گفت‌وگو با پرویز نوری درباره کتاب «روزی روزگاری در سینما»

سینماسینما، تینا جلالی در اعتماد نوشت:

در میان منتقدان و نویسندگان سینمایی قبل از انقلاب، پرویز نوری با نزدیک به هفتاد سال فعالیت مداوم، یکی از باسابقه ترین آنها به شمار می رود که تا حدودی مسیر متفاوتی را تجربه کرده؛ او در تمام این سال ها تا به امروز نه تنها از حیطه نقد و تحلیل فیلم دور نشده و همچنان به نگارش و ترجمه  متون سینمایی می پردازد که به مقوله فیلمسازی هم با عنوان کارگردان ورود کرده. افزون بر این نوری یکی از باسوادترین و مطلع ترین منتقدان  فیلم به شمار می رود که اشراف کاملی به گذشته های دور سینمای ایران و جهان دارد.

او متولد سال ۱۳۱۷ است و  از دهه ۱۳۳۰ نوشتن درباره سینما از علایق جدی او به شمار می رود. خصیصه جدی او در نگاشتن نقد اینکه در نوشتارش هیچ تعارفی ندارد و با هنرمندانی که درباره آثارشان می نویسد از در مسامحه وارد نمی شود بلکه شفاف و اصولی به نقد ساخته های شان  می پردازد. نقدنویسی او بر آثار بزرگان سینمایی آنقدر بی تعارف  است که خودش در همین رابطه توضیح می دهد: «از زمان فیلم «باد ما را خواهد برد» به بعد، من نقدهای نسبتا تند و صریح درباره آثار کیارستمی نوشتم و در یکی از روزها که من و کیارستمی  همدیگر را دیدیم، به او گفتم: «مرا ببخش که این طور تند درباره فیلم هایت می نویسم.» و کیارستمی هم  با همان لبخند خاص خودش – که کمتر شاهدش بودیم- گفت: «ببین من نقدهای تعریفی درباره فیلم هایم را نمی خوانم ولی نقدهای تو را می خوانم، اصولا اینجور نقدها را می خوانم.» همچنین نوری از همان شماره های ابتدایی جزو منتقدان ثابت مجله فیلم بوده و کماکان هم این همکاری ادامه یافته است.

حالا این منتقد و نویسنده  مجموعه خاطرات خود را از سینماهای قدیمی تهران در کتابی با نام «روزی روزگاری در سینما» به همت نشر روزنه کار گردآوری کرده و همه خاطراتش را یکجا به مخاطب عرضه می کند. همان طوری که از متن آغازین کتاب هم برمی آید :«برای عزیزم پرویز دوایی با خاطره هایی از فیلم های روشن که در کنار هم در آن سینماهای رویایی دیده ایم» نویسنده ضمن تقدیم کتاب به یکی از رفقای قدیمی اش (که اتفاقا از منتقدان سرشناس سینماست) از عشق و علاقه ای می گوید که با پرویز دوایی به صورت خاص و مشترک به سینما داشتند. او در این کتاب از خاطراتی که با دوستان دیگرش حین تماشای فیلم داشته حرف می زند و در یک رجعت به گذشته های بسیار دور و غیرقابل دسترس (دهه سی) به نکاتی درباره سالن های سینماهای قدیمی  اشاره می کند که جوانان امروز علاقمند به هنر چیزی از آن نمی دانند (در بخش مقدمه هم نویسنده به این نکته اشاره می کند که این کتاب مجموعه ای از خاطره های شیرین  از فیلم های دوران خوش، در آن سینماهاست. سینماهایی که اکنون اغلب شان با خاک یکسان شده اند؛ به قول پرویز دوایی «تک تک ستاره ها همه خاموش شده اند…»

البته از نوری کتاب های دیگری هم منتشر شده با عناوین «اصول تدوین فیلم – سینمای ژاپن- سناریوی فیلم«  مردی که زیاد می دانست»- بهترین سال های زندگی من (خاطرات) و ه همانند هیچکاک» ولی ما در این گفت وگو مشخصا به کتاب «روزی روزگاری در سینما» پرداختیم که پیش روی شماست.

معبد آرزوها

در ابتدای بحث از نوری درباره ایده و شکل گیری این کتاب که چگونه به ذهنش  رسیده و اینکه چه شد تالیف این کتاب را بر عهده گرفته، می پرسیم که او  توضیح می دهد: «همیشه از زمان های قدیم تر دلم می خواست از خاطرات فیلم های مطبوع و جان بخشی که در سینماهای رویایی دیده بودم، یاد کنم اما هر وقت یادش می افتادم، می دیدم بعد از آن همه سال، بیش از نیم قرن، برایم بسیار دشوار است. این بود که منصرف می شدم تا  اینکه بالاخره یک روز زد به سرم بنشینم درباره سینما رکس و فیلم هایی که در آنجا دیده بودم، به یاد آورم. سینما رکس برای ما در آن روزگار معبد آرزوها بود. هر چهارشنبه – که فیلم عوض می کرد- ما یعنی همکلاسی ها از مدرسه در می رفتیم  و در آن سینما بودیم. مطلب را که نوشتم، گفتم چطور است بدهم به مجله «فیلم» و اتفاقا در شماره ۳۴۴ چاپ شد با عنوان «سینما رکس عشق من» وقتی هم از مطلب تعریف شد و به نظرم نوعی نوستالژی آمد رفتم سراغ دیگر سینماها.»

