سوال‌های بی جواب/ نگاهی به فیلم «خانم یایا»

سینماسینما، سپیده ابرآویز

کاهانی فیلمساز طلسمشدهای است. ویکیپدیا دربارهاش نوشته که اولین فیلمش «آدم» توقیف شده. فیلم بعدیاش «آنجا» نیز به سرنوشت «آدم» دچار شده است. «هیچ» نیز همان راه دو فیلم قبلی را رفته و به جرم سیاهنمایی مجوز نمایش عمومی دریافت نکرده. «اسب حیوان نجیبی است» هم به مداخله ارشاد و شکایت نیروی انتظامی دچار شده است. «بیخود و بیجهت» هم به مشکلات زیادی برخورده و پنج فیلمنامه این فیلمساز نیز دچار حاشیه شدهاند. در کارنامه کاهانی تنها فیلم «بیست» توانسته پروانه نمایش بگیرد، که البته با استقبال خوب تماشاگران و جشنوارههای خارجی روبهرو شده است.

کاهانی فیلمساز صبوری است. او در فیلمهای «بیست»، «هیچ» و حتی «آدم» ثابت کرده سینما را میشناسد. قصه تعریف کردن بلد است و از پس دکوپاژ و میزانسن و اصول کارگردانی برمیآید. اما همین کاهانی حرفهای ناگهان «خانم یایا» را میسازد. اولین تصوری که بعد از خواندن ماجراهای کاهانی و فیلمهایش به ذهن میآید، این است که شاید «خانم یایا» یک دهنکجی باشد به تمام کسانی که تابهحال بر سر راه او مانع گذاشتهاند. شاید کاهانی آنقدر باهوش است که تصمیم گرفته با ساختن «خانم یایا» بگوید اگر فیلم بیخطر، بیموضوع، بیسانسور، بیتفکر میخواهید، حاصلش همین است. شاید هم برعکس از لجش، کارد به استخوانش رسیده و نوعی خودزنی کرده است. خواسته فقط از علاقهاش به فیلمسازی عقب نماند و فیلمی بسازد که دیگر گیر و گوری نداشته باشد، حتی اگر فاقد جذابیت موضوعی، حرفهای یا بصری باشد! این یکی از همان چیزهایی است که خوب است ناصر (رضا عطاران) فیلم بیاید و بگوید: سوال، واقعا چرا؟!

اگر بخواهیم تفکری را از فیلم (بهزحمت) بیرون بکشیم، اشارهای است به آدمهای بزدلی که حتی جرئت واقعی کردن فانتزیهایشان را هم ندارند. «خانم یایا» تلاشی است برای ساخت یک فیلم فانتزی. این تلاش میتواند باز حاصل همان دست به عصا راه رفتن کارگردان باشد. کاهانی ایدهای یک خطی دارد از دو باجناق که ظاهرا از طریق فضاهای مجازی با زنی به نام یایا در تایلند آشنا شدهاند و حالا با دروغ گفتن به زنهاشان خودشان را به تایلند رساندهاند. اما حتی از ملاقات با خانم یایا عاجزند و ترسوتر از آن هستند که از اتاق هتل بیرون بیایند و با دنیای واقعی پاتایا و احتمالا خانم یایا مواجه شوند و تا آخر فیلم هم با فانتزیشان در اتاق دربسته درگیرند. اما ناصر کجاست که بگوید: سوال، قرار دادن این آدمها در چنین موقعیتی چه ضرورتی دارد؟ جز این است که به دلیل همان زخمهای قبلی، فیلمساز موضوعی را – اگر در فانتزی نمیماند و واقعی میشد به دلیل ترس از سانسور به نوعی دور زده و کوشیده حرفش را در دل یک کار بهظاهر فانتزی بزند.

سوال: آیا حرفش را زده است؟ خیر. «خانم یایا» اساسا حرف خاصی نمیزند. اصلا به دلیل عدم تمرکز بر یک موضوع و پراکندهگوییها و عدم موفقیت در ساخت فانتزی با قواعد آن، فیلم درنمیآید. بهخصوص که اصرار فیلمساز بر اینکه این فیلم کمدی و خندهدار نیست و آوردن این جمله در پوسترها و مواد تبلیغاتی فیلم مخاطب را بیشتر سردرگم میکند.

سوال: فیلم کمدی نیست، پس چرا بازیگرانش از تیم کمدیکارها انتخاب شدهاند؟ کمدی نیست؛ بسیار خب. خندهدار نیست؛ بسیار خب. سوال: پس چیست، گریهدار؟ اجتماعی؟ سیاسی؟ فلسفی؟ یا همان فانتزی که اصلا اتفاق نیفتاده است.

«خانم یایا» علاوه بر بازیگرانی که شبهه فیلم خندهدار را ایجاد میکنند، در طراحی پوستر هم کم نمیآورد و شکل و شمایل یک فضای کاملا کمدی را ارائه میدهد. البته این تنها خوششانسی فیلم است که باعث میشود تماشاگر به خیال یک فیلم خندهدار بلیت بخرد و به سالن سینما برود. گرچه متاسفانه اکثرا در نیمه اول فیلم سالن آرام آرام از تک و توک مخاطبانش خالی میشود.

«خانم یایا» فیلمی است که اصلا نه از جنس نگاه کاهانی است و نه از جنس تواناییهای او. فیلمی با ریتمی بسیار کند، عاری از قصه و فرم و تکنیک. با صحنههای اغراقشده که منطق معناداری پیدا نمیکند. مثل صحنهای که مرتضی (حمید فرخنژاد) به سر ناصر داروی رویش مو میریزد یا سکوتهای طولانی و نگاههای بلاهتآمیز مرتضی و ناصر به هم در ۱۰، ۱۵ دقیقه اول فیلم.

کاهانی حتی اگر در «خانم یایا» قواعد را به هم ریخته باشد و دنبال الگوی فیلمنامه سید فیلدی نباشد و به نقطه عطف و اوج و پرده اول و دوم و سوم معتقد نباشد، باید به جای آن طرحی نو درانداخته و بدعتی بنا کرده باشد.

سوال: آیا بدعتی اتفاق افتاده است، آیا جایگزینی به جز یک روایت تخت و بیرمق آورده است؟ باز هم باید گفت خیر.

«خانم یایا» فیلمی است که حتی در تدوین مجدد هم ستارهای نمیگیرد. بزرگترین مشکل فیلم بلاتکلیفی و سردرگمی در انتخاب ژانر است. فانتزی اتفاقا از ژانرهایی است که در سینمای ایران کمتر به آن پرداخته شده و جای کار دارد، اما سوال: آیا «خانم یایا» یک فانتزی شسته رفته و جذاب است؟ پاسخ را آمار استقبال مخاطب نشان میدهد

منبع: ماهنامه هنروتجربه

ثبت شده در سایت پایگاه خبری تحلیلی سینما سینما کد خبر 108132 و در روز جمعه ۱۷ اسفند ۱۳۹۷ ساعت ۱۲:۱۷:۱۰
2024 copyright.