سینماسینما، محمد تقی‌زاده
در لغت‌نامه معنی کلمه تالان این‌چنین آمده است: تالان: تاراج، چپاول، دزدی، غارت، لاش، نهب، یغما. مستند نیمه‌بلند «تالان» نیز سندی تصویری درباره همین غارت‌ها، چپال‌ها و دزدی‌هاست. رویکرد فیلم‌ساز که البته از فهم بالای اجتماعی و سیاسی‌اش آمده است، طوری نمایان کرده است که در این بحران، دزدی، اهمال یا بی‌تفاوتی انگشت اشاره به یک فرد، نهاد، دولت و حتی حکومت و سیستم سیاسی متمرکزی نشانه نرفته است و هر دو سیستم سیاسی حکومتی معاصر حاکم بر کشور (پهلوی و جمهوری اسلامی) را مسبب این کاستی‌ها دانسته است و از طرف دیگر، دولت یا نهاد خاصی را مسبب و مقصر اصلی این معضل فلج‌کننده اتلاق نکرده است. با همین تمهید هوشمندانه هم خود و جهت‌گیری فیلمش را معطوف و محبوب حزب یا گروهی نشان نداده و به نوعی دشمن‌تراشی نکرده است. از طرف دیگر، یک عزم ملی و همگانی را برای حل و مرتفع کردن این بحران چند ده ساله فرا خوانده و این پیام صریح و روشن را هشدار داده است که مشکل کم‌آبی و بی‌آبی مشکل فرد، گروه یا حاکمیت نیست و مشکل همه کسانی است که خواسته یا ناخواسته در این سرزمین زندگی می‌کنند.
مزیت و ویژگی مثبت دیگر فیلم «تالان» موضوع فوکوس و تمرکز است. فیلم‌ساز در تمهیدی هوشمندانه و آگاهانه یک شهر یعنی خراسان را به عنوان مهم‌ترین شهر ایران که دچار معضل کم‌آبی است، انتخاب کرده است و همه اطلاعات و پژوهش‌های خود را معطوف به این استان وسیع و البته گرم و خشک کرده، تا از طرفی از انحراف و پراکنده‌گویی پرهیز کند و همه جوانب و اطراف یک استان را واکاوی کند و از طرف دیگر، استان محل زندگی خود را انتخاب کند تا شناخت و آگاهی بیشتری نسبت به مناطق، افراد، موقعیت‌ها و مشکلاتش داشته باشد و به عبارتی، با هم‌زیستی با موضوع و لمس واقعی آن به سراغ ساخت و پژوهش آن رفته است.
«تالان» مستندی گفت‌وگومحور است که به فراخور موقعیت‌ها به مناطق پراهمیت و کلیدی هم سری زده و حال‌وهوای آن‌جا را نیز برای روشن شدن بیشتر موضوع برای تماشاگر به تصویر کشیده است؛ درگیری نیروهای انتظامی با مردم بر سر حفر چاه‌ها و قنات‌ها و از آن طرف کشته شدن چند نفر برای اعمال نکردن دستور نیروهای امنیتی در کنار نمایش ترک خوردن زمین و واکاوی دلایل و تاثیرات آن از مهم‌ترین و به‌یادماندنی‌ترین لحظات فیلم است که هرگز از ذهن مخاطب پاک نخواهد شد. در این بخش نیز فیلم‌ساز سعی کرده با انتخاب افراد آگاه، مستقل و متخصص شائبه هرگونه منفعت‌طلبی و حمایت از نهاد یا سازمانی را رد کند و بیش از هر چیز منافع ملی و مردم را به عنوان اصلی‌ترین غایت فیلم در نظر بگیرد.
مردم و منافع آن‌ها مهم‌ترین خاستگاه مستند «تالان» است و شاید دلیل توفیقاتی که فیلم در جشنواره مستند سینما حقیقت و جشن خانه سینما و بعدتر اکران عمومی کسب کرده است، همین خلوص و هم‌دلی با مردم سرزمینش است که در کنار ملاحظات فنی و تخصصی گروه فیلم‌سازی تاثیر زیادی در هم‌ذات‌پنداری و نزدیک کردن مخاطب با فیلم داشته است. چراکه شمار فیلم‌هایی که با این مقصد ساخته و نمایش داده می‌شود، کم نیستند، ولی اکثرا یا به دلایل دریافت بودجه‌هایی که از نهاد‌ها گرفتند، یا به دلیل یک‌سونگری به موضوع کم‌آبی نتوانستند توفیق چندانی کسب کنند و دلیل توفیر «تالان» با آثاری مشابه همین استقلال و تمرکز روی موضوع مورد نظر است.
«تالان» الگویی دایره‌وار را برای ساختار روایی خود انتخاب کرده است و از موریانه‌ها که مشغول تدریجی خوردن سازه‌های چوبی هستند، برای شروع و پایان خود استفاده می‌کند. موریانه‌ها موجوداتی موذی هستند که در تاریکی و با سرعت بسیار کم بنیان یک سازه ساختمانی را می‌بلعند و از این طریق بنیان و شیرازه یک مجتمع را نابود می‌کنند. استعاره افرادی که آب‌های زیرزمینی را برای مصارف کشاورزی، صنعتی و سایر مصارف شخصی به نحوی غیرقانونی و نامشروع چپاول می‌کنند، مثال همین موریانه‌هاست که با کمبود و نابودی آب ریشه و بنیان یک اجتماع و تمدن بشری را از هم می‌پاشانند.
منبع: ماهنامه هنروتجربه