نوع روایتی که کتاب «روزی روزگاری در سینما» دارد بسیار قصه گوست و صرفا به معرفی شکل و شمایل سینما نمی پردازد، آنجایی که نویسنده در توصیف سینما پردیس می نویسد را مرور کنیم: «یادم نمی رود آن روزگار در سن بچگی، مادرم همیشه مرا با خودش به قنادی «نوشین» در خیابان اسلامبول نبش لاله زار می برد که شیرینی های درجه یکی داشت. در یکی از روزها که به گمانم اوایل سال ۱۳۳۳بود- چشمم به کوچه کنار قنادی افتاد و دیدم سینمایی در اول کوچه شروع به کار کرده و فیلم افتتاحیه اش نیرنگ های خوش منظر با شرکت جرج ساندرز و آنجلالنزبری بود و…» یا در بخش دیگر این طور آمده که : «اولین فیلمی که در سینما پردیس به اتفاق دوستان و یاران «ستاره سینما» دیدیم و به قولی کله پا شدیم از دست رفته بود (عنوان اصلی: لغزش یک همسر امریکایی) اصلا فکرش را هم نمی کردیم که می خواهیم چه فیلمی ببینیم. اتفاقا در آن روز سیامک پورزند، یکی از همکاران مجله هم با ما بود. طفلک در اواخر فیلم و صحنه احساسی و تاثیرگذار آن ناگهان حالش به هم خورد و طوری که تصور کردیم حالت غش به او دست داد، با عجله او را به بیرون از سالن نمایش هدایت کردیم و…» از نوری درباره فرم نگارش کتاب می پرسیم که او می گوید: «اگر می خواستم صرفا از سینماها و فیلم ها یاد کنم  و درباره قصه و خصوصیات آنها بنویسم قضیه یکنواخت و کسل بار می شد. سعی کردم جور دیگری نگاه کنم  و به اتفاقاتی که به هنگام دیدن آن فیلم ها برایم پیش آمده، بپردازم.»

وقتی سینما با زندگی عجین می‌شود

یکی از مشخصه های اصلی کتاب «روزی روزگاری در سینما» که در تمام سطرهای آن  کاملا واضح است علاقه بیش از حد نوری و تعدادی از منتقدان سینماست که در آن روزگار به فیلم  و سینما داشتند و فرصتی که برای تماشای فیلم در سینماها می گذاشتند؛ افزون بر این ، نویسنده به طرز عجیبی نام بسیاری از فیلم های خارجی و تاریخ دقیق اکران آنها در سینماهای مختلف تهران را همراه با نام بازیگران فیلم ها پیش روی مخاطب قرار می دهد و  از این حیث کتاب برای سینه فیلیا بسیار خواندنی می تواند باشد. جواد طوسی منتقد سینما در مقدمه این کتاب که برای پرویز نوری نوشته به همین مورد خاص اشاره می کند و می نویسد: «انعکاس این همه فیلم و بازیگر و قصه و رویا  و فانتزی در یاد و خاطره و حافظه یک عاشق قدیمی سینما الگو و شمایلی تکرارنشدنی به یک نسل و دورانی که برای خودش اصول و متر و معیاری داشت، می دهد. اگر بپذیریم که سینما در  اوج عاشقانگی اش یک مکان مقدس با آیین ها و مناسک خاص خودش است، در آن صورت می توان تجلی عینی رابطه بین یک بیننده شیفته و اثری که از آپارات روی پرده می افتد را همچون عاشق و معشوقی دل سپرده به هم در این بیت از یکی از غزلیات حافظ می توان دید: «رواق منظر چشم من آشیانه توست/کرم نما  و فرود آ که خانه، خانه توست.»

