگزیدگان
- حمایت نولان از ژانر وحشت/ «اوپنهایمر» هم ترسناک بود
- معرفی برندگان گلدن گلوب/ کریستوفر نولان بهترین کارگردان شد/ ۵ جایزه برای «اوپنهایمر»
- تطهیر نه چندان موفق یک اتفاق شوم/ هدف هالیوود از تولید «اوپنهایمر» چیست؟
- نولان: حال سینما خوب است/ تماشاگران به سینما برگشتهاند
- معرفی نامزدهای جوایز گلدن گلوب/ «باربی» در صدر
- پرومتهای در زنجیر نولان/ نگاهی به فیلم «اوپنهایمر»
- نولان کارگردان «جیمز باند» نمیشود
- «اوپنهایمر»، ضد جنگ نیست؟!
- حالا من خود مرگم!/ نگاهی به فیلم «اوپنهایمر»
- اسپایک لی: کاش نولان به مردم ژاپن هم در «اوپنهایمر» میپرداخت
نظر شما
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- حسن فتحی: جهانِ پر از طمع و ویرانی را با افعال خود سیاهتر نکنیم
- شهاب حسینی؛ تنوع در پذیرش نقش، تناقض و شتابزدگی در واکنشها/ یادداشت کیوان کثیریان
- جزئیاتی از فیلم «کارآموز» علی عباسی/ صعود ترامپ
- جزئیات برنامههای جشنواره ترایبکا اعلام شد/ نمایش فیلمهای خاطرهانگیز هیچکاک، اسکورسیزی و اسپیلبرگ
- برگزاری دوازدهمین کارگاه بینالمللی تئوری اطلاعات و مخابرات با حمایت همراه اول
- این هنر و تجربه آنتی ویروسی ست بر فیلم های به هرقیمت مسخره
- جشنواره «هاتداکس» در ایستگاه پایانی؟/ گرفتاریهای تهدید کننده
- رخشان بنیاعتماد و روبن اوستلوند در مجمع سرمایهگذاران بازار فیلم کن
- نظارت سازمان سینمایی به نمایش آثار سینمایی خارجی در پلتفرمها
- پل استر درگذشت
- رامین حسینپور بهترین آهنگساز فستیوال لسآنجلس شد
- رقابت ویژه چند فیلم و تعطیلی یک روزه سینما
- «پر» در جشنواره ورونژ روسیه نمایش داده میشود
- مسعود اسکویی درگذشت
- برگزیدگان جشنواره فیلم پکن معرفی شدند/ تجلیل از چن کایگه با حضور ییمو
- «سیم خاردار» در کازابلانکا
- راهیابی مستند «دوربین فرانسوی» به جشنواره ارمنستانی
- نمایشگاه نقاشی «درخت جان» در گالری کاما
- رضا شیخی فیلمبردار سینمای ایران درگذشت
- پایان فیلمبرداری «خالد» در زیگورات
- معرفی آثار راه یافته به بخش فیلمنامه جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- امیر جدیدی، منصور بهرامی میشود
- زیر پوست شهر/ نگاهی به سریال «افعی تهران»
- هیات داوران جشنواره فیلم کن معرفی شدند/ گلادستون، کورئیدا و بایونا در فهرست
- هفته دوم «مجنون آن لیلی» هم به سانس فوقالعاده رسید/ «فین جین» پرمخاطب ترین نمایش عمارت نوفللوشاتو شد
- حسام منظور به سراغ دراکولای برام استوکر میرود
- بزرگداشت بهرام شاه محمدلو برگزار میشود
- ده جایزه جشنواره هندی برای «انتقام تیرهروزان» ایرانی/آمریکایی
- بستههای مکالمه پرتخفیف همراه اول بهمناسبت روز ملی خلیجفارس
- به تو هم سخت میگذرد؟/ نگاهی به فیلم «منطقه تحت نظر»