سینماسینما، مسعود جعفری

اگر کسی بخواهد از سخنرانی‌های اشخاصی که در «شب‌های بخارا» و «دیدار و گفت‌وگوها» فقط قسمتی را که سخنرانان از این همه تلاش و کارهایی که علی دهباشی یک‌جا و بی‌وقفه انجام می‌دهد، یک پلان بردارد و فیلمی بسازد، شاید زمان فیلم به دو ساعت یا نزدیک به آن برسد. این صحبتی است که من همواره در برنامه‌های بخارا یا خارج از آن می‌شنوم. این‌که کسی بتواند با این طیف گسترده از اصحاب قلم و فرهنگ و هنر در تماس باشد و قادر به این‌که چنین بزرگانی (که من از بردن نامشان در این‌جا خودداری می‌کنم، زیرا خود یک متن طولانی خواهد شد) را به مراسم و برنامه‌های خود دعوت کند و نوشته‌هایشان را در مجله بخارا انتشار دهد، کاری است که فکر نمی‌کنم ازدست شخص یا حتی نهاد دیگری بربیاید. طرز کار کردن دهباشی خیلی خاص است؛ او باید بر همه کارهای مجله و مراسمی که برگزار می‌کند، نظارت داشته باشد. حتی اگر کاری را به کسی محول می‌کند، باز هم خودش باید دست آخر آن را چک کند و از درست انجام شدنش مطمئن شود. این نوع کار کردن من را به فکر ساختن فیلمی مستند از دهباشی و فعالیت‌هایش که محدود به بخارا نمی‌شود، انداخت. (علی دهباشی به جز مجله بخارا و برنامه‌های مربوط به آن با چند مجله دیگر نیز همکاری دارد و به مستندسازانی که به او برای فیلمشان نیاز دارند نیز کمک می‌کند و…) ابتدا فکر می‌کردم که حداکثر سه یا چهار ماه فیلم‌برداری کافی خواهد بود، ولی کار عملا نزدیک به چهار سال طول کشید. علتش هم این بود که همان‌طوری که از اول با وی صحبت کرده بودم، نمی‌خواستم فیلم را از طریق مصاحبه با بزرگان ادب و فرهنگ این سرزمین بسازم و قصدم این بود که با دنبال کردن او در زندگی و کارهایش، نحوه فعالیت و نتیجه‌اش را که در «شب‌های بخارا»، «دیدار و گفت‌وگوها» و دست آخر در مجله بخارا منعکس می‌شود، نشان بدهم. وی تمام این کارها را مثل یک دانشجو که مجله‌ای در دانشگاه منتشر می‌کند و برنامه‌های فرهنگی و هنری برگزار می‌کند، انجام می‌دهد، ولی کار او در محدوده دانشگاهی یا یک محفل کوچک هنری – فرهنگی نمی‌ماند. مجله بخارا به تمام ایران و حتی فراتر از مرزها به اروپا، آمریکا، افغانستان، تاجیکستان و… هم می‌رود. «شب‌های بخارا» تا کنون در نقاط مختلف ایران و حتی فراتر از مرزهای ایران در کشورهای دیگر هم برگزار شده و این همه فعالیت هنری-فرهنگی باعث تعجب همه اصحاب فرهنگ و هنر ایران و خارج از مرزهای ایران است. این همه علاقه به فعالیت‌های فرهنگی از کجا می‌آید؟ چگونه و با چه انرژی‌ای این حجم از کار را می‌توان انجام داد؟ در این چند سالی که از نزدیک با علی دهباشی آشنا شده و با او در ارتباط بوده‌ام، یک مطلب را متوجه شده‌ام که تاکنون در هیچ‌جا عنوان نکرده‌ام. دهباشی شم تجاری خوبی هم دارد و اگر این همه انرژی را در راه دیگری صرف می‌کرد، امروزه بی‌نیاز از مسائل مالی به زندگی راحتی مشغول بود، ولی عشق او به فرهنگ و هنر و خصوصا فرهنگ و هنر سرزمینمان مانع از این شده که خود را صرف کار دیگری جز این بکند. وقتی چهار سال از کسی فیلم‌برداری می‌کنی و سرانجام به میز تدوین می‌رسی، با معضل بزرگی مواجه می‌شوی و آن انتخاب و حذف فیلم‌هایی است که گرفتی. مگر چقدر از این فیلم‌ها را می‌توانی حذف کنی؟ اگر آن‌چه را که می‌خواستم، در فیلم می‌گذاشتم، این مستند حدود پنج ساعت می‌شد که غیرممکن بود. این فیلم ضمنا حاصل بسیاری از صحنه‌هایی است که به خاطر اجتناب از طولانی شدن مجبور شدم حذف کنم، به امید این‌که حاصل کار بخشی از فعالیت‌ها و خصوصا نحوه کار کردن علی دهباشی را نشان بدهد. مطلبی که خیلی‌ها از خود و از دیگران می‌پرسند: علی دهباشی چطوری این همه کار فرهنگی را انجام می‌دهد؟

کارگردان «سلطان بی تخت و تاج بخارا»، مستندی درباره علی دهباشی

منبع: ماهنامه هنروتجربه