اما وقتی با نوری در این باره صحبت می کنیم، او توضیح می دهد: «سینما با زندگی من عجین شده است، از همان  اوان کودکی عشق داشتم به آن و بعدتر که بزرگ تر شدم احساسم البته بسیار بیشتر شد. مهم ترین دلیلش هم این بود که با آن فیلم های رویاانگیز ما را از فضای خالی  و خاکستری زندگی مان به یک فضای رنگین و خیالی می برد. یادم هست به خاطر عشق سینما در همان دوران نوجوانی آپاراتی مثلا درست کرده بودم با یک قوطی مقوایی و بعد لامپی در آن گذاشته بودم و جلویش هم لوله ای که حاوی ذره بینی بود و بالایش جای قرار گرفتن یک فریم از فیلم بود. لامپ که روشن می شد تصویر فیلم روی دیوار سفید می افتاد. تک فیلم ها را هم از آپاراتچی سینما تاج می خریدیم و هر کدام از یک فیلم معروف بود و یک هنرپیشه سرشناس (از کورنل وایلد در «هزار و یک شب» یا ویکتور ماتیور در «سامسون و دلیله») بعد هم بلیت می فروختیم به بچه های همسایه به قیمت ۲ ریال برای دیدن فیلم ها. وقتی رسیدم به چهارده یا پانزده  سالگی، به نوشتن درباره فیلم ها روی آوردم. اولین مطلبی که نوشتم در مورد وسترن ماندگار «ماجرای نیمروز» بود. دقیقا خاطرم هست سال ۱۳۳۵ بود. من آن را به ضرب  دیکسیونر به اسم «وسط ظهر» ترجمه کرده بودم. مطلب را برای یک مجله ارتشی پست کردم و بعد دیدم به طرز غیرمنتظره ای مطلب چاپ شد. همین باعث شد که از همان روز دیگر سینما را رها نکردم تا به امروز.»

نسل امروز و ارتباط با سینما

این میزان عشق و علاقه ای که پرویز نوری و همنسلانش به سینما و فیلم داشتند بعید به نظر می رسد در نسل امروز دیده شود، امروزه انواع و اقسام نمایشگرها و پدیده اکران آنلاین اساسا تعریف جدیدی از سینما پیش روی مخاطب قرار داده  و فیلم ها به لحاظ ساختاری هم تفاوت زیادی با فیلم های گذشته دارد. نویسنده کتاب در این باره میگوید: «مشکل امروز برمی گردد به نوع سینمایی که رایج شده است. به تصورم  فیلم ها دیگر آن طراوت و احساس و عمق گذشته را ندارد. سینمایی ماشینی ، کامپیوتری  و دیجیتال  و این CGI لعنتی! اگر هم این وسط ها دو – سه تا فیلم جدی ساخته شود فاقد روح محیط و شخصیت هاست. این را هم اضافه کنم که دنیای امروز هم دیگر آن دنیای پاک و زلال گذشته نیست، حالا با چنین وضعیتی و در چنین دنیایی برای جوان علاقمند به سینما تا چه حد می تواند خاطره ساز باشد؟ با چه فیلم هایی ؟ البته اگر تصادفا خاطره ای  از این نوع فیلم ها در ذهنش باقی مانده باشد.

با تمام این توصیفات، نقدی که به این کتاب وارد است اینکه کتاب خالی از هرگونه تصویر و عکسی از فیلم ها و سینماهاست و  مطالب به پیوست در چند بخش  و در ۲۸۲ صفحه قرار گرفته که همین موضوع ممکن است خواندن را کمی دشوار کند. نوری در این مورد توضیح می دهد که: «خیلی مایل بودم کتاب با عکس بسیاری از فیلم های خاطره انگیز همراه شود (حتی عکس سینماها) اما متاسفانه ناشر گفت که دسترسی به عکس خوب سینماها و فیلم ها  ندارد (شاید هم سخت بود) با این حال می دانستم که عکس های خوب و فوق العاده ای  در سایت ها موجود است.»

فیلم هایی که دیگر جذابیت ندارند

اما درباره پرویز نوری نکته دیگری که وجود دارد  اینکه او سال هاست در ایران زندگی نمی کند و از جمله منتقدانی است که از راه دور سینمای ایران را دنبال می کند. از او می پرسیم که در شرایط فعلی ارتباطش با سینما چگونه است و چقدر فیلم های روز را دنبال می کند که او می گوید: «سینما که در این ولایت هست ولی با توضیحاتی که در مورد سینمای کنونی دادم، دیگر فیلم ها برایم جاذبه و گیرایی ایجاد نمی کند. تنها علاقه ام به تماشای بارها دیدن فیلم های رویایی قدیم و یادآوری خاطرات گذشته است. همین اواخر دو فیلم موزیکال جادویی رهایی بخش و تسلی دهنده در این روزگار صوت و تصویر سخیف دیدم. یکی «ژی ژی» و دیگری «یک امریکایی در پاریس» را دیدم و با خود فکر کردم که سینما چقدر از مبدا اصلی اش به دور افتاده است.»

ثبت شده در سایت پایگاه خبری تحلیلی سینما سینما کد خبر 168343 و در روز چهارشنبه ۶ بهمن ۱۴۰۰ ساعت ۰۹:۴۶:۰۸
2024 copyright.